1915 թ. կոտորածի (Հայոց ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) ժամանակ սպանված հայերի ոսկորներն արտահանվե՞լ են

Բասքըն Օրան

Երբ այս պահին երկիրը խայտառակություն է ապրում, ինչու՞ եմ հարյուր տարի առաջ կատարված խայտառակության մասին գրում: Գրում եմ, որպեսզի հիշեցնեմ, թե այսօրվա ազգայնականության արմատներն ինչպես են ձգվում մինչև իթթիհադականներ: 1997 թ. Սիդնեյում մահից առաջ իր հուշերը թուրքերեն ձայնագրած ադանացի վարպետ Մանվել Քըրքյաշարյանի վերջին ձայներիզը գտել է որդին՝ Ստեփանը: «Մ. Ք. անվամբ երեխայի տեղահանության հուշերը» 5-րդ հրատարակությանը հիմա էլ սա ենք ավելացնում: Թեև 1924-1925 թթ. վերաբերյալ այս հավելվածին բացատրական տողատակեր եմ տվել, սակայն քանի որ այս պատմությունը չեմ հասկացել, կանգ չեմ առել, վազն եմ անցել, գրում եմ այնպես, ինչպես ասում է մեր վարպետը. «Եվ ասացինք` ահա Դեր Զորի անապատը, շարունակություն ունի, առայժմ շարունակում ենք: 1925 թ. ամառն էր, Հալեպում Թոփչույանների ավտոտնակում արհեստ էի սովորում, այսինքն՝ այնտեղ էի աշխատում:

Օրերից մի օր տեսնեմ` մի բեռնավորված մեքենա եկավ մեր արհեստանոց: Մեքենան բեռնավորված էր բավականին ծանր ջվալներով: Հարցրեցի, թե արդյո՞ք շատ չեն բեռնել: Պատասխանեցին, որ ծանր է երևում, բայց իրականում թեթև է: Հարցրեցի, թե ինչ է միջինը: Պատասխանեցին, որ ժամանակին հայ գաղթականներին տարել են Դեր Զոր և այնտեղ սպանել, ահա նրանց ոսկորներն են: Հարցրեցի, թե ինչ են անելու այդ ոսկորների հետ, պատասխանեցին, որ Եւրոպայից մի ընկերություն է եկել և, այս ոսկորները հավաքելով, տանում է Ալեքսանդրետի նավահանգիստ, այնտեղց էլ նավով ուղարկելու է Եւրոպա: Հարցրեցի, թե ինչ են անելու այդ ոսկորները, պատասխանեցին, որ դրա մասին չգիտեն արդեն:

Հավանաբար ինչ-որ բանի համար էին օգտագործելու: Երկու անգամ ականատես եղա: Մեծ ավտոմեքենան բեռնված էր: Եւրոպացիները հայերին որպես գործիք էին օգտագործում, անգամ նրանց մարմինն ու ոսկորներն են սեփական շահի համար օգտագործել»:

Այնքան նողկալի դեպք էր, որ չէի կարող հավատալ: Մտածեցի` արդյո՞ք կարող է երիտասարդ Մ. Ք.-ին շահագործած լինեն, սակայն ասում է` «երկու անգամ»: Բացի այդ` չոր ոսկորները ծավալով մեծ են, քաշով՝ թեթև:

Ալեքսանդրետի և Մուդանյայի նավահանգիստները

Այս ամսվա սկզբին Devrimcikaradeniz.com կայքում հրապարակված լուրը շշմեցուցիչ էր: Նույն դեպքի մասին գրում էր Մուդանյայի սյունակը: Պատմաբան Վլասիս Ագթզիդիսը, հղում կատարելով ինչպես հունական աղբյուրների, այնպես էլ անգլիական և ֆրանսիական թերթերի հիման վրա գրված գրքին, գրում է. «1924 թ. դեկտեմբերի 13-ին Մուդանիայից Մարսել շարժվող նավը գալիս է Սալոնիկ, սակայն բեռի վերաբերյալ փաստաթուղթ չկա: Բեռնակիրները նկատում են, որ այս խորհրդավոր բեռը մարդկային ոսկորներ են: Պաշտոնյաները միջամտում են, սակայն վերևից ցուցում ստանալով՝ նավը արձակում են ծով: Պետք է նորմալ համարել. 1924 թ. «Փոքր Ասիայի փորձանքից» նոր-նոր ազատված Հունաստանում, որի բնակչության 1/4 –ը գաղթական էր, ո՞վ էր ում գործին խառնվում: Պետք է որ միջամտած լինեն Բեռը Մարսելից պատվիրածները»: 

Լուրը «Նյու Յորք թայմսի» 1924 թ. դեկտեմբերի 23-ի համարում լույս է տեսնում որպես Փարիզի դեպք. «Մարսելը տարօրինակ պատմությունից իրար է անցել: Նավահանգիստ է եկել «Զան» անվամբ մի նավ՝ անգլիական դրոշակով, որը բեռնված է 400 տոննա մարդկային ոսկորով: Ինչպես հայտնում են, բեռը բեռնել են Մարմարա ծովի ափին գտնվող Մուդանիայում. Փոքր Ասիայի կոտորածների ժամանակ սպանվածների ոսկորներն են: Կրկին շրջանառվող լուրերի համաձայն՝ հետաքննություն է սպասվում»:

Նույն լուրը, այս անգամ որպես Մարսելի դեպք, լույս է տեսնում «Միդի» թերթի 24.12.1924 թ. համարում. «Այս ոսկորները Թուրքիայում և Փքր Ասիայում կատարված հայկական կոտորածների դաշտերից են գալիս»:

Այս լուրերն առաջին էջերում չեն տպվել, դրա համար էլ մի փոքր կասկած են հարուցում: Սակայն նախ՝ հեշտությամբ կարելի է ստուգել, թե «Զան» անվամբ նավն այդ թվականին այդ նավահանգստից շարժվել է, թե ոչ, երկրորդ՝ քանի որ համաշխարհային պատերազմն ավարտվել էր, կոտորածների տեսանկյունից ստեղծված հարմարվածություն կա, երրորդ՝ ամեն ինչ համընկնում է Մ.Ք.-ի ձայներիզի տեղեկությունների հետ: Նույն տարիներին անկասկած հավաքական գերեզմաններից հանված տոննաներով մարդկային ոսկորներ: Մարմարայում հույների ոսկորներն են, Սիրիայում՝ հայերի, որովհետև երկու կողմում էլ մուսուլմանների «եղբայրական» գերեզման չկա:

Ո՞վ է գնել, ո՞վ է վաճառել և ինչու՞

Այս «ապրանքը» ներմուծած անգլիացի և ֆրանսիացի  արդյունաբերողներն այն ինչի՞ համար էին օգտագործելու: Հարցրեցի բժիշկ, պրոֆեսոր ընկերոջս. այդ տարիներին սոսինձ, ժելատին և ակնոցի շրջանկ էին պատրաստում: Եվ, հազար ներողություն, կենդանիների կեր (կենդանիների կերի մեջ մարդու ոսկոր օգտագործելը ԵՄ-ն արգելել է կովերի կատաղախտի պատճառով): Եվրոպացի արդյունաբերողների համար շատ ցածր ինքնարժեքով հումք է:

Լավ, իսկ ո՞վ է «արտահանողը»: Devrimcikaradeniz.com կայքի գլխագիրը («Ինչպե՞ս են քեմալականները 50 հազար մարդու ոսկոր վաճառել ֆրանսիացիներին») այս տեսանկյունից մի փոքր խնդրահարույց է.    

1. Պետք է որ քեմալականներն արած լինեն: Թեև հնարավոր է, որ դեմ եղած չլինեն տանելուն՝ մտածելով` «թող աչքից հեռու տանեն», որովհետև խղճերը կհանգստանան. սակայն հունական ոսկորներն արտահանել` ասել է թե` Արևմուտքին ավելի լավ լսեցնել 1913-16 թթ. կոտորածների մասին: Բացի այդ` 1924 թ. մուսուլման արտահանողն ի՞նչ գործ ունի:
2. Գլխագրի տակ մեկնաբանություն կա, որ «գնորդները ֆրանսիացի և անգլիացի օճառ արտադրող ընկերություններն են»: Թեև անգամ նողկալի է խոսել սրա մասին, սակայն ըստ իմ բժիշկ ընկերոջ՝ «օճառի արտադրության համար օգտագործում են ոչ թե հողից հանած չոր ոսկորները, այլ` սպանդանոցից  նետված նոր ոսկորներն ու հավելումները (միս, յուղ, աղիք և այլն)»: Չպետք է ջանքեր գործադրել` հրեաների հոլոքոստին նմանեցնելու համար: Դադրյանը մի ժամանակ խոսում էր գազախցիկների մասին, սակայն վազն անցավ: 

Հին և նոր անմարդկայնություններ

Այսպիոսով՝ նման սարսափելի դեպքը քննեցինք սառնասրտությամբ, ներողություն: Բնականաբար, այս ոսկորներն «արտադողներն» իթթիհադականներն են, սակայն Մ.Ք.-ն այս գործի «վաճառականների» վերաբերյալ մի շատ կարևոր բան է ասում. «Եւրոպացիները հայերին որպես գործիք էին օգտագործում, անգամ նրանց մարմինն ու ոսկորներն են սեփական շահի համար օգտագործել»:

Երբ այս պահին երկիրը խայտառակություն է ապրում, ինչու՞ եմ հարյուր տարի առաջ կատարված խայտառակության մասին գրում: Շատ պարզ պատճառով՝ «Եթե սրանք մեր նկատմամբ կատարեր հրեան, աթեիստը, զրադաշտականը, կհասկանայի»` միանգամից ոչ մուսուլմանների, երիտասարդների և հին կրոնների միջոցով քրդերի դեմ ատելություն բորբոքող «մտածելակերպ» գոյություն ունի: «Ակօսի» խմբագրատան առջև «Կեցցեն օգուն սամասթները, թող անիծվեն հրանտ դինքերը» պաստառ բացած կամ էլ Ֆեթհիեում Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության ցուցապաստառը կայմակամի աչքի առաջ պոկող և փոխարենը թուրքական դրոշ կախող «գործելաոճ» գոյություն ունի: Գրում եմ, որպեսզի հիշեցնեմ, թե այսօրվա ազգայնականության արմատներն ինչպես են ձգվում մինչև իթթիհադականներ: Էն որ իթթիհադականներ կան, է, որոնցից Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը զզվում է, այ նրանք:

http://t24.com.tr/haber/baskin-oran-1915-katliaminda-oldurulen-ermenilerin-kemikleri-ihrac-mi-edildi/2535

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net