Los Angeles Examiner 1927

Թաներ Աքչամ

Մուստաֆա Քեմալը “Los Angeles Examiner” պարբերականի 1926 թ. օգոստոսի 1-ին հրապարակված մի հարցազրույցում իթթիհադականներին անդրադառնալիս նշում է, թե նրանք այն անձինք են, «որոնցից պետք է հաշիվ պահանջել մեր այն քրիստոնյա հպատակների կյանքի համար, որոնց զանգվածային կերպով և անխղճաբար աքսորել են իրենց իսկ բնակավայրերից ու կոտորել»:

Ինչպես նշեցի, բավականին շատ է գրվել և խոսվել այն մասին, թե նման հարցազրույց ընդհանրապես չի եղել, և որ այն հորինված է: Այնինչ, եթե այդ հանդիպումը հորինված լիներ, ապա Մուստաֆա Քեմալին մոտիկից հետևող Թուրքիան կհայտարարեր, որ ոչ միայն “Los Angeles Examiner”-ում, այլև այլ բազմաթիվ պարբերականներում հրապարակված այդ հարցազրույցը կեղծ է, և միջոցներ կձեռնարկեր դրա դեմ: Մինչդեռ, ոչ միայն նման նախաձեռնությամբ հանդես չի եկել, այլև պետք է որ նախորդ հանդիպման թողած տպավորությունը շատ հավանած լիներ, քանի որ դարձյալ նույն օրաթերթի 1927 թ. հունվարի 9-ի համարում մեկ այլ հարցազրույց է տպագրվում` Էդիբե Թորինգթոնի ստոագրությամբ:

Նյութի վերնագիրը հետևյալն էր` «Ինչու՞ է Ամերիկան հարկադրված ճանաչել Թուրքիան»:

Ուշագրավ նմանություններ կան այս և 1926 թ. օգոստոսի 1-ին հրապարակված հարցազրույցների միջև: Երկու նյութերն էլ ներկայացված են ոչ թե հարց ու պատասխանի, այլ` մամուլին տված մեկնաբանության ձևով: Նպատակը ամերիկյան հասարակական կարծիքում գերիշխող Թուրքիայի բացասական իմիջը փոխելն է և Լոզանի պայմանագիրը Սենատի կողմից վավերացվելն ապահովելը:

Ի վերջո, ընդամենը 9 օրվա տարբերություն է առկա երկրորդ նյութի տպագրման ամսաթվի և ԱՄՆ-ի սենատի կողմից Լոզանի պայմանագրի վավերացման միջև:

Մ. Քեմալը սույն հանդիպման ժամանակ ևս կրկնում է իր նախկին մտքերը:

Ըստ Քեմալի` Թուրքիայի` ԱՄՆ-ի կողմից ճանաչմանը դեմ հանդես եկող ամերիկացիները շարժվում են Թուրքիայի` քրիստոնյաներին ճնշումների տակ պահելու զգացումով: «Այսօր Ստամբուլում բնակվող մոտ 500 հազար հույներն ու հայերը հուզմունքով սպասում են, որ Ամերիկան կուղղի իր այդ սխալ գաղափարը»:

Այժմյան Թուրքիան ոչ մի ընդհանրություն չունի երեկվա Թուրքիայի հետ, և Քեմալի համաձայն` ներկայիս Թուրքիան չպետք է համեմատել նախկին Թուրքիայի հետ: Եթե ԱՄՆ-ի բնակչությունը դա հասկանար, խնդիրները լուծված կլինեին:

Չնայած տարվող այդ արշավին` 1927 թ. հունվարի 18-ին Սենատում հնարավոր չի լինում ապահովել անհրաժեշտ մեծամասնություն, և Լոզանի պայմանագիրը մերժվում է:

Մեր թեմայի տեսանկունից էական հանգամանքը հետևյալն է.

Թուրքիան գիտակցում է, որ ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների նորմալացման ճանապարհն անցնում է անցյալում քրիստոնյաների դեմ կատարվածի միջև անջրպետ դնելու միջով: Թե’ քրիստոնյաների նկատմամբ արվածն է դատապարտում և թե’ չի խորշում այդ արարքներն իրականացրած երիտթուրքերի հասցեին ծանր արտահայտություններ բարձրաձայնելուց:

Հիմա, երբ մոտենում է 2015-ը, պետք է ընդունենք, որ Թուրքիան ունի այն նույն խնդիրը, որի առջև կանգնած է եղել 1920-ական թվականների Ամերիկայում:

Ավելին, Թուրքիան ունի 1920-ականների հետ անհամեմատելի ուժ և ուզում է աշխարհի մակարդակով քաղաքականություն վարել:

Սակայն, 1915-ին հայերի հանդեպ կատարվածը ժխտել շարունակող պետություն հանդես գալը նման է ոտքերին դրված շղթաների… Այս վիճակը տհաճ հոգեբանական բեռ է դառնում:

Եվ հավանաբար Անկարան գիտակցում է, որ 2015 թ. ընդառաջ պետք է շտկի Արևմուտքում իր վերաբերյալ հասունացած այդ կարծիքը:

Ի՞նչ եք կարծում` 2015-ին Թուրքիան կհետևի՞ այնպիսի մի ուղու, որով գնացել է Մ. Քեմալը` քրդական խնդրի ուղղությամբ նախաձեռնությամբ հանդես գալիս «Քուրդիստան» բառն օգտագործելով:

Հայկական հարցի լուծման ուղղությամբ կկարողանա՞ 1915 թ. աքսորի և կոտորածների միջև հստակ անջրպետ դնել և ջարդերն անիծել:

Եվ այդպես վարվելիս էլ, Մուստաֆա Քեմալի հետքերով գնալով, հայերի նկատմամբ կատարվածը կկարողանա՞ պատմությանը պատկանող «ամոթալի արարք» որակել:

Անշուշտ, այլընտրանք էլ կա: Ճիշտ այնպես, ինչպես 1926 թ., Արևմուտքի առջև որոշ խաբուսիկ արտահայտություններ անել, բայց ներքին սպառման համար նախկինն ընթերցել: Ամերիկայում իթթիհադականներին մեղադրել որպես քրիստոնյաների մարդասպանների, բայց միևնույն ժամանակ Անկարայի մեջլիսում երիտթուրքերին հայրենիքի հերոս հռչակելով` թոշակ տրամադրել:

Կամ էլ 1920-ին «Քուրդիստան» ասելով` 1938 թ. կազմակերպել Դերսիմի կոտորածը: Սակայն, թերևս, մեր դարաշրջանում այլևս խիստ բարդ է նման բան անելը:

tanerakcam@gmail.com

http://www.taraf.com.tr/taner-akcam/makale-los-angeles-examiner-1927.htm

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net