Նախընտրական համայանապատկեր Թուրքիայից

Անահիտ Քարտաշյան

Երեկ Թուրքիայում կայացան ՏԻՄ ընտրությունները: Նախքան ընտրությունների վերջնական արդյունքների հրապարակումը ընդհանուր հայացք նետենք ՏԻՄ ընտրություններում առաջադրված հայ թեկնածուներին:

Վերջին տարիներին նկատելի է, որ Թուրքիայիում տեղի ունեցող խորհրդարանական և ՏԻՄ ընտրությունների ժամանակ կուսակցություններն իրենց թեկնածուների ցուցակներում փորձում են տեղ հատկացնել նաև փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին, ինչը կարելի է բացատրել և՛ քվե ստանալու, և՛ թվացյալ ժողովրդավարության ուղին բռնելու փաստով, սակայն պետք է նշել, որ այս երևույթը հանրապետական Թուրքիայի գոյության պատմության ընթացքում նորություն չէ. Թուրքայի ազգային մեծ ժողովում փոքրամասնության ներկայացուցիչ պատգամավորներ են եղել ինչպես միակուսակցական, այնպես էլ բազմակուսակցական շրջանում. 1935-1999 թթ. ԹԱՄԺ-ում եղել է ազգային փոքրամասնությունները ներկայացնող 23 պատգամավոր, որոնցից 6-ը՝ ազգությամբ հայ (Պերճ Թյուրքեր, Անդրե Վահրամ Բայար, Զաքար Թարվեր, Մկրտիչ Շելլեֆյան, Հերմինե Աղավնի Գալուստյան, Պերճ Սահակ Թուրան): ԹԱՄԺ-ում վերջին անգամ հայ պատգամավոր է ընտրվել Պերճ Սահակ Թուրանը 1961-1964 թթ. խորհրդարանական նստաշրջանում (Bali Rıfat N. “Cumhuriyet Döneminde Azınlık Milletvekilleri“,Toplumsal Tarih, Haziran 2009, sayı 186):

Այս տարի ՏԻՄ ընտրություններում հայ թեկնածուներ են առաջադրվել Շիշլիում, Բաքրգյուղում, Քադըգյուղում, Իշխանաց կղզիներում և Սամանդաղում: Հայ թեկնածուների թեժ մրցակցություն է հատկապես Բաքըրգյուղում, որտեղ հայ թեկնածուներին իրենց ընտրացուցակներում առաջադրել են իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը, ընդդիմադիր Ազգայնական շարժում, Ժողովրդահանրապետական, Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունը: Հատկանշական է, որ քրդական Խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցությունն այս տարի փոքրամասնություններից որևէ թեկնածու չի առաջադրել:

Տիմ ընտրություններին իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունից Բաքըրգյուղի թաղապետարանի խորհրդի անդամի թեկնածու են առաջադրվել Լևոն Նորայ Օզթանթը, Անդրանիկ Դիքթաշը և Անդրանիկ Շիրինօղլուն: ԱԶԿ-ի Շիշլիի ցուցակում տեղ է գտել Հերման Գյուրջիյանը: Իշխանաց կղզիների գլխավոր խորհրդի անդամության հավակնորդ է Կարապետ Թոփլայըջըն:

Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունից Բաքըրգյուղի թաղապետարանի խորհրդի անդամների թեկնածուների ցուցակում առաջադրվել է Մարգարիտ Դիքմեն, ով ծննդով Դիարբեքիրից է: Շիշլիի թաղապետարանի խորհրդի անդամների թեկնածուների ցուցակում առաջադրվել են Շիշլիի փոխթաղապետ Վազգեն Բարընը և Սայադ Դելիջեն: Իշխանաց կղզիների գլխավոր խորհրդի անդամության հավակնորդ է Ավետիս Գևորգ Հիլքաթը, ով ժամանակ առ ժամանակ թղթակցում է «Ակօս», «Ժամանակ», «Մարմարա», «Թարաֆ» թերթերին:

Հավանաբար թե՛ հայկական, և՛ թե թուրքական մամուլում ամենաթեժ քննարկումների առիթ հանդիսացան Գորշ գայլեր կազմակերպության քաղաքական թևը համարվող Ազգայնական շարժում կուսակցության կողմից Բաքըրգյուղի թաղապետի խորհրդի անդամության համար ներկայացված երկու հայ թեկնածուները՝ Ներսես Երեմյանը՝ որպես փոխթաղապետ, ու Էլմաս Կիրակոսը՝ որպես թաղապետի խորհրդի անդամ: Սակայն սա առաջին անգամը չէ, որ ԱՇԿ-ն հանդես է գալիս այսպես կոչված «հայկական նախաձեռնությամբ»: Դեռևս 2009 թ. ՏԻՄ ընտրություններում հայ Հաչո Քելեշն ընտրվել է Բաքըրգյուղի թաղապետարանի խորհրդի անդամ: Նույն կուսակցությունից Լևոն Փանոս Դաբաղյանը, ով նաև Ալփարսլան Թյուրքեշի մտերիմն էր, 1973 թ. առաջադրվել է ԹԱՄԺ-ի պատգամավորի թեկնածու:

ԱՇԿ-ի առաջադրված հայ թեկնածուները բազմիցս հանդես են եկել թե՛ հեռուստահաղորդումների, և թե՛ մամուլի շրջանակներում՝ խոսելով ԱՇԿ-ին աջակցելու իրենց  պատճառների և թուրք ազգայնականության մեջ հայերի տեղի շուրջ իրենց պատկերացումների մասին: «Կամուրջ» հաղորդման 2014 թ. մարտի 8-ի թողարկման ժամանակ երկու թեկնածուներն էլ նշել են, որ հայ համայնքը որևէ քննադատություն չի հնչեցրել իրենց առաջադրման փաստի վերաբերյալ: Մասնագիտությամբ ատամնաբույժ Ներսես Երամյանը (մայրը հույն է, հայրը՝ հայ) նշել է. «Ես հավատացյալ մարդ եմ և ամեն կիրակի գնում եմ եկեղեցի, սակայն ես ապրում եմ Թուրքիայում և սիրում եմ այս երկիրը, նրա դրոշը: Համալսարանական տարիներից ազգայնական էի: Մասնակցել եմ Կիպրոսի դեպքերի առնչությամբ կազմակերպված բողոքի ցույցերին: ԱՇԿ-ից որևէ վատ արարք` ուղղված հայերին, չեմ տեսել: Ժամանակին վատ բաներ են տեղի ունեցել (նկատի ունի Հայոց ցեղասպանությունը-Ա.Ք.), սակայն սա պատմաբանների խնդիրն է. մենք չպետք է խառնվենք: Պետք է առաջ նայել: Եթե ապրում ենք այս երկրում, պետք է սիրենք այն: Մենք Աթաթուրքի զավակներն ենք»:

Թաղապետարանի խորհրդի անդամությամն համար առաջադրված Էլմաս Կիրակոսի կարծիքով` ԱՇԿ-ն այն կուսակցությունն է, որն արժանացել է իր համակրանքին և որի միջոցով ուզում է հայ համայնքի համար որևէ բան փոխել:

Այս տարի ՏԻՄ ընտրություններում հայ թեկնածուներ է առաջադրել նաև Ժողովուդրների դեմոկրատական կուսակցությունը: Սակայն ի տարբերություն մյուս կուսակցությունների՝ որոնք հայ թեկնածուներ են առաջադրել լոկ թաղապետի խորհրդի անդամության համար այս կուսակցությունից 3 հայ թաղապետի թեկնածություն է առաջադրվել: Պաշտոնապես նման բան գոյություն չունի, սակայն, այս կուսակցությունը, ժողովրդավարության սկզբունքներից ելնելով, որոշել է կիրառել համանախագահության մեխանիզմը. այսինքն՝ թաղապետի պաշտոնի համար առաջադրվում են կին և տղամարդ, սակայն քանի որ երկու հոգի չեն կարող միաժամանակ թաղապետ ընտրվել մյուսը դառնում է թաղապետի խորհրդի անդամ:

Կուսակցությունը կարծես թե ազգային և սեռական փոքրամասնությունների ձայնը լինի Թուրքիայում. պայքարում է հավասար իրավունքների համար: Կուսակցության կարգախոսներից մեկն է՝ «91 տարի շարունակ ձեր կրոնն ու ազգը չնախատող կուսակցության երբևէ քվե տվե՞լ եք»:

Հայ թեկնածուներով հարուստ Բաքըրգյուղում այս կուսակցությունը Բաքըրգյուղի թաղապետարանի համանախագահության թեկնածու է առաջադրել Նվարդ Բաքըրջըօղլուին, ով ծննդով Ադըյամանից է: Թաղապետի խորհրդի անդամության համար առաջադրվել է Սեդա Գյուրջիյանը:

Շիշլիում թաղապետի թեկնածու է առաջադրվել Քենան Ենիջեն, ով ևս ծննդով Ադըյամանից է: Թաղապետի խորհրդի անդամության է առաջադրվել «Ակօս» թերթի հայերեն բաժնի խմբագիր Բագրատ Էսթուքյանը:

Քադըգյուղում թաղապետի խորհրդի անդամության համար հայ թեկնածու է առաջադրել միայն ԺԴԿ-ն: Այդ թեկնածուն Մուրադ Մըհջըն է:  Կղզիների թաղապետի թեկնածության համարա առաջադրվել է Քայուշ Չալըքման Գավրիլոֆը: Իսկ Հաթայի Սամանդաղի քաղաքապետի համանախագահության թեկնածու է առաջադրվել Լորա Բայթար Չափարը:

Ստամբուլ

Akunq.net