Ոճրագործների վարքային դրսևորումներն Օսմանյան կայսրությունում հայերի դեմ իրականացված կոտորածների ու ցեղասպանության ընթացքում. սեռական բռնությունները

Հասմիկ Գրիգորյան 

 Զանգվածային կոտորածների ու ցեղասպանության ժամանակ տեղի ունեցող սեռական բռնությունների ուսումնասիրությունը և դրանց խմբավորելու փորձը թույլ է տալիս պնդելու, որ ոճրագործները դրսևորում են «օրգիաստիկ մշակույթին» հատուկ վարք, որին բնորոշ են սեռական ակտիվության բոլոր ձևերը` համասեռամոլությունը, խմբակային սեքսը, սեքսի խաղային դրսևորումները և այլն: Սոցիալական հոգեբանության մեջ հայտնի տեսակետի համաձայն` զանգվածային կոտորածների ու ցեղասպանության ժամանակ տեղի է ունենում ֆիլոգենետիկ նահանջ[1]: Մարդիկ վերադառնում են արխայիկ շրջանի հոգեբանությանն ու «վայրի մտածողությանը» (վերջինիս տրամաբանական առանցքը` ընդհանուրը և մասնավորը, կազմավորված չեն որպես առանձին ձևեր[2]), հետևաբար նաև` արխայիկ շրջանի վարքին:

Ստորև խմբավորվել և առավել բնութագրական օրինակներով ներկայացվել են Օսմանյան կայսրությունում հայերի նկատմամբ իրականացված զանգվածային կոտորածների ու ցեղասպանության ընթացքում տեղի ունեցած սեռական բռնությունները, և թե ինչպես է սեռական վարքը ցեղասպանության համատեքստում ստանում սոցիալական և մշակութային մոդելավորման ձևեր:

Պատերազմներին ու ցեղասպանություններին ուղեկցող զանգվածային սեռական բռնությունների հիմքում, որպես կանոն, ընկած է կարծրատիպերի մի ամբողջ համալիր` էթնիկ, ազգային, կրոնական ու գենդերային: Այս մասին է վկայում այն հանգամանքը, որ «թիրախային» խմբի կանայք, ինչպես նաև երեխաները, տղամարդիկ և նույնիսկ դիակները սեռական բռնությունների են ենթարկվում մասնավորապես որևէ էթնիկ կամ կրոնական խմբին պատկանելու պատճառով: Սեռական բռնությունները պայմանավորվում են հատկապես գենդերային ընկալումներով. պատահական չէ, որ սեռական բռնությունների զոհ են դառնում հիմնականում գեղեցիկ կանայք[3]: Սրանով է բացատրվում նաև այն, որ սեռական բռնությունները գրականության մեջ հաճախ ձևակերպվում են նաև որպես «հաղթողի» վարք, քանի որ «պարտված» կողմի կանայք ընկալվում են որպես «պարգևատրում»` իրագործած «քաջագործությունների» համար:

***

Զանգվածային կոտորածներին ու ցեղասպանությանը հատուկ են հանդիսավոր բռնաբարությունները, մանկապղծությունը (պեդոֆիլիան), դիակապղծությունը (նեկրոֆիլիան), այլընտրանքային միջոցներով սեռական բավարարվածությունը` հատուկ հետաքրքրությունը մերկության, սեռական օրգանների նկատմամբ:

«Հանդիսավոր» բռնաբարություններ

19-րդ դարավերջի և 20-րդ դարասկզբի հայերի կոտորածների և ցեղասպանության ժամանակ սեռական բռնությունները հաճախ տեղի էին ունենում հրապարակայնորեն` փողոցներում, եկեղեցիներում, զորանոցներում, աքսորի ճանապարհներին, ընտանիքի անդամների ներկայությամբ` այդ կերպ ստանալով «հանդիսավոր» բնույթ: Օրինակ` 1894 թ. Մուշի շրջակա գյուղերում երեք շաբաթ տևած կոտորածի ընթացքում հարյուրավոր հայ կանայք նախքան սպանվելը հանձնվում են զինվորների քմահաճույքներին:

Տալվորիկի բնակավայրերից մեկում վաթսուն երիտասարդ կանայք ու աղջիկներ պատսպարվում են եկեղեցում, որի վրա հարձակման ժամանակ թուրք զինվորները նրանց նկատմամբ սեռական բռնություններ իրականացնելուց հետո բոլորին սպանում են[4]:

