Թուրքիայում փոքրամասնությունները, այդ թվում՝ հայերը, կարող են ազատվել ամենօրյա տխրահռչակ երդումից. Գևորգ Պետրոսյան

Բարեփոխումների «ժողովրդավարացման փաթեթե–ը, որը սեպտեմբերի 30-ին հանրությանն էր ներկայացրել Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, մեծ աղմուկ է բարձրացրել: «ժողովրդավարացման փաթեթե–ի, Թուրքիայի հայ համայնքի համար դրա նշանակության մասին ASEKOSE.am–ի թղթակիցը զրուցել է թուրքագետ, Թուրքագիտական պորտալի հիմնադիր Գևորգ Պետրոսյանի հետ:

Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Էրդողանի կողմիցներկայացված 

«ժողովրդավարացման փաթեթ»–ը, ո՞ւմ է այն ուղղված և, 

ի վերջո, ինչ խնդիրներ է լուծում:

-Փաթեթը հիմնականում ուղղված է ազգային փոքրամասնություններին, իսկ եթե ավելի կոնկրետացնենք, ապա այն մեծապես վերաբերում է քրդական հարցին, որը շարունակում է մնալ մերօրյա Թուրքիայի ամենաառաջնային խնդիրը: Սակայն, պետք է արձանագրել, որ այն չի լուծում ժողովրդավարացման ճանապարհին Թուրքիայի հսկա անելիքներն ու անասելի բարդ խնդիրները:

ժողովրդավարական բարեփոխումների փաթեթում կա նաև թուրքերեն տառերի 

մասինօրենքի փոփոխության առաջարկ: Այսպես` առաջարկվում է փոփոխության 

ենթարկել 1928 թվականին ընդունված թուրքերեն տառերի մասին օրենքը և գործող 29 տառերի հետ միասին օգտագործել նաև քրդերենում առկա x, w և q տառերը: 

Բարեփոխումհամարվող նման փոփոխության անհրաժեշտութունը պատճառաբանվում

 է հետևյալ կերպ, որ թուրք օգտատերերը համացանցում արդեն նեղվում են թուրքական 

այբուբենի սղությունից և սկսել են ակտիվ գործածել վերոնշալ երեք տառերը: 

Բացի դրանից քրդական ծագում ունեցող քաղաքացիներն իրենց անունների կամ 

բնակավայրերի, տեղանունների հարցերում բազմաթիվ դժվարություններ են ունենում: 

Իրականում ի՞նչ  էթաքնված այս որոշման ներքո:

-Այստեղ պետք է հասկանալ Թուրքիայի վարչապետ Թայիփ Էրդողանի կառավարության շարժառիթները: Նախ` Էրդողանը նախկին ընտրություններում քրդերից ձայներ է ստացել, խոստումներ տվել, որոնք էլ պետք է գոնե մասամբ բավարարվեն: Իրականում Էրդողանը լավ հասկանում է, որ խորքային ու իրական փոփոխությունները կարող են բերել քրդական պետության հիմնմանը կամ ինքնավարության ստեղծմանը ներկայիս Թուրքիայի տարածքներում: Բայց և որոշ փոփոխությունների ժամանակը վաղուց հասունացել է, ու դրանցից խուսափելն էլ է լի պայթյունավտանգ իրավիճակներով: Պետք չէ մոռանալ նաև «Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությանե (PKK) գործոնը, որը դադարեցրել էր ռազմական գործողությունները Թուրքիայում` այդ երկրի կառավարության կողմից քրդերի իրավունքների ընդլայնման հնարավորություն տալով: Այսպիսով` պետք է փաստել, որ «ժողովրդավարացման փաթեթըե թեև որոշակի դրական քայլեր նախատեսում է ու ուղղված է հիմնականում քրդերի իրավունքների ընդլայնմանը, սակայն այն չի կարելի համարել իրապես խորը բարեփոխումներին ուղղված փաստաթուղթ:

Սա արդյոք կարո՞ղ է վտանգավոր լինել տեղի հայության համար. կա՞ն սպառնալիքներ:

