Արգելված թեմա. Սարիղամիշի ճակատամարտի իրական կադրերը

Թուրքիայում կան թեմաներ, որոնց մասին չբարձրաձայնելու մասին չգրված օրենքներ կան։ Այդ արգելված թեմաներից է  Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ թուրքական եւ ռուսական զորքերի միջեւ առաջին բախումը Սարիղամիշում, որը ստացել է Սարիղամիշի ճակատամարտ կամ օպերացիա անունը։

Թեեւ այս թեմայով թուրքական պաշտոնական շրջանակները խուսափել են իրական թվեր եւ փաստեր ներկայացնել ճակատամարտում թուրքական կողմի կրած կորուստների մասին, այնուամենայնիվ որոշ թուրք պատմաբաններ համարձակություն են ունենում որոշ տեղեկություններ ներկայացնել։

1914-ի դեկտեմբերի 20-ին թուրքական զորքերը` Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչներից Էնվեր փաշայի գլխավորությամբ, ռուսական զորքերի դեմ հարձակում են սկսել Սարիղամիշի ուղղությամբ։ Բուն մարտական գործողությունները դեկտեմբերի 22-ից մինչեւ հունվարի 17-ն են տեւել։ Ճակատամարտն ավարտվել է թուրքական կողմի լիակատար ջախջախմամբ։

Սարիղամիշի ճակատամարտում թուրքական կողմի կորուստների թվի մասին հակասական փաստերի հետ կապված, մեջբերենք մի քանի տվյալներ։ Թուրքիայի ԶՈՒ գլխավոր շտաբի 1933 թ. տարածած հայտարարության մեջ նշվել է, որ Սարիղամիշի ճակատամարտում անհետ կորել կամ սպանվել է ընդհանուր 109 հազար 274 զինվորական։  Սակայն ավելի ուշ, 2007 թ. դեկտեմբերի 18-ին, Թուրքիայի ԶՈՒ-ի նոր տեղեկությամբ, Սարիղամիշի ճակատամարտում 60 հազար զինվոր է սպանվել կամ տարբեր պատճառներով մահացել։ Սակայն հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տարբեր աղբյուրների համաձայն` Կովկասյան ճակատ նետված 3-րդ բանակն ուներ 190 հազարից մինչեւ 300 հազար զինվոր եւ դրանց ճնշող մեծամասնությունը ջախջախվել են, ապա իրական  է դառնում տարբեր ուսումնասիրողների կողմից 90 հազար սպանվածի մասին տվյալները։

Էնվեր փաշան Օսմանյան պետության հարավային  տաք նահանգներից մեծ թվով զինվորականներ էր բերել Սարիղամիշի ճակատամարտին, սակայն նրանց մեծ մասը, առանց մարտին մասնակցելու, Սարիղամիշի սառնամանիքների զոհն է դարձել։

Ճակամատարտից հետո ռուս զինվորականներից մեկը նկարահանում է իրականացրել, որը ռուսական արխիվից տարիներ անց հանվել եւ այժմ հասանելի է դարձել համացանցում։ 

Արթուր Հակոբյան

http://news.am/arm/news/184736.html