Ցավն իրենց մեջքին պատվով կրողները

Լորա Սարը

Ուղուր Էգեմեն Իրես. «Մեծ հորս մկրտվելու հիմնական դրդապատճառն իր իրական ինքնությունը բացահայտելն ու մեզ մեր ով լինելը ցույց տալն է, մեզ ուղեցույց լինելը: Որոշում կայացնելու իրավունքը մեզ է թողել իհարկե. կուզենք, կասենք` հայ ենք, չենք ուզի` չենք ասի: Ասենք թե ես այսօր կարող եմ ցանկություն չունենալ որպես հայ եկեղեցի գնալ ու մկրտվել. հավատացյալ չեմ, նմանատիպ արարողությունները չեմ կարևորում և այլն: Սակայն պապիս դեպքում դա այլ է. նա մեծացել է` ականատես լինելով, թե ինչպես է իր ընտանիքը գաղտնի կերպով աղոթում: Թերևս այդ կերպ նա ուզում է պահպանել ընտանիքից իրեն ժառանգված հուշերը: Երևի իր պարտքն է համարում հայությունը պայպանելը»:

Կինոբեմադրիչ Ուղուր Էգեմեն Իրեսը սրանից 2 տարի առաջ թերթերից էր տեղեկացել իր 71 տարեկան պապի` Յուսուֆ Իրեսի մկրտվելու մասին: Այս 2 տարիների ընթացքում ձգտել էր վարժվել այն գաղափարին, թե իր ընտանիքը, որը կարծում էր, թե Դերսիմի ալևիներից է, իրականում հայկական ծագում ունի: Մեծ հոր բացահայտած գաղտնիքի շարունակությունը նման էր գուլպայի քանդված կարին: Քանի ընտանեկան գաղտնիքները շարունակում էին ի հայտ գալ, այնքան Ուղուրը հարկադրված էր լինում առերեսվել դրանց հետ, մարսել դրանք: Այս վայրիվերո ժամանակաշրջանից հետո ծնվեց կարճամետրաժ վավերագրական մի ֆիլմ: «Մինչդեռ…» վերնագիրը կրող ֆիլմը այս տարի «Ոսկե բոժոժ» կինոփառատոնի շրջանակներում մրցելու է «Ուսանողական ազգային ֆիլմեր» բաժնում:

«Մինչդեռ…» ֆիլմը չի պատմում 71 տարեկանում մկրտված մի մարդու` քրիստոնյա դառնալու հետ մեկտեղ փոխված կյանքի մասին: Սույն վավերագրական ֆիլմում չկան նաև բացատրություններ այն մասին, թե իր ինքնությունը տարիներ շարունակ թաքցրած մարդը տհաճ հուշերով է ամրապնդում դրա պատճառները: Ֆիլմն օրակարգ է բերում ավելի կոնկրետ մի հարց. ի՞նչ է անում դավանափոխ եղած, սակայն իր կնոջ հետ նույն գերեզմանոցում թաղվել ցանկացող մարդը: Յուսուֆ պապը տարիներ առաջ Քարաջաահմեթից երկտեղանոց մի գերեզման է գնում իր և կնոջ` Էմինեի համար: Սակայն այլևս անհնար է դառնում քրիստոնյա դարձած Յուսուֆի` այդ գերեզմանոցում թաղվելը: Այդ պատճառով ձգտում է կնոջը համոզել իր հետ նույն գերեզմանում «քնել»: Իսկ Էմինեն երկու տարվա ընթացքում դարձել է մեկը, որի վախերը հետզհետե ավելացել են` Յուսուֆի կայացրած արմատական որոշման հետ մեկտեղ, մտահոգությունները` երևան եկել: Այսինքն` Յուսուֆի հայ դառնալով գործերը մի քիչ խառնվել են: Գերեզմանոցի հարցի վերաբերյալ նրանց տարաձայնությունը ֆիլմում ընդգծվող ավելի կարևոր մի տարակարծության ցուցանիշն է. մեկը ցանկանում է գաղտնի պահված ամեն ինչ բացահայտել և ապրել իր պապերից մասունք թողնված հայությամբ և քրիստոնեությամբ, իսկ մյուսը վախենում է, մի մեծ մտահոգություն է ապրում` անցյալում իրենց հետ պատահածների կրկնվելու` կոտորվելու, աքսորվելու, արհամարհվելու գաղափարից… Վախենում է ոչ թե իր, այլ` երեխաների համար: Այդ պատճառով էլ նրան անհանգստացնում է ամուսնու` մոռացված հայ ինքնությանը վերադարձը:

«Պապս, երկու տարի է, ինչ ավելի երջանիկ է»

