Ով է Թուրքիան տակն ու վրա արած Ֆեթհուլլահ Գյուլենը. մեկնաբանում է թուրքագետը

Թուրքիայում դեկտեմբերի 17-ին սկսված «մեծ կաշառք» գործողության ժամանակ ձերբակալվեցին նախարարների որդիներ, բարձրաստիճան պաշտոնյաներ եւ խոշոր գործարարներ: Այս ամենը նկարագրվեց Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի եւ Ֆեթհուլլահ Գյուլենի հակասություններով, որոնք գագաթնակետին են հասել:  Թե Թուրքիայում, թե դրանից դուրս շատերի մոտ հարց է առաջացել, թե ով է Ֆեթհուլլահ Գյուլենը: Այս հարցը  NEWS.am–ին մեկնաբանել է թուրքագետ Անդրանիկ Իսպիրյանը:

Թուրքիայում վերջին 2 ամսվա ընթացքում միջնորդավորված պայքար էր գնում Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի եւ նրա երբեմնի կրոնական հենքը հանդիսացած Գյուլենի շարժման առաջնորդ Ֆեթհուլլահ Գյուլենի միջեւ: Հակասությունները սրվեցին, երբ Էրդողանի գլխավորած «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցությունը որոշում կայացրեց փակել Գյուլենի շարժման հատուկ դպրոցները՝ դերսհանեները:

Գյուլենի շարժան կողմից լուրջ նախահարձակումը սկսվել է այն պահին, երբ իշխող կուսակցության շարքից  դուրս է եկել Հաքան Շուքուրը: Նա հայտարարեց, թե անընդունելի է համարում Ֆեթհուլլահ Գյուլենին ուղղված իր կուսակիցների վիրավորանքները եւ դուրս է գալիս կուսակցությունից: Հենց այս հրաժարականին էլ հաջորդել է դեկտեմբերի 17-ին սկսված «մեծ կաշառք գործողությունները, որոնք ամբողջ աշխարհի հայացքը սեւեռեցին Թուրքիայի վրա:

Ֆեթհուլլահ Գյուլենը ծնվել է 1938 թվականին, Էրզրումի Բասենի շրջանի Քորոջուք գյուղում, իմամի ընտանիքում: Նրան տրված ծննդականում նշվել է 1942, իսկ ավելի ուշ այն կրկին փոխել եւ դարձրել են 1941 թվական: Նրան Ղուրանին սկսել են ծանոթացնել դեռեւս 4 տարեկանում, եւ շատ կարճ ժամանակ անց նա անգիր է արել Ղուրանը: Ֆեթհուլլահ Գյուլենը 14 տարեկանում Էրզրումի մեդրեսեներում (հոգեւոր դպրոց) հանդես է եկել իսլամի քարոզներով:  1959-ին Գյուլենը Էրզրումից տեղափոխվել է Էդիռնե, որտեղ մասնակցել է քննության եւ դարձել Ոչշերեֆլի մզկիթի իմամներից մեկը:

1961-ին զինծառայության ընթացքում ձերբակալվել է կրոնական քարոզ իրականացնելու համար, սակայն դատարանը նրան միայն կարգապահական պատժի է ենթարկել: Էրզրումում ապրած տարիներին մասնակցել է Կոմունիզմի դեմ պայքարի միության ստեղծմանը եւ ակտիվ անդամ հանդիսացել:  1964-ից կրկին շարունակել է տարբեր մզկիթներում հոգեւոր ծառայությունը: 1971-ի ռազմական հեղաշրջումից հետո ձերբակալվել է եւ 7 ամիս անցկացրել բանտում: Այնուհետ կրկին ընդմիջումներով շարունակել է հոգեւոր ծառայությունը, զուգահեռաբար կրոնական բնույթի հոդվածներ գրելով տարբեր թերթերի եւ ամսագրերի համար: 1996-ի ապրիլի 4-ին հանդիպել է Պոլսո հունաց պատրիարք Բարդողումեոսի հետ, 1998-ի հունվարի 23-ին՝ Հռոմի պապի հետ:

Թուրքիայում 1997-ի փետրվարի 28-ի «պոստմոդեռն» ռազմական հեղաշրջումից հետո նրա դեմ հետաքննություն է սկսել՝ Թուրքիայի աշխարհիկ կարգերը խորտակելու եւ իսլամական պետություն ստեղծելու փորձ անող կողմնակիցներին աջակցելու համար:  Հետաքննությունից խուսափելով՝ Գյուլենը 1999-ի մարտի 21-ին մեկնել է ԱՄՆ եւ մինչեւ հիմա այնտեղ է: 2000 թվականին Գյուլենի նկատմամբ դատական գործ է բացվել, սակայն 2006-ին գործը կարճվել է ապացույցների բացակայության պատճառով: 2008-ին վճռաբեկը հաստատել էր դատարանի կայացրած վճիռը, սակայն Գյուլենը կրկին չի վերադարձել Թուրքիա:

Foreign Policy եւ Prospect ամսագրերի կողմից 2008-ին ընդգրկվել է աշխարհի 100 ինտելեկտուալների շարքը, իսկ ինտերնետով անցկացված քվեարկությամբ գլխավորել է այդ ցանկը: Time-ը 2013-ին նրան համարել է աշխարհի ամենաազդեցիկ 100 անձանցից մեկը: Հեղինակ է ավելի քան 50 անուն գրքերի, բազմաթիվ աշխատությունների եւ հոդվածների: Բացի թուրքերենից տիրապետում է պարսկերենին, արաբերենին եւ օսմաներենին:

Գյուլենի ստեղծած շարժումը կամ ինչպես ընդունված է ասել Թուրքիայում՝ Գյուլենի կրոնական համայնքը, Թուրքիայում եւ Թուրքիայից դուրս ունի դպրոցներ, համալսարանները, հիմնադրամներ, միություններ, լրատվամիջոցներ, հիվանդանոցներ, բիզնես կառույցներ եւ բանկեր:

Թեեւ Ֆեթհուլլահ Գյուլենին վերագրվում է արդի իսլամի եւ ժողովրդավարության սինթեզի կրող եւ աշխարհում Թուրքիայի ազդեցությունը ուժեղացնող անձ, նա դարձել է քաղաքական եւ տնտեսական հզոր ուժ եւ համարվում է, որ նա վտանգ է ներկայացնում Թուրքիայի աշխարհիկ կարգերին:

Գյուլենի շարժման անդամները կարեւոր պաշտոններ են զբաղեցնում Թուրքիայի գրեթե բոլոր գերատեսչություններում, որով պայմանավորված էր «մեծ կաշառք» գործողության միջոցով  Գյուլենի անակնկալ եւ հուժկու հարվածն Էրդողանին եւ նրա ղեկավարած կուսակցությանը

Անդրանիկ Իսպիրյան

http://news.am/arm/news/187771.html