2015 թ. Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Թուրքիայի նախապատրաստությունների շուրջ

Մելինե Անումյան

Թուրքագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու

Հոդվածը, որպես զեկուցում, ներկայացվել է 2013 թ. դեկտեմբերի 5-ին և 6-ին Թեհրանում կայացած «Հայ Դատն այսօր» 10-րդ հոբելյանական խորհրդաժողովում: Այն կհրատարակվի խորհրդաժողովի նյութերի ժողովածուում:

Հանրահայտ փաստ է, որ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ նախապատրաստական աշխատանքներ են տարվում ոչ միայն համայն հայության, այլ նաև` Թուրքիայի քաղաքական գործիչների և «գիտնականների» կողմից: Թուրքական կողմը պետական մակարդակով սկսել է նախապատրաստվել դեռ տարիներ առաջ, երբ 2001 թ. մայիսի 25-ին Թուրքիայի կառավարության շրջաբերականով հիմնվեց, այսպես կոչված, «Անհիմն ցեղասպանության պնդումների դեմ պայքարը համակարգող խորհուրդը» (“Asılsız Soykırım İddialarıyla Mücadele Koordinasyon Kurulu”): Սույն կառույցի առաջին նախագահն է եղել տվյալ ժամանակաշրջանում պետնախարարի և փոխվարչապետի պաշտոններն ստանձնած Դևլեթ Բահչելին, իսկ համակարգողը`  Ազգային անվտանգության խորհրդի գլխավոր քարտուղարի առաջին տեղակալը: Բահչելին, Անկարայի պատգամավոր Զեքի Չելիքի գրավոր հարցապնդմանն ի պատասխան, 2002 թ. մայիսի 9-ին Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի նախագահությանը (այսուհետ` ԹԱՄԺ) հղած գրության մեջ հաղորդում էր, որ խորհուրդը նպատակ է հետապնդում չեզոքացնել արտերկրում պարբերաբար օրակարգ բերվող ցեղասպանության ճանաչման ջանքերը: Նույն գրության միջոցով Բահչելին նաև հայտնում էր, թե կառույցը երեք ամիսը մեկ ժողովներ է գումարում, այն որոշել է 3 տարբեր աշխատանքային խմբեր ձևավորել` իրավաբանության, ազգային կրթության և պատմության ուղղությամբ աշխատանքներ կատարելու նպատակով, և արդեն սկսել է այդ նպատակներով աշխատանքները:

Ինչպես նշվում էր կառույցի հիմնման մասին շրջաբերականում, փոխվարչապետի նախագահությամբ գործող խորհրդի կազմում տեղ էին գտնելու նաև Ազգային պաշտպանության, Արդարադատության, Ներքին գործերի, Արտաքին գործերի, Ազգային կրթության և Մշակույթի նախարարությունների, ինչպես նաև` Բարձրագույն կրթության խորհրդի նախագահության, Ազգային հետախուզության կազմակերպության, Թուրքական պատմագիտական ընկերության նախագահության, Պետական արխիվների գլխավոր վարչության և կառավարության` Հասարակայնության հետ կապերի բաժնի գլխավոր քարտուղարության ներկայացուցիչները: Ըստ շրջաբերականի` խորհուրդը պարտավորվում էր. «Իրականացնել հասարակական կարծիք ձևավորելու ծրագիրը, աշխատանքներ կատարել` քաղաքացիական հասարակական կազմակերպություններին ուղղորդելու ուղղությամբ, և ոչ միայն հայերի, այլ նաև` Պոնտոսի հույների և ասորիների ցեղասպանությունների մասին պնդումների շուրջ տեղի ունեցող զարգացումներին հետևելով` որոշել ձեռնարկվելիք միջոցները»:  

Խորհրդի առաջին ժողովում կայացվել է հետևյալ որոշումը. «Թուրք հանրությանը, դպրոցական տարիներից սկսած, ցեղասպանության պնդումների վերաբերյալ տեղեկություններ հաղորդելու և գիտակցություն ձևավորելու նպատակով որոշվել է Ազգային կրթության նախարարության Ուսուցման և դաստիարակության խորհրդի նախագահության համակարգմամբ ձևավորել Անհիմն ցեղասպանության պնդումների դեմ պայքարը համակարգող խորհրդի Ազգային կրթության աշխատանքային խումբը»:

