Los Angeles Examiner 1926

Թաներ Աքչամ

Ես շարունակում եմ փոխանցել այն քննադատական խոսքերը, որ արտահայտել է Մուստաֆա Քեմալը` հայերի սպանությունների վերաբերյալ:

1919 թ. հոկտեմբերի 15-ին ԱՄՆ-ի “Radio Press”-ին տված հարցազրույցում նա ասել է. «Երաշխիք ենք տալիս, որ հայերի հանդեպ մի նոր թուրքական վայրենություն չի լինի»:

Դարձյալ նույն ամիսներին ամերիկյան գեներալ Հարբորդի հետ հանդիպմանը նա բնաջնջված հայերի առնչությամբ հայտնում է 800.000 թիվը և նշում. «Հայերի սպանություններն ու աքսորներն իշխանության եկած մի սակավաթիվ կոմիտեի ձեռքի գործն են»:

1920 թ. մայիսի 6-ին Քյազիմ Կարաբեքիրին հղած մի հեռագրում հատուկ շեշտում է «նորից հայկական կոտորածի տեղիք տալիք» որևէ գործողությունից հեռու մնալու անհրաժեշտությունը:

Մ. Քեմալին պատկանած այս բոլոր խոսքերի շարքում առանձնահատուկ տեղ է գրավում 1926 թ. օգոստոսի 1-ին “Los Angeles Examiner” պարբերականին նրա տված հարցազրույցը, որում Քեմալը Միություն և առաջադիմություն կուսակցությանն անդրադառնալիս այն բնութագրում է որպես մի խումբ, որից «անհրաժեշտ է հաշիվ պահանջել իրենց բնակավայրերից զանգվածային կերպով և անխղճաբար աքսորված և կոտորված իրենց քրիստոնյա հպատակների կյանքի համար»:

Ըստ Քեմալի` այդ խումբը «մինչ այժմ ապրել է կողոպուտի, ավարի և կաշառքի միջոցներով և թշնամի է եղել որևէ օգտակար գործ անելուն, ապրուստը սեփական ճակատի քրտինքով վաստակելուն ուղղված որևէ մտքից»:

Ժամանակին բավականին մեծ աղմուկ էր բարձրացվել, թե “Los Angeles Examiner”-ում հրապարակված այդ հարցազրույցը կեղծ է:

Պնդվում էր, թե հարցազրույցը վարած Էմիլի Հիլդերբրանդ անվամբ որևէ մեկը գոյություն չի ունեցել, Աթաթուրքի հանդիպումներն արձանագրություններում նման հանդիպում չի գրանցվել և այլն:

Այս հարցին պետք է ավելի մանրամասն անդրադառնալ և որոշ հավելյալ տեղեկություններ տալ, որովհետև թե այդ հարցազրույցը, ամենայն հավանականությամբ, տպագրվել է Թուրքիայի գիտությամբ և թե այդ ժամանակաշրջանում նման բովանդակությամբ այլ հանդիպումներ էլ էին հաճախ հրապարակվում ամերիկյան մամուլում:

Առաջին կարևոր տեղեկությունն այն փաստն է, որ 1926 թ. օգոստոսի 1-ին տպագրված հիշյալ հարզացրույցը հրապարակվել է միայն “Los Angeles Examiner” պարբերականում:

Սույն թերթը պատկանում է Ռանդոլֆ Յըրսթի “Hearst Coporation” խմբին, որը 1920-ականներին 20-ից ավելի պարբերականներ ուներ:

Տվյալ հարցազրույցը տպագրվել է սույն խմբին պատկանած երեք տարբեր թերթերում` “Boston American”-ում (“Boston Sunday Advertiser on Sundays”), “New York American”-ում և “The San Antonio Light Newspaper”-ում:

Երկրորդ կարևոր փաստն այն է, որ 1920-ականներն ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերությունների առումով վերին աստիճանի լարված տարիներ էին: 1923 թ. Ամերիկայի հետ առանձին ստորագրված Լոզանի պայմանագիրը դեռևս չէր հաստատվել ԱՄՆ-ի սենատի կողմից: Խիստ ուժեղ դիմադրություն էր առկա:

Պայմանագրի վավերացմանը դեմ արտահայտվողների ամենաէական տեսակետը պատերազմական տարիներին հայերի ոչնչացման իրողությունն էր:

Մեկ այլ խնդիր էլ կար. թեև Թուրքիան, Լոզանի պայմանագրի համաձայն, համաձայնվել էր իրենց երկիր վերադարձող հայերին հետ տալ կողոպտված գույքը, սակայն ԱՄՆ-ում բնակվող հայերին չէր թույլատրվում մուտք գործել Թուրքիա:

1923 թ. օգոստոսին ամերիկյան քաղաքացիություն ունեցող հայերը ձերբակալվել էին Ստամբուլում, ապա` բռնի կերպով հետ ուղարկվել: Այս դեպքը դիվանագիտական ճգնաժամ էր հարուցել երկու երկրների հարաբերություններում: Այնինչ, Թուրքիան խիստ կարիք էր զգում զարգացնելու ԱՄՆ-ի հետ երկկողմանի հարաբերությունները, հատկապես` տնտեսական կապերը:

1926 թ. մայիսին Լոզանի պայմանագիրը, վավերացվելու նպատակով, վերստին մտցվեց ԱՄՆ-ի սենատի օրակարգ: Հաստատման համար պարտադիր էր շտկել Թուրքիայի այն բացասական իմիջը, որը գերիշխում էր հասարակայնության մեջ:

Այդ ամսվանից սկսած ԱՄՆ-ի մամուլում, գլխավորապես` “New York Times” օրաթերթում, սկսեցին հրապարակվել Թուրքիան գովերգող բազմաթիվ հոդվածներ:

Ցանկանում էին իմիջ ստեղծել նոր Թուրքիայի ծնունդ առնելու մասին:  

“Los Angeles Examiner” պարբերականում տեղ գտած հարցազրույցն էլ հրատարակվեց` որպես այդ իմիջի փոփոխության մի մաս:

Դրան հետևեցին այլ հրապարակումներ, որոնց կանդրադառնամ մեկ այլ հոդվածում:

tanerakcam@gmail.com

http://www.taraf.com.tr/taner-akcam/makale-los-angeles-examiner-1926.htm

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net