-Հայաստանի շահերից է բխում իր հարևանությամբ ունենալ ավելի ժողովրդավար պետություն: Իսկ Թուրքիայի հայ համայնքի համար դա առավել, քան կարևոր է: Հայ համայնքը, ամեն դեպքում, որոշակի շահում է այս ամենից: Պետք է ընդգծել նաև, որ բացի քրդերին սիրաշահելու հարցից` Թուրքիայի ներկայիս իսլամամետ իշխանությունը փորձում է նաև, այսպես ասած, կրոնական փոփոխություններ էլ մտցնել, ինչը ցայտուն ցուցադրում է նույն փաթեթով պետական մի շարք կառույցներում գլխաշոր կրելու արգելքը վերացնելու նախաձեռնությամբ, ինչի հեղինակն էր արևմտյան արժեքների կիրառման մեծ սիրահար Աթաթուրքը: Իհարկե, ևս մեկ կետ խիստ կարևոր է հասկանալ. այս կերպ պաշտոնական Անկարան փորձում է իրեն գովազդել աշխարհում, ցույց տալ, թե Թուրքիան շարժվում է ժողովրդավարացման ուղով: Եվ, վերջապես, կարևոր է հասկանալ ևս մեկ բան. սա դեռ միայն փաթեթ է, այն ամբողջովին ուժի մեջ մտած փաստաթուղթ չէ, և, այսպիսով, հնարավոր են դեռ քննարկումներ օրենսդիր մարմիններում, փոփոխություններ, ձգձգումներ և այլն:

Անդրադառնանք նաև երդման արարողությանը, քանի որ փաթեթով նաև նախատեսված է Թուրքիայի ազգային փոքրամասնությունների դպրոցներից  հանել երդման արարողակարգը, որը սկսվում է «Ես թուրք եմ» արտահայտությամբ:  Դրա փոխարեն որևէ բան առաջարկվե՞լ է, թե լրիվ  ազատություն է տրվում  այս առումով:

-Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի տարածքում հանրակրթական դպրոցների տխրահռչակ երդմանը, ապա դրա վերացումը միանշանակ հոգեբանական առումով պոլսահայ  դպրոցականների համար կարևոր է: Ստամբուլի մասնավոր հայկական դպրոցներում օրենքի ուժով ամենուր Աթաթուրքի պատկերներն են, թուրքական դրոշները, նրանից ինչ-որ խոսքեր, թուրք ազգի գովեստներ, իսկ դրանց էլ գումարվում էր ամենօրյա նման երդումը, որտեղ այլազգի աշակերտներն ամեն օր ասում էին «թուրքն ամենալավն էե, «թուրքն ամենաաշխատասերն էե, «թուրքն ամենա-ամենան էե, իսկ սա վերջին շրջանում անգամ թուրք հասարակության առաջադեմ հատվածի քննադատությանն էր արժանանում, էլ չասած` ազգային փոքրամասնությունների համար ինչ էր նշանակում: Իհարկե, թեև ժամանակակից աշխարհում նման երևույթները պետք է վաղուց վերացած լինեին, սակայն արդի Թուրքիայում անգամ այդ երդման վերացումն արդեն ինքնին իրադարձություն է և առաջ քայլ է համարվում, այնինչ ժամանակն է շատ ավելի խորը բարեփոխումներ իրականացնել օսմանյան բարքերի մի մասն իրապես ժառանգած, իսկ մի մասն էլ բացասական առումով էլ ավելի զարգացրած մեր արևմտյան հարևանի մոտ:

Ձևախեղվել են մի շարք՝ Քահրամանմարաշի (Մարաշ), Գազիայնթափի (Այնթապ) և

Շանլըուրֆայի (Ուրֆա) տեղանունները: Արդյո՞ք սա շատ լավ մտածվծ քաղաքական քայլ չէ, չէ՞ որ աղավաղվում է պատմությունը:

-Իրականում խոշոր տեղանունները Թուրքիայում ավելի քիչ փոփոխությունների են ենթարկվում, իսկ այ ավելի փոքր բնակավայրերի տեղանունները հիմնովին փոխվում են և թուրքացվում: Խնդիրն այստեղ է: Իսկ Ձեր թվարկած տեղանուններն այնքան էլ չեն անվանափոխվել ըստ էության, այլ հավելումներ են ստացել այսինքն` հերոս-քաղաքներ են քահրաման, գազի դրանք թուրքերենով նշանակում են հերոս:

Հեղինակ՝ Անի Կարապետյան

Աղբյուր՝ Asekose.am