Խորհրդի հիմնադիր Բահչելիից հետո այն ղեկավարել են նաև Արդարություն և զարգացում կուսակցության անդամներից Թրուվա Աթլարըն, Էրքան Մումջուն, Աբդուլլահ Գյուլը և Ջեմիլ Չիչեքը:

Թեև Թուրքիայի կառավարության ենթակայության տակ և Ազգային անվտանգության խորհրդին կից գործող սույն կառույցի աշխատանքները խիստ գաղտնի են պահվում հանրությունից, այնուամենայնիվ որոշ տեղեկություններ տանք նրա կողմից արդեն իսկ իրականացված մի շարք միջոցառումների մասին: Այսպես` վերջին 10 տարիների ընթացքում խորհրդի կողմից բազմաթիվ ժխտողական բնույթի սեմինարներ են կազմակերպվել ոչ միայն Թուրքիայի միջնակարգ դպրոցներում, այլ նաև` համալսարաններում, բյուրոկրատական, դիվանագիտական և ռազմական զանազան հաստատություններում: Այդ սեմինարներին մասնակցելու պարտադրանքից չեն ազատվել անգամ Կրոնական գործերի վարչության աշխատակիցներն ու զբոսաշրջության ոլորտում աշխատող ուղեկցորդները: Համալսարաններում կազմակերպվել են բազմաթիվ «գիտաժողովներ», և հրատարակվել հարյուրավոր գրքեր:

Էջևիթի և Բահչելիի իշխանության տարիներին մեկնարկած այս աշխատանքները շարունակվել են նաև Էրդողանի կառավարության օրոք: Այսպես` 2007 թ. մարտի 15-ին «Անհիմն ցեղասպանության պնդումների դեմ պայքարը համակարգող խորհուրդը» Աբդուլլահ Գյուլի նախագահությամբ կայացած 17-րդ ժողովում որոշել է Թուրքիայի հանրությանը ներկայացնել «Սարը գելին» (“Sarı Gelin”) վերնագրով փաստագրական ֆիլմը, որում ներկայացվում էր, թե իբր հայերը «1915 թ. առաջ հարձակվել են թուրքական գյուղերի վրա, սպանել տեղի բնակիչներին, կրակի տվել գյուղերը և այլն»: Սույն որոշման մեջ մասնավորապես նշվում էր. «Ներքին հանրային կարծիք ձևավորելու նպատակով արտադրող ընկերությունից գնել «Սարը գելին. Հայկական հարցի էությունը» վավերագրական ֆիլմի խտասկավառակները և Գլխավոր շտաբի նախագահության, Ազգային կրթության նախարարության, Արտաքին գործերի նախարարության և Ազգային հետախուզության կազմակերպության միջոցով դրանք ուղարկել անհրաժեշտ հաստատություններ»:

Այժմ անդրադառնանք այն հարցին, թե ներկայում ինչ աշխատանքներ է նախապատրաստում Թուրքիան 2015 թ. ընդառաջ: Հարցը դիտարկենք նախ` քաղաքական, ապա` գիտական մակարդակներով տարվող նախապատրաստությունների տեսանկյունից: Ի դեպ նշենք, որ մեր կողմից խնդիրը «քաղաքական» և «գիտական» հարթություններով որակելը կրում է պայմանական բնույթ, քանի որ «գիտական» մակարդակով նախատեսվող միջոցառումներն իրականում նույնպես և միմիայն քաղաքական նպատակներ են հետապնդում:

Հարկ է արձանագրել, որ թեև կոշտ ժխտողական դիրքորոշում որդեգրած ներկայիս թուրք պետական գործիչների` այս ուղղությամբ վարած քաղաքականությունը գրեթե չի տարբերվում նրանց նախորդների ռազմավարությունից, այնուամենայնիվ այժմյան գործիչները փորձում են նաև որոշ խմբագրումներ անել իրենց կեցվածքում և գործունեության մեջ` այդ կերպ փորձելով սիրաշահել հայ հանրությանը և, հատկապես, սփյուռքահայերին:

Արտգործնախարար Դավութօղլուի քաղաքականության առանցքում, այսպես կոչված, «արդար հիշողության» (“Adil Hafıza) մասին դրույթն է, որն իրականում նպատակ ունի Հայոց ցեղասպանության մեծ ողբերգությունը հավասարեցնել Առաջին աշխարհամարտի տարիներին զոհված օսմանահպատակների ազգականների ցավի հետ: Դավութօղլուն նաև ծրագրում է աշխատանքներ կատարել` սփյուռքի հայության տարբեր շրջանակների հետ կապեր հաստատելու ուղղությամբ: 2011 թ. սեպտեմբերին Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունը  շրջաբերական էր ուղարկել իր բոլոր դեսպանատներին, որի միջոցով արտակարգ և լիազոր դեսպաններից պահանջվել էր պատրաստ լինել 2015 թվականին` Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին: Շրջաբերականում հիշեցվում էր, թե սփյուռքը համայն աշխարհում աշխատանքներ է կատարում Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ և հաղորդվում, որ դեսպաններից ակնկալվում է սփյուռքի հետ սերտ շփումների մեջ մտնելով` արգելք լինել այդ գործողություններին: Շրջաբերականով պահանջվում էր նաև, որ քարոզչություն արվի այն երկրներում, որտեղ Թուրքիան ունի արտակարգ և լիազոր դեսպաններ:

Ըստ Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարության պաշտոնական կայքի` նույն տարվա դեկտեմբերի 23-ին արտգործնախարար Ահմեդ Դավութօղլուն դեսպանների հետ տարեվերջյան 4-րդ կոնֆերանսի ժամանակ նշում էր. «…Կոչ եմ անում նաև մեր հայ բարեկամներին, մեր հարևաններին: Երբ ես գնացի ԱՄՆ, հանդիպեցի այնտեղի մեր դեսպանների և գլխավոր հյուպատոսների հետ ու նրանց հետևյալ հրահանգը տվեցի. մենք պետք է փոխենք «սփյուռք» հասկացությունը: Անկախ կրոնից և հավատքից` Անատոլիայի հողերից գաղթած յուրաքանչյուր անհատ մեր սփյուռքն է: (…) Որտեղ մեկ հայ կա, գնալու և խոսելու ենք նրա հետ մեր համատեղ պատմության մասին, այն մասին, թե ինչպես ենք 10 դար միասին ապրել (…): Նախ շահելու ենք հայերի, մեր հայ բարեկամների սիրտը (…): Զրուցելու ենք ամեն մի հայի հետ…»:   

Նույն հանդիպման շրջանակներում Դավութօղլուն, նախանշելով Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի ուղղությամբ տարվելիք Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության ուղեգիծը, շեշտում էր. «1914 թվականը Առաջին համաշխարհային պատերազմի մեկնարկն է: Մոտենում է 2014-ը: Մենք, որպես այն ազգի արտակարգ և լիազոր դեսպաններ, որի վերաբերյալ պնդում են, թե Առաջին աշխարհամարտի տարիներին ցեղասպանություն է իրագործել, անդրադառնանք մեր ընտանիքների անցյալին: Մեր մեջ չկա որևէ մեկը, որի այս կամ այն պապը զոհված չլինի 1911-1923 թթ. միջև ընկած 12 տարվա ընթացքում, աշխարհամարտի ռազմաճակատներում: (…) Եվ հիմա, երբ մոտենում է 2015-ը, ականատես ենք լինում հայկական քարոզչությանը և ցեղասպանության պնդումներին ուղղված արշավին: Այնինչ 1915-ը մեզ համար միևնույն ժամանակ Դարդանելի ճակատամարտի տարելիցն է, միևնույն ժամանակ այս տարածքների յուրաքանչյուր վայրում զոհված Անատոլիայի զավակների պատմությունն է: 2009 թ. հոկտեմբերին արձանագրությունների ստորագրման կապակցությամբ պետք է ելույթ ունենայինք, սակայն չարեցինք, քանի որ հայկական կողմը չցանկացավ: Եթե այդ ելույթով հանդես գայինք, մեր կոչը հետևյալը կլիներ. եկեք այդ տարիներին վերստին անդրադառնանք արդար հիշողության միջոցով: Իսկ արդար հիշողությունը միակողմանի հիշողություն չէ: Ահա շուտով կատարելու ենք մեր նախարարության արխիվի նոր շենքի բացումը: Մենք պատրաստ ենք կիսելու այդ արխիվներում պահվող ամեն բան, քննարկելու ամեն ինչ ` դրանց շրջանակներում…»:

Դավութօղլուն 2012 թ. հուլիսի 7-ին Փարիզ մեկնելիս ինքնաթիռում, լրագրողների հարցերին ի պատասխան, դարձյալ անդրադարձել էր Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի դեմ Թուրքիայի կողմից ձեռնարկվելիք միջոցներին և իր բնորոշմամբ` «3 հիմք ունեցող ռազմավարությանը»: Դրա համաձայն` նախ շեշտը դրվելու է նրբազգացության վրա, որի վերաբերյալ, ըստ «Միլլիյեթ» օրաթերթի հրապարակման, Դավութօղլուն մասնավորապես նշել է. «Ես` որպես արտգործնախարար, չեմ ասում, թե 1915-ին ոչ մի բան չի եղել: Ես տեղի ունեցածը չեմ բնորոշում «ցեղասպանություն» հասկացությամբ, սակայն եթե որևէ մեկն այն այդպես է սահմանում, իր նախընտրությունն է: Մենք այս հարցում պետք է նոր լեզու զարգացնենք և ասենք` ձեր ցավը չենք մերժում, ըմբռնում ենք այն: Միասին անենք այն, ինչ պետք է անել: Սակայն դա չպետք է լինի միակողմանի ոճրագործության մասին հայտարարության տեսքով: Մենք գերմանացիների պես չենք. մեր պատմության մեջ էթնիկ կոտորած չի եղել: (…) Ես բաժակին եմ նայում ոչ թե կիսադատարկ, այլ լցված լինելու տեսանկյունից: Որքան էլ ուշ լինի, այնուամենայնիվ կարևոր է ասել` «Ես զգում եմ ձեր ցավը»: 2015-ին ընդառաջ` ձգտում ենք այդ ուղղությամբ համատեղ հայտարարություն մշակել»:

Նույն հրապարակման համաձայն` ռազմավարության երկրորդ կետը «սփյուռք» բառի վերաիմաստավորումն է, որի շրջանակներում արտգործնախարարը, բոլոր դեսպանատներին շրջաբերական ուղարկելով, վերասահմանել է «թուրքական սփյուռք» հասկացությունը, ըստ որի` «սփյուռք են կազմում ոչ միայն թուրքերը, այլև` Թուրքիայի տարածքներից արտագաղթած յուրաքանչուր անձ»:

Ի վերջո, ըստ Դավութօղլուի, սույն ռազմավարության, երրորդ կետն է կազմում Հայստանի հետ հարաբերությունների զարգացումը:

Ըստ երևույթին, Թուրքիայի իշխանությունները Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ կփորձեն որոշ չակերտյալ «զիջումների» գնալ: Հիմնական շեշտը կդրվի հայ-թուրքական հարաբերությունները զարգացնելու, սահմանը բացելու և Հայաստանի հանդեպ իրականացվող շրջափակումը վերացնելու վրա: Այդ ուղղությամբ վերջերս որոշ հայտարարություններ արդեն իսկ կատարվել են արգործնախարարի մակարդակով: Այսպես` այս տարվա հոկտեմբերին Շվեյցարիա այցելած արտգործնախարար Դավութօղլուն այդ հարցում հայցեց Շվեյցարիայի միջնորդությունը: «Անադոլու» գործակալության հաղորդմամբ` Դավութօղլուն 2013 թ. հոկտեմբերի 10-ին Շվեյցարիայում հայտարարել է Թուրքիայի` Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու ցանկության մասին` չմոռանալով դրանք պայմանավորել նաև Արցախյան հարցի լուծմամբ:

Վերջերս Դավութօղլուն նույն հարցին է անդրադարձել նաև նոյեմբեր ամսին նախ` ԹԱՄԺ-ի արտաքին գործերի հանձնաժողովի նիստում, ապա` Վիեննայում Հայաստանի և Արդբեջանի նախագահների հանդիպումից հետո: Թուրքիայի արտգործնախարարը, ըստ «Աքշամ» օրաթերթի, վերոհիշյալ նիստում հայտարարել է, թե Թուրքիան աշխատանքներ է կատարում Հայաստանի հետ սահմանի բացման ուղղությամբ, և եթե հնարավոր լինի Ադրբեջանին համոզել, ապա նման «անակնկալի» հավանականությունը մեծ է: Դավութօղլուն 2015 թ. ընդառաջ իրականացվելիք աշխատանքների վերաբերյալ մասնավորապես հայտարարել է. «Եթե Հայաստանը հետ քաշվի Ղարաբաղից, և’ սահմանը կբացվի, և’ երկաթգիծը: Բնականաբար դա ուզում ենք անել Ադրբեջանի համաձայնությամբ»:

Վիեննայում Հայաստանի և Արդբեջանի նախագահների հանդիպումից հետո «Միլլիյեթ» օրաթերթը 2013 թ. նոյեմբերի 22-ի համարում հաղորդում էր, թե դիվանագիտական աղբյուրների փոխանցմամբ, Դավութօղլուն հիշեցնելով Հայաստանի կողմից, այսպես կոչված, «գրավյալ ադրբեջանական տարածքներից» հեռանալու անհրաժեշտության մասին, հայտնել է, թե կարող է բացվել Հայաստանի հետ սահմանը: Պարբերականը նաև նշում էր, թե «Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակը համարվող 2015 թ. ընդառաջ շարունակվում են նախապատրաստական աշխատանքները: Անկարան պատրաստ է հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին, ներառյալ` սահմանները բացելուն»:

Թուրքական զանգվածային լրատվամիջոցների փոխանցմամբ` վերջերս որոշ աշխուժություն է նկատվում Հայաստան-Թուրքիա սահմանին: Թուրքական մամուլի տեղեկատվության համաձայն` Թուրքիայի Գյուղատնտեսական աշխատանքների գլխավոր տնօրինությունը հաղորդել է, թե Հայաստանի հետ սահմանին գտնվող տարածքներն աճուրդի են հանվելու` գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործվելու համար: Լուրեր են շրջանառվում նաև, թե բարելավվելու է տարիներով չգործարկված երկաթուղին, իսկ դեպի սահմանադուռ տանող ճանապարհներին հետազոտական աշխատանքներ են իրականացվում Թուրքիայի ցամաքային շրջանների տնօրինության կողմից:

Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի հնչեղությանն արգելք լինելու առումով Թուրքիայի կողմից նախատեսվող մեկ այլ քաղաքական ծրագիր է Ռուսաստանի հետ այս հարցում ակտիվ համագործակցություն ծավալելու գաղափարը: Այսպես, կուլիսներում շրջանառվող լուրերի համաձայն, 2015 թ. ընդառաջ Թուրքիայի կողմից ձեռնարկվելիք քայլերի շուրջ Արտգործնախարարությունը 2013 թ. սկզբին հանրության համար փակ բրիֆինգ է տվել ԹԱՄԺ-ի Արտաքին գործերի հանձնաժողովին, որի շրջանակներում որոշվել է ուղիներ որոնել` սույն հարցում Ռուսաստանի հետ համագործակցելու ուղղությամբ: Թուրքիայի արտգործնախարարության ներկայացուցիչներն այս ժողովում պաշտպանել են այն տեսակետը, թե պետք է վերացնել այն անվստահությունը, որ տածում է Հայաստանը Թուրքիայի նկատմամբ, և որ այդ խնդիրը կարելի է լուծել միայն Ռուսաստանի աջակցությամբ: Նաև խոսակցություններ են շրջանառվում առ այն, թե Թուրքիան դիմել է Ռուսաստանին` այս երկրի և Հայաստանի միջով անցնելիք մի երկաթուղու նախագծի հարցով, և որ Ռուսաստանը դրական է վերաբերվել այդ առաջարկին:

Ինչ վերաբերում է խնդրի ուղղությամբ` իշխանության ղեկին գտնվող Արդարություն և զարգացում կուսակցության ներկուսակցական աշխատանքներին, ապա այս կուսակցության անդամ, դոկտոր, պրոֆեսոր Սեյիթ Սերթչելիքը, ով, ի դեպ, Հայկական հարցի մասնագետ է համարվում, «Ակօս» շաբաթաթերթին տված հարցազրույցում հայտնել է, թե իբր կուսակցության ներսում այդ ուղղությամբ աշխատանքներ չեն կատարվել` մեկ-երկու հանդիպումից բացի: Այնուամենայնիվ, պետք չէ վստահել նրա հավաստիացումներին, քանի որ հավանականությունը մեծ է, որ նա ուղղակի չի ցանկացել հայտարարել կուսակցության կողմից նախատեսվող միջոցառումների մասին:

Հարկ է նաև նշել, որ 2013 թ. ընթացքում Թուրքիայի խորհրդարանում 2015 թ. ընդառաջ կատարվելիք քաղաքական քայլերի շուրջ ժողովներ են կազմակերպել ԹԱՄԺ-ի պատգամավորներ վերոհիշյալ Սեյիթ Սերթչելիքը (Արդարություն և զարգացում կուսակցություն), տխրահռչակ Յուսուֆ Հալաչօղլուն (Ազգայնական շարժում կուսակցություն) և Ժողովրդահանրապետական կուսակցության փոխնախագահ Ֆարուք Լողօղլուն:

Անդրադառնանք նաև Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի դեմ ուղղված այն ծրագրերին, որ նախապատրաստվում է իրագործել Թուրքիան գիտական հարթության մեջ: Ինչպես և կանխատեսելի էր, գիտական ասպարեզում այս հարցում պարտավորությունների հիմնական բեռն ստանձնել է թուրքական պաշտոնական պատմագրության և Հայոց ցեղասպանության ժխտման խոսափողը հանդիսացող Թուրքական պատմագիտական ընկերությունը (Türk Tarih Kurumu):

Այս տարվա հոկտեմբերի 5-ին Թուրքիայի փոխվարչապետ Բյուլենթ Արընչը, ԹԱՄԺ-ի բյուջետային հանձնաժողովում անդրադառնալով Թուրքական պատմագիտական ընկերությանը տրամադրվելիք բյուջեի հարցին, նշել է. «2015-ը մի կողմից Դարդանելի օպերացիայի 100-ամյակն է, մյուս կողմից էլ` այսպես կոչված Հայոց ցեղասպանության պնդումների: Մենք լուրջ աշխատանքներ ենք կատարում այս հարցի ուղղությամբ: Այստեղ (նկատի ունի` Թուրքիայում- Մ.Ա.) աշխատանքներ են իրականացվում` խորհրդաժողովներ, գիտաժողովներ ու քննարկումներ կազմակերպելու, գրքեր հրատարակելու և վավերագրական ֆիլմեր պատրաստելու ուղղությամբ: Սակայն մենք հատուկ աշխատանքներ ենք կատարում նաև այլ ոլորտներում, այսինքն` աշխարհի բոլոր երկրների հասարակական կարծիքի վրա ներազդելու համար»:

Մշակված ռազմավարության համաձայն` Թուրքական պատմագիտական ընկերությունը նախաձեռնել է մի ստվար գրքի պատրաստման աշխատանքները` հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմական զարգացումների վերաբերյալ: Սույն աշխատությունն ընդգրկելու է երկու երկրների հարաբերությունների պատմությունը, ինչպես նաև այնպիսի հոդվածներ, որոնք դիտարկում են հայ-թուրքական առնչությունների սոցիալական կողմերը: Բացի այդ՝ ժողովածուի մեջ ներառվելու են հայ-թուրքական հարաբերություններին անդրադարձած մի շարք մասնագետների մեկնաբանություններ:

