1915թ. համար ի՞նչ ենք անելու. Ռագըփ Զարաքօլուի անդրադարձը Ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված քայլերին

Թուրք մտավորական, հրատարակիչ և մարդու իրավունքների պաշտպան Ռագըփ Զարաքօլուն հերթական հոդվածն է նվիրել Հայոց ցեղասպանությանը։

Hye Tert-ում հրապարակված հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով։

«Որոշ պատմաբաններ վերջապես եկան այն եզրակացության, որ 1915թ. տեղի ունեցածը ցեղասպանություն էր։ Սակայն մի խումբ կա, որ մարդկության դեմ իրականացված հանցագործությունն օսմանցիների խղճին թողնելով՝ փորձում է այդ «կեղտոտ» գործից հեռու պահել ժամանակակից հանրապետությանը։

Այժմ ցանկանում եմ ձեզ ներկայացնել 1915թ. սկսված ցեղասպանության քաղաքականությունն ու ցույց տալ, որ այն Թուրքիայի Հանրապետության ստեղծման ճանապարհին էլ է տեղի ունեցել։
Դոկտոր Մարկ Հ. Ուարդը 1922թ. լույս տեսած գրքում Անատոլիայում 1921-1922թթ. տեղի ունեցած տեղահանությունների մասին է պատմում։

Օրինակ՝ 1921թ. մայիսի 29-ին Բիլեջիքից դուրս եկած 300 մարդուց միայն 30 հայ և 110 հույն տեղ հասան։ Մնացածը մահացան ճանապարհին։
Հունիսի 3-ին Էսքիշեհիրից և Քութահյայից նրա հիվանդանոց 320 մարդ հասավ։ Նրանք ճանապարհին թալանվել էին և միայն խոտ ուտելով էր հաջողվել ողջ մնալ։ Նրանցից 125-ը հույն էին, 187-ը՝ հայ։

Հունիսի 13-ին 574 հոգի է բերվել Քութահյայից, Աֆյոնից, Բիլեջիքից։ Նրանցից 200-ը հույն, իսկ 374-ը հայ էին։ 35 օր կարանտինում մնալուց հետո նրանք ցրվել են Խարբերդի շրջակա գյուղերում։
Դոկտոր Ուարդի տվյալներով՝ 1921-1922 թթ. արտաքսվել է 20 հազար 526 մարդ։
Առաջին տեղահանությունից փրկվելով` հայրենիք վերադարձած փոքրաթիվ մարդիկ 6 տարի անց դարձյալ տեղահանության, աքսորի և կոտորածի ենթարկվեցին։

Հուսով եմ՝ մի օր թուրք ակադեմիկոսները սպանված մի շարք գիտնականների ցանկում, առանց կրոնական և ազգային խտրականության, 1915թ. սպանվածներին էլ կներառեն։
1915թ. սպանված երկու հայ լրագրողներին Տպագրության թանգարանում տեղ տալով` արդեն մի կարևոր քայլ արվել է։ Կցանկանայի, որ բժիշկները, տպագրիչները, դեղագործները, արհեստակցական միությունների անդամները, ակադեմիկոսները ևս 1915թ. սպանված իրենց գործընկերներին կհիշեն և իրենց հրատարակություններում նրանց տեղ կտան։

Սպանված պատգամավորներին նվիրված հուշարձան կառուցելը Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովի խղճի պարտքն է։
Իսկ սոցիալիստները, անարխիստները, տարբեր ազգերի և կրոնների ներկայացուցիչները ե՞րբ են սկսելու ուսումնասիրել, հիշատակել։
Իսկ նկարիչնե՞րը, երաժշտության, թատրոնի, ճարտարապետության, արվեստի գործիչնե՞րը. 100-ամյակի համար դուք ի՞նչ եք մտածում, ի՞նչ եք զգում։
Իսկ կրոնավորնե՞րը…»։

http://www.tert.am/am/news/2013/10/22/zarakolu-1915/