1896 թ. Ուրֆայում կոտորածների ժամանակ կանանց ու աղջիկներին ամբողջովին մերկացնում են ու տանում զորանոցներ: Այնտեղ նրանց հինգ օր պարբերաբար բռնաբարելուց հետո ազատ են արձակում[5]:

«Հանդիսավոր» բռնաբարության դեպք է տեղի ունեցել Ադանա քաղաքի առաջին ջարդի ժամանակ` 1909 թ. ապրիլի 1 (14)-ին: Բոյաջյան ընտանիքի բոլոր տղամարդկանց սպանելուց հետո եղեռնագործները բռնաբարում են տանը գտնվող կանանց ու աղջիկներին, ապա նրանց արյունոտ ներքնազգեստները կախում պատուհաններից, իսկ բռնաբարվածներին կիսամերկ շարելով փողոցում` խուժանին ցուցադրաբար հրավիրում են նույն բանն անելու[6]:

Հայոց ցեղասպանության ժամանակ աքսորի ճանապարհներին տեղի ունեցող բռնաբարությունները սովորական բնույթ էին կրում. հայտնի են հատկապես ոստիկանների ու ժանդարմների, սպաների կազմակերպած վրանային խրախճանքները[7]: Նրանք առևանգում էին դեռատի գեղեցիկ կանանց, կույս աղջիկներին և «օգտագործելուց» հետո ազատ արձակում, իսկ հաճախ` դաժանորեն սպանում: Օրինակ` հուլիսի 15-ին Ռեճէպ լեռան վրա սամսոնցի երիտասարդ մի աղջկա 25-30 ոստիկան հրապարակայնորեն պղծում են, ապա մոտակա երկու ծառերի գագաթներն իրար միացնում և նրան գլխիվայր կախում[8]:

Մանկապղծություն (պեդոֆիլիա). երեխաները` որպես սեռական բռնության զոհ

Զանգվածային կոտորածներին ու ցեղասպանություններին հատուկ վարք է նաև մանկապղծությունը: Օսմանյան կայսրությունում սեռական բռնության թիրախ էին դառնում երկուսից մինչև տասնչորս տարեկան երկսեռ երեխաները: Այսպես` 1894 թ. Եդեսիայում կոտորածների նախօրյակին տեղի ունեցավ երկու ոճրագործություն: Դրանցից առաջինը 14 տարեկան պատանու բռնաբարությունն էր: Քառասուն-հիսուն թուրքեր տղայի պատիվն անարգելուց հետո նրան կիսամեռ վիճակում բերում են հայրական տան առջև[9]:

Մանկապղծության բազմաթիվ դեպքեր հայտնի են նաև Ադանայի կոտորածների ժամանակ: Համիդիե գյուղաքաղաքի վրա հարձակվելիս տղամարդկանցից շատերն իրենց կրքերը բավարարել են` 6-10 տարեկան երեխաներին իրենց ծնողների ներկայությամբ բռնաբարելով:[10] Հայտնի է, որ Գեոզալթում բռնաբարվել են 7-8 տարեկան բոլոր երեխաները[11]: Վերապրողներից մեկի պատմության համաձայն` Խարբերդից Ուրֆա տարագրության ճանապարհին բռնաբարվել են բոլոր կանայք և 8-10 տարեկան երեխաները[12]: Հալեպում Գերմանիայի հյուպատոս Ռյոսլերը Գերմանիայի ռայխսկանցլեր Բեթման Հոլվեգին ուղարկած զեկուցագրերից մեկում աղջիկների առևտրի մասին խոսելիս հայտնում է, որ Ռաս ուլ-Այնում հայերին հսկող ոմն Նուրի Շաուխը բժիշկ Ֆարաևի ներկայությամբ արտահայտվել է, որ 12 տարեկանից ցածր հայ աղջիկներին կուսությունից զրկելով` հաճույք [ընդգծումն իմն է-Հ.Գ.] է ստանում[13]: Մեկ այլ զեկուցագրում հայտնում է, որ տեսել է մոտ երկու տարեկան իգական սեռի երեխայի դիակ, ում սեռական օրգաններն արյունոտված էին[14]: Իսկ գերմանացի ուսուցիչ Նիիպագեի զեկուցագրում կարդում ենք. «Մոտ 14 տարեկան մի աղջկա ընդունել է Հալեպում Բաղդադի երկաթուղու պահեստապետ պարոն Կրաուզեն: Այդ երեխային մի գիշերվա մեջ թուրք զինվորներն այնքան հաճախ էին բռնաբարել, որ նա ամբողջովին կորցրել էր բանականությունը»[15]: Մեկ այլ վերապրող պատմում է. «Ուրֆայից դուրս տեսած մեր տեսարանը զարհուրելի էր: Դահիճներն իրենց զոհերի թևերը կապել էին բռնաբարելուց առաջ, ապա մարած վիճակի մեջ թողել, հեռացել էին: Զիլեցի մայրիկը խելագարվել էր` այդ վիճակում տեսնելով իր 10-12 տարեկան աղջիկներին»[16]: Վանեցի Մաքրուհի Սահակյանը վկայում է. «Մեր հարևանի ութ տարեկան աղջկան, որը ծնողների մոտից հեռացել էր, թուրքերը երեք հոգով բռնաբարեցին հենց բակում: Մենք դեզի միջից տեսնում էինք: Եվ նա մեկ ժամ հետո մահացավ» [17]:

Դիակապղծություն (նեկրոֆիլիա)

Սեռական բռնությունների շարքում առանձնահատուկ ուշադրություն է գրավում դիակապղծությունը, որը դրսևորվում է երկու ձևով` սեքսուալ և ոչ սեքսուալ: Սեքսուալ նեկրոֆիլիան արտահայտվում է դիակի նկատմամբ սեռական ցանկություններով, իսկ ոչ սեքսուալ նեկրոֆիլիան` ոչ սեռական ցանկություններով, այդ թվում նաև` դիակի մասնատմամբ: Գերմանացի քրեագետ ֆոն Գենտինգը նշում է, որ նեկրոֆիլիային հատուկ են` 1. կնոջ դիակի նկատմամբ սեռական գործողությունների իրականացումը, 2. սեռական գրգռվածությունը կնոջ դիակ տեսնելիս, սեռական օրգանների նկատմամբ հետաքրքրությունը, դիակների մասնատումը: Մի շարք հեղինակներ կարծում են, որ նեկրոֆիլիան իրականում ավելի մեծ տարածում ունի, քան ենթադրվում է, պարզապես սահմանափակ են նպաստավոր պայմանները[18]: Քանի որ նեկրոֆիլ ցանկությունների իրականացման համար առաջին հերթին հարկավոր է հասանելիությունը դիակի նկատմամբ, ապա կարող ենք ասել, որ զանգվածային կոտորածների ու ցեղասպանության ժամանակ, հատկապես ամենաթողության մթնոլորտում, այս վարքագծի դրսևորման համար բոլոր նպաստավոր պայմաններն առկա են:

Դիակապղծության օրինակ է համիդյան կոտորածների ժամանակ տեղի ունեցած հետևյալ դեպքը. Բիրեջիկում թուրքերը հարձակվում են հայազգի Կարապետի տան վրա, որպեսզի առևանգեն նրա աղջկան, ով հայտնի էր իր գեղեցկությամբ: Աղջիկը, վախեցած վիճակված սոսկալի ճակատագրից, իրեն գցում է ջրհորը և մահանում: Թուրքերը տան մեջ գտնվողներին բոլորին սպանում են, ապա ջրհորից հանում աղջկա դիակը և բռնաբարում` «Փա̃ռք Մուհամմեդին» բացականչություններով: Նրանք ամենուրեք պատմում են իրենց հերոսության մասին և հպարտանում[19]: Ադանայի կոտորածների ժամանակ Միսիսում 60-ամյա կնոջը քառասուն հոգի հաջորդաբար բռնաբարում են: Կինը, չդիմանալով տանջանքներին, մահանում է, իսկ ոճրագործները շարունակում են բռնաբարել նրան[20]:

Այս առնչությամբ տեղին է մեջբերել Ուրֆայի կոտորածի ականատեսի հետևյալ վկայությունը. «Նրանք` թուրքերը, բազում կանանց ու աղջիկների են խայտառակում հայրերի ու ամուսինների աչքի առաջ, կտրում են խայտառակվածների կրծքերը, քառատում և սպանում նրանց: Եղել են գազաններ, որոնք իրենց կիրքն են բավարարել խայտառակությունից խուսափելու համար իրենց կյանքին վերջ տված աղջիկների դիակների վրա»[21]: Պարսիկ հայտնի գրող Մ. Ա. Ջամալզադեն, ով 1916 թ. Կ. Պոլսից ճամփորդել է Հալեպ, նոթագրություններում գրի է առել իր տպավորություները. «Ամենուր տեսնում էինք հայ կանանց ու տղամարդկանց, ովքեր ընկել ու մահացել էին խճուղու կողքին կամ մահանալու վրա էին: Հետագայում լսեցինք, որ այդ վայրերի երիտասարդներից ոմանք չէին քաշվել գոհացում տալ իրենց կրքերին` անարգելով մահամերձ կամ մահացած հայ աղջիկների պատիվը»[22]:

Դոմինիկյան միաբանության անդամ եղբայր Եասեթ Սիմոնը, ով ականատես է եղել Մարդին քաղաքի 1915-1916 թթ. ողբերգությանը, անդրադառնալով հայ կանանց նկատմամբ սեռական բռնություններին, գրում է. «Խենեշում ևս կիրքն ավելի քստմնելի համարձակություն ստացավ: Իրենց կիրքը հագեցնելու համար բռնացան ոչ միայն ողջ, այլև մեռած կանանց վրա: Ու վերջապես գազանությունը հասավ զազրելիության գագաթնակետին: Տիգրանակերտի ձորակի մեջ ժամանակավոր ցուցահանդես սարքեցին, ուր զինվորների հսկողությամբ ցուցադրեցին սպանված կանանց մարմինները` սրունքները վեր, արևից ուռած ու այլանդակված անդամներով» [23]:

Հարկ է նշել, որ տարածում ուներ նեկրոֆիլիայի երկրորդ դրսևորումը ևս. կանանց բռնաբարելուց հետո ոճրագործները մասնատում էին նրանց մերկ մարմինները, տաքացած ունելիներ մտցնում ստինքները, կտրում կրծքերը, սեռական օրգանները[24]: Օրինակ` Պապի[25] մուսուլման բնակչությունը խմբերով հավաքվում էր դիակների շուրջ և անըմբռնելի վայրագությամբ կտրում սեռական օրգանները[26]: Ինժեներ Փիփերը հայտնում է, որ Եփրատի հոսանքով քշվող դիակները հաճախ կապված են եղել միմյանց (5-6 դիակ). տղամարդկանց սեռական օրգանները խեղված էին, իսկ կանանց դիակները` կտրտված[27]: Չմշկածագցի վերապրող Ա. Մարդիգանյանը պատմում է. «Հասան Չելեբիի ճանապարհին զափթիեներից մեկը Հեղուշին տարավ ճանապարհից հեռու: Աղջիկը դիմադրում էր, իսկ զափթիեն` նրան անողոքաբար ծեծում: Բռնաբարելուց հետո զափթիեն իր դանակը խրեց նրա կրծքի մեջ և այդ վիճակով քաշ տվեց դեպի մեզ» [28]:

Սեռական բավարարվածություն` այլընտրանքային միջոցներով

Հայ տարագիրներին հսկող ոստիկանները հաճախ ստիպում էին հայ կանանց մերկանալ և աքսորի ճանապարհը մերկ անցնել, ինչն էլ նրանց սեռական հաճույք էր պատճառում: Օրինակ` 1915 թ. օգոստոսի 6-ին Ուրֆայից տասը ժամ հեռավորության վրա գտնվող մի վայրում ոստիկանները մերկացնում են 800 հոգուց բաղկացած քարավանի բոլոր կանանց[29]: Գերմանական փաստաթղթերից մեկում զետեղված` ուսուցիչ Նիիպագեի զեկուցագրից հայտնի է դառնում, որ իրեն ծանոթ գերմանացիներից մեկն Ուրֆայի մերձակայքում տեսել է, թե ինչպես են թուրք զինվորներն ստիպել մերկանալ հարյուրավոր քրիստոնյա գեղջկուհիների և իրենց զվարճացնելու համար մի քանի օր շարունակ 40 աստիճան տապին քայլել անապատով մինչև մաշկի ամբողջովին արևահարվելը[30]:

Մերկության նկատմամբ հետաքրքրության հաջորդ դրսևորումներից է հետևյալը. Կանանց, նախքան բռնաբարելն ու սպանելը, ստիպում էին մերկանալ և պարել: Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած Հ. Դիշդիշյանի հուշագրության մեջ Զաբել անունով մի հայուհի պատմում է, թե ինչպես է Հաջի Իսմայիլն իր տունը հարեմի վերածել և գիշերային խրախճանքներ կազմակերպել քսան հայ աղջիկների ու իր ինն ընկերների մասնակցությամբ: Չանդրադառնալով պատմության մանրամասներին` նշենք, որ այդ խրախճանքների ժամանակ ստիպել են հայ աղջիկներին մերկանալ և պարել, ինչպես նաև գործադրել են բռնություններ` ընդհուպ ստիպելով նրանց զբաղվել օրալ սեքսով[31]:

Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած Հ. Խաչատրյանն իր հուշագրության մեջ պատմում է, որ Դդմաշի նոր նահանգապետն իր ստացած պաշտոնի առթիվ խրախճանք է կազմակերպում տանը, որի ժամանակ հրամայում է բերել երեք գեղեցկադեմ հայուհիների և ստիպում նրանց մերկանալ ու պարել: Նույն վերապրողը պատմում է նաև, որ դդմաշենցիների աքսորի ճանապարհին ոստիկաններն առանձնացրել են 15 հայ կանանց ու երիտասարդ աղջիկների և բաց երկնքի տակ հրամայել են նրանց մերկ պարել, որից հետո զանազան սեռական բռնությունների ենթարկել[32]: Մեկ այլ վերապրող ևս իր հուշագրությունում պատմում է նմանօրինակ դեպքի մասին: Բողազլյան գավառի Փաշալար գյուղում Մահմուդ աղայի որդին տանը խրախճանք է կազմակերպում և իր թուրք ընկերների հետ մտրակների հարվածների ներքո ստիպում երեք հայուհիների մերկ պարել:[33]

Անգլիական տեղեկատվական ծառայության կողմից Մեծ Բրիտանիայի Ռազմական նախարարությանը հղած գաղտնի զեկուցագրում, որը թվագրված է 1916 թ. մայիսի 20-ով, մի գործակալ Պորտ Սաիդից տեղեկացնում է, որ ապրիլի 15-ին գտնվում էր Դամասկոսում և իջևանել էր զորանոցների մոտ գտնվող հյուրանոցում: Լսելով Միդանից եկող ամբոխի աղմուկը` դուրս է եկել հյուրանոցից և տեսել, թե ինչպես են զինվորներըը տանում 300 կամ 400 մերկ հայ աղջիկների և կանանց: Նրանց աճուրդի հանելով` վաճառել են նույնիսկ երկու կամ չորս ֆրանկի դիմաց: Գնելու թույլտվություն ունեին միայն մուսուլմանները: Վաճառողները շարունակ բացականչում էին. «Ձեզ` ուղղահավատներիդ, քրիստոնյաների խայտառակությունը թող զվարճանք պատճառի» [34]:

Խարբերդում Ամերիկայի հյուպատոս Լեսլի Դևիսը, շրջելով գյուղերով և նկարագրելով սպանդի տեսարանները, տեղեկացնում է, որ շատ աճյունների վրա սվինների սպիներ կային. հիմնականում խոցված էր նրանց որովայնը, կուրծքը, երբեմն նաև` կոկորդը. «Կանանց դիակները տարածված էին մեջքի վրա, պարզ երևում էր, որ զինվոր-ոստիկանները սվիններով անմարդկային կտտանքների էին ենթարկել մարմինները` նույնիսկ նրանց անշնչանալուց հետո: Նրանք կամ ոսկի էին փնտրում կամ ծայրահեղ այլասերված [ընդգծումն իմն է-Հ.Գ.] էին»:[35] Գերմանական զեկուցագրերից մեկում տեղ գտած ականատեսի վկայություններից տեղեկանում ենք, որ Թել Աբիադի և Ռաս ուլ-Այնի երկաթուղային թմբի մոտ զանգվածաբար ընկած են եղել անարգված կանանց մերկ մարմիններ: Նրանցից շատերի հետանցքներում խցկած են եղել դագանակներ[36]: Արաբկիրցի մի վերապրող պատմում է, որ 1915 թ. հուլիսի 1-ին Մալաթիայից Ադըյաման տանող ճանապարհին տեսել է 23 աղջիկների մերկ դիակներ, որոնց հեշտոցներում քար է դրված եղել[37]:

***

Այսպիսով` սեռական բռնությունների դասակարգումն ու վերլուծությունը թույլ է տալիս առանձնացնելու դրանց դիմելու հիմնական պատճառներն ու նպատակները: Սեռական բռնությունները ցեղասպանության համատեքստում կատարում են մի քանի կարևոր գործառույթներ: Զանգվածային բռնաբարություններն առաջին հերթին ցեղասպանություն իրականացնելու «գործիքներից» են: Այն փաստը, որ ցեղասպանության ժամանակ հիմնականում բռնաբարվում են կանայք և երիտասարդ աղջիկները, պայմանավորված չէ միայն այն հանգամանքով, որ ոճրագործների գերակշռող մասը տղամարդիկ են: Կանայք և երիտասարդ աղջիկները դառնում են սեռական բռնությունների գլխավոր զոհերը նաև այն պատճառով, որ նրանք տվյալ ազգի սերունդների վերարտադրության կարևորագույն միավորն են: Այդ կերպ ոճրագործները մեկուսացնում են մարդուն իր սոցիալ-մշակութային միջավայրից, կենսաբանորեն փլուզում են «թիրախային» խումբը, ինչն էլ դյուրացնում է ցեղասպանության գործընթացը: Օրինակ` եղել են բազմաթիվ դեպքեր, երբ Հայոց ցեղասպանության ժամանակ առևանգված և մուսուլմանների հետ բռնի ամուսնացած հայ կանայք չեն վերադարձել հայկական համայնք` մուսուլմաններից ծնված երեխաներին չլքելու և հայկական միջավայրում ճիշտ չընկալվելու վախի պատճառով[38]: Այդպիսով` կանայք ոչ միայն դուրս են մղվում իրենց հասարակությունից, այլև ինտեգրվում են «ոճրագործների» համայնքում, իսկ նրանցից ծնված երեխաներն արդեն ձեռք են բերում նոր ինքնություն:

Զանգվածային բռնաբարությունները նպաստում են «զոհի» թիրախայնացման գործընթացին: Հասարակական վայրերում, ընտանիքի ներկայությամբ նվաստացնելով կանանց և երեխաներին` բարոյալքում և ահաբեկում են ոչ միայն անմիջական զոհերին, այլև նրանց ընտանիքն ու համայնքը: Այսպիսով` ոչնչացնում են սոցիումը նաև բարոյապես և ամրագրում նրա նկատմամբ իրենց հաղթանակը:

***

Պատմությանը հայտնի էթնիկ զտումները, կոտորածները, պատերազմներն ու ցեղասպանությունները մշտապես ուղեկցվել են զանգվածային սեռական բռնություններով: Սակայն մինչև 1990-ական թվականները սեռական բռնությունը միջազգային հանրության կողմից չի համարվել հետապնդելի պատերազմական հանցագործություն: Վերջինիս անպատժելիությունը նպաստել է նրան, որ պատմության մեջ զանգվածային սեռական բռնությունները բազմիցս կրկնվել են[39]: Պատերազմական բախումների ու ցեղասպանությունների համատեքստում տեղի ունեցող զանգվածային բռնաբարությունների նկատմամբ միջազգային հանրության և մասնագետների հետաքրքրությունը մեծացավ նախկին Հարավսլավիայում (1991-1994 թթ.) և Ռուանդայում (1994 թ.) տեղի ունեցած բռնություններից հետո: Փորձելով սահմանել դրանց պատճառներն ու նպատակները` որոշ հեղինակներ զանգվածաբար և պարբերաբար իրականացվող բռնաբարությունները դիտարկում են որպես ցեղասպանության իրականացման միջոցներից մեկը և մեկնաբանում որպես մշակված քաղաքականություն, հանցագործություն մարդկության դեմ[40], թաքնված ցեղասպանություն[41]:

Չնայած 1948 թ. դեկտեմբերի 9-ին Միավորված ազգերի կազմակերպության (ՄԱԿ) ընդունած «Ցեղասպանության հանցագործու­թյունը կանխելու և պատժելու մասին» Կոնվենցիայի համաձայն «խմբի անդամներին լուրջ մարմնական կամ մտավոր վնաս հասցնելը» համարվում է ցեղասպանության դրսևորում, այնուամենայնիվ սեռական բռնությունը Կոնվենցիայով մասնավորապես սահմանված չէ որպես ցեղասպանական հանցագործություն: Խնդիրն իրավական դաշտում հայտնվեց միայն Ռուանդայում և նախկին Հարավսլավիայում տեղի ունեցած զանգվածային բռնաբարությունները որպես ցեղասպանության «գործիք» դիտարկելուց հետո: 2008 թ. հուլիսի 14-ին Միջազգային քրեական դատարանի դատախազ Լուիս Մորենո-Օկամպոն Սուդանի նախագահ Օմար ալ-Բաշիրի նկատմամբ ներկայացրեց մեղադրական հայտ, որում բռնաբարությունը դիտարկեց որպես ցեղասպանություն[42]: Այս իրադարձու­թյանը հաջորդեց այն, որ 2008 թ. հունիսի 19-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհդի 1820-րդ բանաձևով ռազմական բախումների ու ցեղասպանությունների համատեքստում իրականացվող բռնաբարություն­ները և սեռական այլ բռնությունները համարվեցին պատերազմական հանցագործություն, հանցագործություն մարդկության դեմ կամ ցեղասպանության իրականացման բաղկացուցիչ գործողություն[43]։

Поведенческие проявления преступников во время резни и геноцида армян в Османской империи: сексуальные насилия

Известные в истории этнические чистки, массовые убийства, войны и геноциды всегда сопровождались массовыми сексуальными насилиями. Классификация и анализ сексуальных насилий во время массовых убийств и геноцида армян в Османской империи позволяют выделить основные причины и цели такого поведения. Сексуальные насилия, как правило, основаны на целом комплексе стереотипов – этнических, национальных, религиозных и гендерных. Массовым убийствам и геноциду свойственнны публичные изнасилования, педофилия, некрофилия, сексуальное удовлетво­рение альтернативными способами, особый интерес к наготе, а также к гениталиям. Изнасилования и другие виды сексуальных насилий в контексте геноцида выполняют несколько важных функций. Во-первых, они являются “инструментом” осуществления геноцида. Преступники изолируют человека от его соционально-культурной среды, биологически рушат намеченную группу, облегчая таким образом совершение геноцида. Женщины отторгаются от привычного окружения и интегрируются в сообщество преступников, а дети, рожденные от них, получают новую идентичность. Сексуальное насилие в литературе часто формулируется как поведение “победителя”, так как женщины проигравшей стороны воспринимаются как награда за героизм. Массовые изнасилования также способствуют виктимизации жертвы, унижая женщин и детей в общественных местах и перед семей, устрашая и деморализуя не только их самих, но также их семьи и общины.

Behavioral Expressions of Perpetrators in the Ottoman Empire during the Massacres and Genocide against the Armenians: Sexual Violence

Historically ethnic purifications, massacres, wars and genocides have always been accompanied by mass sexual assaults. During the massacres and genocide committed against the Armenians in the Ottoman Empire the classification and analysis of sexual assaults gives an opportunity to reveal the main reasons and objectives that led to their implementation. As a rule, the basis of sexual violence is comprised of a whole complex of stereotypes: ethnic, national, religious, and gender. Solemn rapes, pedophilia, necrophilia, sexual satisfactions due to alternative means such as special interest towards nudity, genitals, are typical of massacres and genocide. Rapes and sexual assaults in the context of genocide realize several important functions. Firstly, they are “tools” for implementation of genocide.

In that way the perpetrators isolate the individual from his/her social environment, they biologically destroy the “target” group, which simplifies the process of committing genocide. Thus, women are not only extruded from their society but also integrated in the society of the “criminals”, and the children whom they give birth obtain a new identity. In literature sexual assaults are often referred to as “winner’s behavior” as the women from the “defeated” side is perceived as “reward” for their “deeds”. Mass rapes also encourage the process of the “victim’s” integration in a target group. By demeaning women and children in public places and in the presence of their family, not only the victims themselves are demoralized and terrorized, but also their families and communities.