Բացի այդ` Թուրքական պատմագիտական ընկերությունը 2014 թ. նախատեսում է 14 տարբեր գիտաժողովներ կազմակերպել Հայկական հարցի վերաբերյալ: Ընկերության կայքէջում հրապարկված հայտարարությունների համաձայն` այդ գիտաժողովները կունենան հետևյալ խորագրերը. «Հայկական ապստամբությունները», «Սուլթան Աբդուլ Համիդ Երկրորդը և նրա դարաշրջանը», «Հայերն Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ», «Վերջին խալիֆը. Աբդուլ Մեջիդ էֆենդին, սուլթան Վահդեդդինը և նրա ժամանակաշրջանը», «Երիտթուրքերը և իթթիհադականութունը», «Թուրքերն ու քրդերը պատմության մեջ» և այլն:

Նշենք նաև, Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու ուղղությամբ աշխատանքներ կատարելու համար Թուրքական պատմագիտական ընկերությանը կհատկացվի հավելյալ բյուջե, և այն կհասնի 8 միլիոն 239 հազար թուրքական լիրայի (մոտավորապես` 4 միլիոն 119 հազար 500 դոլար):

Ուշագրավ է, որ Թուրքիայի արտգործնախարարությունը սույն խնդրում չի սահմանափակվում միայն քաղաքական ասպարեզում գործունեություն ծավալելով, այլ նաև կոնկրետ քայլեր է ձեռնարկում գիտական ոլորտում: Այսպես` դեռ 2011 թ. նոյեմբերի 22-ին «Ջումհուրիյեթ» օրաթերթը հաղորդում էր, թե նախարարության որոշմամբ 2012 թ. առաջին ամիսներին Թուրքիայի արտգործնախարարության Ռազմավարական ուսումնասիրությունների կենտրոնից մի պատվիրակություն է ուղևորվելու Ռուսաստան` տեղի արխիվներում թուրքական ժխտողականության հիմքերն ամրապնդող նոր վավերագրեր հայթայթելու նպատակով:

Ամփոփելով` կարելի է արձանագրել, որ 2015 թ. Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Թուրքիան պետական մակարդակով նախատեսում է բազմաթիվ միջոցառումներ, որպեսզի «հնարավորինս քիչ տուժի» այս մեծ տարելիցից: Թուրքիայի կողմից նախատեսվող քայլերը կարելի է դասակարգել երեք հիմնական ոլորտներում.

1. Քաղաքական-դիվանագիտական, ըստ որի` փորձ կկատարվի զարգացնել հայ-թուրքական հարաբերությունները, բացել սահմանը, վերացնել շրջափակումը կամ գոնե ստեղծել նմանօրինակ զարգացումների նկատմամբ Թուրքիայի կողմից մեծ ցանկության տպավորություն:  Դիվանագիտական ասպարեզում արտասահմանյան երկրներում կշարունակվի նաև թուրքական լոբբիստական գործունեությունը` Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման նախաձեռնություններին արգելք լինելու ուղղությամբ:

2. Գիտական: Այս ոլորտում աշխատանքների առյուծի բաժինը կընկնի Թուրքական պատմագիտական ընկերության ուսերին, որը կփորձի «հիմնավորել» թուրքական պաշտոնական պատմագրության հիմնական թեզերը` Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու ուղղությամբ:

3. Հասարակական-պատմական: Այս բնագավառում Թուրքիայի որդեգրած հիմնական ուղեգիծը կլինի Դարդանելի ճակատամարտի 100-ամյակը նշելը` այդպիսով ստվեր գցելով Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակի միջոցառումների վրա և Դարդանելի օպերացիան ներկայացնելով որպես լեգենդ, այսպես կոչված «թուրք-հայկական եղբայրության» մասին: Այդպիսով` շեշտը կդրվի արտգործնախարար Դավութօղլուի կողմից հորինված «համատեղ ցավի» գաղափարի վրա:

anu_mel@mail.ru

Akunq.net