Քաղաքացիություն հայերին, հույներին ու ասորիներին. օրինագիծ` Թուրքիայի մեջլիսում

Խաղաղություն և ժողովրդավարություն քրդական կուսակցության պատգամավոր Էրոլ Դորան Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովին է ներկայացրել «Թուրքիայի քաղաքացիության օրենքի» մեջ փոփոխություն կատարելու օրինագիծ՝ առաջարկելով քաղաքացիություն շնորհել 1915թ. աքսորված և մինչև այսօր կենդանի մնացած հայերին, հույներին և ասորիներին, ինչպես նաև նրանց ժառանգներին: Demokrathaber.net կայքում հրապարակված օրինագիծը թարգմանաբար ներկայացված է ստորև.

«20-րդ դարասկզբից սկսած և հատկապես 1915թ. մայիսի 27-ին Օսմանյան կայսրության կողմից ընդունված և հունիսի 1-ին «Թաքվիմ-ի վեքայի » պաշտոնաթերթում հրապարակված և ուժի մեջ մտած «Տեղահանության մասին օրենքով»՝ հարյուր հազարավոր հայեր, ասորիներ և հույներ աքսորվեցին: Արդեն հանրապետության ստեղծմանը հաջորդած տարիներին ազգայնացման գործընթացի հետևանքով տասնյակ հազարավոր մարդիկ՝ թուրքեր, քրդեր, արաբներ, հրեաներ և այլ ազգերի ներկայացուցիչներ, անարդար ու անօրինական ձևով աքսորվեցին իրենց բնակավայրերից, հայրենիքից, պապերի երկրից՝ այլևս չկարողանալով այցելել իրենց ծննդավայր: Հայրենիքի կարոտով ապրող և աշխարհի տարբեր վայրերում իրենց մահկանացուն կնքած մարդկանց նույնիսկ արգելվեց թաղվել իրենց հայրենի հողում:  

1980-ականներից հետո պետության սխալ քաղաքականությունից ամենաշատը տուժեցին քրդերը: Տեղի ունեցած բախումների հետևանքով հազարավոր գյուղեր դատարկվեցին, հարյուր հազարավոր մարդիկ ստիպված եղան հեռանալ Թուրքիայի այլ շրջաններ կամ գաղթել արտերկիր:

Վերջին հարյուրամյակում քաղաքացիությունից զրկված և բազմաթիվ պատճառներով աքսորված հարյուր հազարավոր մարդիկ մահացան հայրենիքի կարոտով՝ իրենց ծննդավայրից հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու գտնվող երկրներում՝ Ամերիկայում, Եվրոպայում, Սիրիայում, Լիբանանում, Հնդկաստանում և աշխարհի այլ մասերում: Նրանց շարքերում էին Ուիլյամ Սարոյանը, Նուրի Դերսիմին, Արամ Տիգրանը, Յըլմազ Գունեյը, Նազըմ Հիքմեթ Ռանը (քաղաքացիությունից զրկվելու հետևանքով մահացավ երկրից դուրս, սակայն հետագայում նախարարների խորհրդի որոշմամբ՝ նրան վերադարձվեց քաղաքացիությունը, Ռանի գերեզմանը դեռ Ռուսաստանում է), ասորիների պատրիարք Իլյաս Շաքիրը, ասորի հայտնի գրող և ուսուցիչ Նաում Ֆայիքը, որն ասում էր. «Քո գրկում եմ ծնվել, քո գրկում էլ ուզում եմ մեռնել, հայրենի՛ք, երազում եմ քո հողում թաղվել»:

Այս մարդկանցից ոմանց վերջին ցանկությունն էր թաղվել Թուրքիայում, սակայն նրանց դա թույլ չտրվեց՝ պատճառաբանելով, որ նրանք Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի չեն: Օրինակ՝ Արամ Տիգրանի ամենամեծ փափագն էր թաղվել իր հայրերի երկրում, Դիարբեքիրի Սբ Աստվածածին հայկական եկեղեցում, ինչի մասին կտակ էր թողել: Սակայն, ցավոք, այդ ցանկությունը դեռ անկատար է մնում:

Անցյալի սխալներից դասեր քաղելով՝ Թուրքիան ներկայում կարևոր քայլեր է իրականացնում: Դրական նշանակություն ունեցող այս քայլերը ոչ թե թուլացնում են երկիրը, այլ, ընդհակառակը, հզորացնում են այն, ինչն էլ արտացոլվում է հանրության տրամադրութուններում: Անիմաստ է, որ Թուրքիան շարունակի ապրել անցյալի վախերով և նախապաշարմունքներով: Այդ պատճառով երկրից արտաքսված, ստիպողաբար փոխանակման ենթարկված կամ բազմաթիվ պատճառներով երկրից գաղթած ու հետագայում վերադառնալու թույլտվություն չստացած մարդկանց նկատմամբ կիրառվող այս արգելքը պետք է վերացվի:

Այս օրինագծով բազմաթիվ պատճառներով սեփական հայրենիքը լքած կամ հարկադրաբար հեռացած մադկանց կամ նրանց ամուսիններին, երեխաներին, թոռներին ու ազգականներին թույլատրվելու է վերադառնալ՝ որպես Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի, և հնարավորություն է տրվելու ապրել այն վայրերում, որտեղ նրանք ցանկանում են՝ դրանով իսկ փարատելով հայրենիքի կարոտը: Այս օրինագիծն ընդունվելու դեպքում փոքր-ինչ կմեղմի անցյալում տեղի ունեցած ցավալի իրադարձությունների՝ Թուրքիայի ժողովուրդներին պատճառած սոցիալական և հոգեբանական ցավերը, կվերացնի առկա որոշ հոգեբանական ճնշվածությունը և հավատացած եմ՝ կնպաստի թե՛ Թուրքիայում և թե՛ աշխարհում խաղաղության հաստատմանը:

Օրինագծի հիմնավորում

Հոդված 1. Այս հոդվածի նպատակն է բազմաթիվ պատճառներով քաղաքացիությունից զրկված, գաղթած կամ բռնագաղթած, որոշ կոչումներ կորցնելու հետևանքով աքսորված, հարկադրաբար փոխանակման ենթարկված, պետության կողմից տեղահանված կամ պարտադիր զինվորական ծառայություն չկատարելու պատճառով քաղաքացիությունից զրկվածների՝ մինչև հինգերորդ աստիճանի մերձավորներին կրկին Թուրքիայի քաղաքացիություն շնորհումը:

Այս հոդվածով՝ 1915թ. հունիսի 1-ից ի վեր՝ անկախ քաղաքացիությունը կորցնելու պատճառներից և նրանց կրոնական, լեզվական, էթնիկ և դավանական պատկանելիությունից, առանց որևէ սահմանափակումների պետք է  քաղաքացիության իրավունք շնորհել: Նրանք, ովքեր կրկին կդառնան քաղաքացիներ, հնարավորություն կստանան բնակվել երկրի այն մասում, որտեղ կնախընտրեն:

«Թուրքիայի քաղաքացիության օրենքի» մեջ փոփոխություն կատարելու օրինագիծ

Հոդված 1. 29/5/2009 թվագրված թիվ 5901 օրենքով «Թուրքիայի քաղաքացիության օրենքին» ավելացվել է ժամանակավոր հոդված, որը ներկայացված է ստորև.

Ժամանակավոր հոդված 3 (1). «1915թ. հունիսից 1-ից մինչև այժմ Թուրքիայում բնակվող և բազմաթիվ պատճառներով Թուրքիան լքած, որոշ կոչումներ կորցնելու հետևանքով աքսորված, հարկադրաբար փոխանակման ենթարկված, նախ՝ երկրի ներսում բնակված, իսկ հետագայում արտաքսված կամ պարտադիր զինվորական ծառայությունը չկատարելու պատճառով քաղաքացիությունից զրկված մարդկանց շարքում կենդանի մնացածները, իսկ նրանց կենդանի չլինելու դեպքում նրանց՝ մինչև հինգերորդ աստիճանի մերձավորները՝ ամուսինները, երեխաները, թոռները, ներկայացնելով ներքոնշյալ փաստաթղթերից որևէ մեկը և դիմելով քաղաքացիությունից զրկվելու ժամանակահատվածում իրենց տեղական իշխանություններին ու արտասահմանում գտնվող դիվանագիտական ներկայացուցչություններին, առանց թիվ 5901 օրենքով նախատեսվող սահմանափակումների ստանում են Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացիություն: Թուրքիայի քաղաքացի դառնալու համար պետք է ներկայացնել հետևյալ փաստաթղթերը.

ա. Ժամանակաշրջանում գործող անձնագիր կամ անձնագրի փոխարեն գործածված փաստաթուղթ

բ. Եկեղեցու կամ սինագոգի արձանագրություն

գ. Փոքրամասնությունների հիմնադրամների արձանագրություն

դ. Իրենց նախկին բնակավայրերի բնակիչների վկայություններ

ե. Օսմանյան փաստաթղթեր, զինվորական արձանագրություններ, բնակության գրանցում, ճամփորդական արձանագրություններ, ամուսնական վկայականներ, կալվածագրեր

զ. Բնակության երկրների համապատասխան ատյաններից ծննդյան վկայական կամ փաստաթղթեր, որոնք վկայում են, որ նրանց հաստատվել են այդ երկրներում՝ Թուրքիայից գաղթելու հետևանքով

Օրենքի՝ ուժի մեջ մտնելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում ապացուցողները, դիմելով համապատասխան մարմիններին, կստանան Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացիություն: Եթե այդ ժամանակահատվածում դիմումները որևէ արդյունք չտան, Նախարարների խորհրդի որոշմամբ՝ այդ ժամանակահատվածն ամեն անգամ մի տարով կարող է երկարաձգվել:

2. Նրանք, ովքեր դիմում են Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու համար ու ապրում են Թուրքիայում, պետք է դիմեն իրենց բնակավայրերի տեղական իշխանություններին, իսկ երկրից դուրս բնակվելու դեպքում՝ դիվանագիտական ներկայացուցչություններին կամ էլ համապատասխան լիազորագիր պետք է ներկայացնեն համապատասխան մարմիններին:

3. Այլ երկրի քաղաքացիություն ունեցող մարդիկ կամ նրանց՝ մինչև հինգերորդ աստիճանի ազգականները վերոնշյալ փաստաթղթերը ներկայացնելուց և ինքնությունն ապացուցելուց հետո դիմելով բնակչության հաշվառման ատյաններին և հայտարարելով երկքաղաքացիություն ունենալու ցանկության մասին՝ կարող են պահպանել իրենց նախկին քաղաքացիությունը:

4. Եթե օրինագիծը վավերացվի, Նախարարների խորհուրդը երեք ամսվա ընթացքում պետք է պատրաստի այն կիրառելու վերաբերյալ կարգ: 

http://civilnet.am/2014/03/06/erol-dora-bill-granting-citizenship-genocide-descendants/