Ուղուր Էգեմեն Իրեսը, ով նախընտրել է իր մեծ հոր և մեծ մոր` սույն թեմայի շուրջ բռնված, տեղ-տեղ տրագիկոմիկ վեճերը ներկայացնել նրանց առօրյա կյանքի համատեքստում, հետևյալ կերպ է մեկնաբանում իր ընտրության պատճառները. «Դժվարին կացություն է առկա նրանց կյանքում: Պապս սրճարան գնալու սովորություն չունի օրինակ: Տնից` աշխատավայր, այստեղից էլ` տուն: Նրա աշխատավայրն էլ տնից ընդամենը երկու փողոց այն կողմ է գտնվում: Նրանց ամբողջ կյանքն այդպես է անցել: Գոնե հիմա, երկու տարի է, ինչ եկեղեցի է հաճախում: Ինչ վերաբերում է տատիկիս, ապա նա թե’ հիվանդության և թե’ կենսակերպի պատճառով տնից դուրս չի գալիս. տանն է իր կյանքն անցկացնում: Շուրջը միայն պատուհանից է նայում: Պատուհաններն անընդհատ բացվում ու փակվում են այդ տանը»:

Յուսուֆ Իրեսի մկրտվելու հետ մեկտեղ ընտանիքի մեջ իրարից նեղանալու դեպքեր էլ են գրանցվել: Օրեկան 5 անգամ նամազ անող զարմիկները նեղացել են Յուսուֆից` իրենց հայ լինելը բացահայտելու պատճառով: Ուղուր Իրեսը նշում է, որ այդ պատճառով ֆիլմում սպասում էլ է առկա: Նրանք ակնկալում են, որ նեղացածները հետ կվերադառնան: Ուղուրը հավելում է, թե չնայած այս ամենին` երկու տարի է, ինչ ավելի երջանիկ է իրեն համարում. «Որքան էլ դժվար լինի, տարիներով ձեր մեջ պահած մի գաղտնիք եք բացահայտում: Սկսում եք սովորել, ճանաչել մի մշակույթ, որին, զգում եք` դուք էլ եք պատկանում:

Սակայն հորական տատս` Էմինեն, միշտ անհանգստություն է զգում, որ պապս եկեղեցի է հաճախում: Մտահոգվում է, թե շրջապատը կիմանա մեր հայ լինելու մասին: Հենց տանը խոսակցության մեջ «հայ» բառն է ասվում, թեման փոխում է: Չի ուզում, որ որևէ մեկն տեղեկանա, խոսի դրա մասին:

«Իսկ տատիկդ ինչպե՞ս համոզվեց այս ֆիլմում նկարահանվել»,-հարցնում եմ Ուղուրին: Հայտնում է, թե ինքը երկու տարի շարունակ սպասել է մեծ մոր խոսելուն, կարողացել է ըմբռնել այդ վախը. «Նրանք 1915 թ. հետո թաքցնում են իրենց հայ լինելը և Դերսիմում ապաստանում ալևի աշիրեթների մոտ: Իսկ 1938 թ. հետո երկու տարի աքսորի մեջ են գտնվում: Երբ վերադառնում են, ո’չ նրանց ալևի լինելն է հայտնի լինում, ո’չ էլ` հայ. ամեն ինչ ոչնչացված է լինում: Վեր են կենում, գալիս Ստամբուլ` իրենց հետ կատարվածը մոռանալու համար: Այս անգամ էլ նրանց արհամարհում են` որպես ալևիների: Հրանտ Դինքի խոսքերով` ցավն իրենց մեջքին պատվով կրող մարդիկ են նրանք»:

Մի ողջ կյանքի ընթացքում իր ինքնության պատճառով պատժված, ընկճված մի կնոջ մասին է խոսքը: Անշուշտ, նրա համար դյուրին չի լինելու իր իմացածները պատմելը: Այն փաստը, որ մի հայ կին, զազայերեն խոսելով, կատաղի կերպով ժխտում է իր հայ լինելը, թերևս այս երկրի` սեփական քաղաքացիներին պատճառած տրավմաների ամենաակնառու ապացույցներից մեկն է:

Ասել` «Ես հայ եմ»` պետական քաղաքականությանը հակառակ

Ինձ հատկապես հետաքրքրում է այն հարցը, թե Ուղուրն ինքը երկու տարուց հետո որքանո՞վ է իրեն հայ զգում: Ուղուրն ասում է. «Ես ինձ հայ եմ համարում: Նոր մշակույթ եմ յուրացնում և շատ ոգևորված եմ այդ առումով: Ես ցանկանում եմ սովորել և յուրացնել հայկական մշակույթը, լեզուն, կրոնական արարողությունները»:

Կասկած չկա, որ Ուղուրն անկեղծ է, սակայն ինձ հուզում է այն հարցը, թե 23 տարեկանից հետո ի՞նչն է նրան ստիպում ասել` «Ես հայ եմ»: «Այս տարիքից հետո եթե իմանաս, որ կենսաբանական ծնողներդ ուրիշ անձինք են, այնուամենայնիվ նրանց հարազատի պես չես ընդունի» համանմանությամբ իմ մտքերը ամփոփելով` երբ հարցնում եմ նրան` «Արդյոք «Ես հայ եմ» արտահայտությունը ըմբոստությա՞ն իմաստ է կրում քեզ համար», Ուղուրը պատասխանում է. «Այո’, պետության վարած քաղաքականության և հասարակության ճնշումների դեմ հանդես գալով` ուզում եմ ասել` ես հայ եմ»:

«Ակօս», թիվ 907, 13-ը սեպտեմբերի, 2013 թ.

Թագմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net