Թուրքահայ լրագրող. «Թուրքիան այլևս իրավունք չունի խոսելու ժողովրդավարության անունից»

Պոլսահայ հայտնի գրող, հրապարակախոս, լեզվաբան Սևան Նշանյանը սեփական հողատարածքի վրա «ապօրինի» շինություն կառուցելու  մեղադրանքով 2014-ի հունվարի 2-ից երկու տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել:  Նշանյանի բանտարկությունը մտավորականների շրջանում  դժգոհություն էր հարուցել: Բանտում նրա նկատմամբ կիրառվող սահմանափակումները վերացնելու նպատակով էլեկտրոնային ստորագրահավաք էր սկսվել: Իսկ օրերս «Դեմոկրատ հաբեր» լրատվական կայքի հայազգի հոդվածագիր Հրանտ Գասպարյանը տեղեկացրել էր, որ  Նշանյանին տեղափոխել են խստացված ռեժիմով գաղութ:  

«Ermenihaber» լրատվականը Նշանյանի տեղափոխման բուն պատճառների, նրա նկատմամբ կիրառվող սահմանափակումների, ինչպես նաև Թուրքիայում համացանցի մասին նոր օրենքի և դրա՝ ժողովրդավարության ու առաջիկա ընտրությունների վրա հավանական ազդեցությունների մասին զրուցել է լրագրող Հրանտ Գասպարյանի հետ:

– Սևան Նշանյանին  խստացված ռեժիմով գաղութ  տեղափոխելը արդյո՞ք նրան լռեցնելու նպատակ է հետապնդում: Արդյո՞ք Նշանյանը, ով  հարցաքննության է ենթարկվել բանտապահի կողմից գողության դեպքի մասին գրելու փաստարկով , այսուհետև կմնա խստացված ռեժիմով գաղութում:

– Սևան Նշանյանը համեմատաբար մեղմ պայմաններով Թորբալը կալանավայրից տեղափոխվել է  Բուջա խստացված ռեժիմով գաղութ: Դա նրան առավել մեկուսացնելու և պատժելու նպատակ է հետապնդում:  Սա վախեցնելու և ահաբեկելու նախաձեռնություն է:  Երբ Սևանը գտնվել է Թորբալը բանտում, բանտապահը գողացել է նրա պլաստիկ քարտը: Այս փաստը բացահայտելու պատճառով Սևանին տեղափոխելը ցույց է տալիս, թե ինչպիսի անարդարություն է իրականացվում նրա  նկատմամբ: Սևանին խստացված ռեժիմով գաղութ ուղարկելը մտավոր ասպարեզում նրա գործունեությունը արգելակելու փորձ է: Սևան Նշանյանը հեղինակել է գրքեր, գյուղ է շենացրել, երկրում տեղի ունեցող զարգացումներում իր ներդրումն ունի, մտքի ազատության բնագավառում մրցանակներ է ստացել, Հրանտ Դինքի անվան մրցանակի թեկնածու է: Եվ ահա այս մարդու ճակատագիրը բանտի ղեկավարությանն է թողնվել:  Սա  Թուրքիայի քաղաքացիների արդարության ընկալման մեջ խորը վերք է բացել: Դժվար կլինի ասել, թե «արդարության» ընկալման նման իրավիճակում  Նշանյանը որքան կմնա  խստացված ռեժիմով գաղութում:

– Ըստ Ձեզ` Նշանյանի դեմ ինչո՞ւ են ճնշումներ գործադրում:

Սևան Նշանյանը Թուրքիան ցնցած կոռուպցիոն կամ նմանատիպ որևէ հանցանք մինչև օրս չի գործել, սակայն բանտում է հայտնվել, քանի որ մտածել և խոսել է ՝ արտահատելով ճշմարտությունը, որը շատերին դուր չի եկել: Այսպիսի մթնոլորտում ավելի  է պարզ դառնում, որ դատաիրավական համակարգը պետության պաշտոնական գաղափարախոսության ռեֆլեքսով է շարժվում: Պետության պաշտոնական գաղափարախոսությունը, որը Թուրքիայում տեսանելի և զգալի է, հիմնվում է կեղծիքի վրա, լայն զանգվածների վրա ճնշում գործադրելու,  ահաբեկելու, կոտորելու ճանապարհով փորձում է ընդունել տալ այն: Համալսարանները, դատարանները, թերթերը, լրատվամիջոցները կարողանում են այս գաղափարախոսության շրջանակներում աշխատել:

Սևան Նշանյանը մարդու իրավունքներին հակասող «թուրք-սուննի» տարրը հիմք ընդունող գաղափարախոսության մասին «Սխալ հանրապետություն» գիրքն է հրատարակել: Գրքի հրատարակումից հետո  նրա  դեմ կրկին դատական գործեր բացվեցին «ապօրինի շինարարության»  մեղադրանքով: Այս ռազմավարությունը, որը հաճախ է կիրառվում, նորություն չէ և անհրաժեշտ է այս խորամանկության մասին բարձրաձայնել և կանխել:

Շիրինջեի գյուղը շենացնող Նշանյանին անհրաժեշտ էր կատարած գործերի համար մրցանակ տալ, մինչդեռ պետությունը փորձում էր Նշանյանի համար դժվարություններ ստեղծել և խոչընդոտել նրա աշխատանքները: Նշանյանը, որ մի ամբողջ գյուղ զբոսաշրջության կենտրոն էր դարձրել  և կենսունակություն բերել շրջանի բնակավայրերին, Շիրինջեում սեփական հողատարածքի վրա «ապօրինի» երկու պատի կառուցման համար ազատազրկվեց:

Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային «Amnesty International»  կազմակերպությունը  Սևանի  դատապարտման մասին հայտարարության մեջ նշել է, որ Նշանյանին  ապօրինի կառուցապատման համար բանտարկելը համոզիչ չի հնչում: Մենք բոլորս գիտենք, որ Սևանը ազատազրկման է դատապարտվել ոչ թե «ապօրինի կառուցապատման», այլ իր բաձրաձայնած գաղափարների պատճառով: Այս իրավիճակը Թուրքիայի  մտքի և խոսքի ազատության մատյանում գրանցվել է որպես մի նոր սկանդալ: Պետությունը չպետք է խորամանկորեն կեղծ պատրվակներ գտնելով պատժի այն մտավորականին, ում չի կարողանում  իր գաղափարների համար բացահայտ դատել: Իսկ եթե այդպես է վարվում, ապա մտքի ազատության և մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպությունները չպետք է լռություն պահպանեն:

– Թուրքիայում ընդունված համացանցի մասին նոր օրենքը համարվում է  խոսքի ազատության նոր սահմանափակում: Օրենքն ի՞նչ ազդեցություն կունենա:

– Այս նոր օրենքը նախատեսում է, որ Թուրքիայում կայքերի հասանելիությունը կարող է արգելափակվել, իսկ պետությունը հետևելու է,  թե յուրաքանչյուր օգտատեր ինչ կայքեր է մտնում և ինչ գործողություներ է անում, անձնական տվյալները 2 տարի արխիվում են պահվելու և ցանկացած պահ կարող են օգտատիրոջ  դեմ օգտագործվել որպես ապացույց: Սա նախևառաջ պատճառ կդառնա, որպեսզի լրագրողները, գրողները, մտավորականները դիմեն ինքնագրաքննության: Առաջադիմական գաղափարներ օրակարգ բերող մտավորականների նկատմամբ ամենամեծ ճնշումը, որ կարելի է կատարել, հենց այդ ինքնագրաքննությունն է: Այս նոր օրենքը համացանցի ազատության տեսանկյունից Թուրքիան հավասարեցնում է  Չինաստանի և Սաուդիան Արաբիայի պես երկրների մակարդակին:

Համացանցի մասին նոր օրենքը ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս, թե ինչպես է Թուրքիայում պետության ձեռքով բացեիբաց սահմանափակվում խոսքի ազատությունը: Կառավարությանը մոտ կանգնած թերթն օրենքի դեմ բողոքող ժողովրդին «պոռնոյի լոբբիստներ» է անվանել, ինչն այս հարցում ցուցաբերվող  անհոգության և լկտիության գագաթնակետն էր:

Օրենքը պետության պաշտոնական գաղափարախոսության շրջանակներում էթնիկ խտրականություն է հրահրում: Թուրքիան այսպիսով ավելացնում ևս մեկ գործիք, որով  մերժում է պաշտոնական գաղափարախոսությանը հակասող ամեն տեսակ աղբյուր, արգելափակում  հեռարձակումը, կանխում տարածումը: Որպես օրինակ կարելի է նշել Փարիզում գործող Nouvelles d’Armenie կայքը, որը Թուրքիայում արգելափակվել է: Բացի այդ քրդերի համար հրապարակվող մի շարք կայքեր պետության միջամտությամբ Թուրքիայում հնարավոր է փակել: Այս նոր օրենքի միջոցով պետությունը հանգիստ կկարողանա արգելափակել յուրաքնաչյուր կայք, որը իր քմիքին հաճո չի լինի:  Այս իրավիճակն անկասկած հակասում է կառավարության «զարգացող ժողովրդավարության»  մասին ճառերին:

–Համացանցի մասին օրենքն ի՞նչ  կապ ունի  առաջիկա տեղական ինքնակառավարման մարմինների (ՏԻՄ) ընտրությունների հետ:

-Այն, որ համացանցի մասին օրենքը հապճեպորեն է ընդունվել, չնայած առկա բողոքներին, ցույց է տալիս, որ այն անմիջական կապ ունի մարտի 30-ին կայանլիք ընտրությունների հետ: Չնայած օրենքն ընդունվել է,  բայց համացանցում հայտնվող որոշ ձայնագրություններ ցույց են տալիս, որ սեփական քվեների կորստով անհանգստացած քաղաքական շրջանակների  այդ օրենքն օգուտ չի տալիս և չի սպասարկում նրանց շահերին, ինչպես ակնկալվում էր:  Ահա թե ինչու վերջին 10 օրերի ընթացքում  հապշտապ կերպով ընդունվեցին մի շարք հակաժողովրդավարական օրենքներ, ինչպիսիք են համացանցի,  ազգային հետախուզական ծառայության, դատավորների և դատախազների գլխավոր խորհրդի մասին օրենքները, որոնք  անմիջականորեն կազդեն երկրի ղեկավարման համակարգի վրա: Զարգացած երկրները մի կողմ թողնենք, նորմալ երկրում նման բան հնարավո՞ր է անել:

Թուրքիան այլևս հին Թուրքիան չէ: Ժողովրդավարության բնագավառում  գրանցվող հետընթացներն  ուղղակիորեն ազդում են երկրի կայունության և միջազգային դիրքի վրա: Թուրքիան, որ տարածաշրջանի մյուս երկրներին և հատկապես Սիրիային քննադատում է «բռնատիրական կառավարման» համար, արդեն մի երկիր է, որն իրավունք չունի խոսելու ժողովրդավարության անունից: Չեմ կարծում, որ մարտի 30-ի ընտրությունների արդյունքները կարող են փոխել իրականությունը:

Զրուցեց Անահիտ Վեզիրյանը

http://www.ermenihaber.am/?lang_id=2&news_=1&cur_news=22