Թուրքիայում քրդական հարցի լուծման շրջանակում ստեղծված «Բանիմացների հանձնաժողովի» Արևելյան Անատոլիայի խումբն ավարտել է իր աշխատանքները և զեկույց ներկայացրել երկրի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին:
Խումբը գործել է հիմնականում քրդերով բնակեցված Թուրքիայի հարավարևելյան շրջաններում (Արևմտյան Հայաստան – ՍիվիլՆեթ)` Երզնկայում, Բիթլիսում, Էրզրումում, Մուշում, Կարսում, Արդահանում, Իգդիրում, Բայազետում, Դատվանում, Վանում, Հաքարիում, Դերսիմում, Մալաթիայում: Այն ընդհանուր առմամբ այցելել է 171 բնակավայր և հանդիպել հազարավոր մարդկանց, լսել նրանց կարծիքը քրդական հարցի վերաբերյալ, նշել նրանց գրավոր և բանավոր առաջարկներն ու պահանջները:
Զեկույցը բավական ուշագրավ է, քանի որ փաստացի առաջին համալիր փաստաթուղթն է, որ ներառում է քրդերի բոլոր պահանջները: Զեկույցը բաժանված է 6 գլխի, որոնք ըստ ոլորտների ներկայացնում են քրդերի պահանջները Թուրքիայից:
«Սոցիալ–հոգեբանական առաջարկներ ու պահանջներ» բաժնում քրդերը պահանջում են արևմտյան շրջանների բնակիչներին ազատել նախապաշարումներից; վերացնել գործընթացին վնաս հասցնող «ահաբեկչական կազմակերպություն», «երեխասպան» արտահայտությունները; դատապարտել 1937-38 թթ. Դերսիմի ցեղասպանությունը; վերացնել էթնիկական և դավանական խտրականությանը, ձուլման քաղաքականությունը; վերացնել «մեկ լեզու, մեկ կրոն» արտահայտությունը, դրա փոխարեն օգտագործել «ընդհանուր հայրենիք, ընդհանուր պետություն» ձևը; ներողություն խնդրել քուրդ ժողովրդից, ինչպես նաև թուրքերից` սխալ և թյուր տեղեկությունների տրամադրման համար; հրաժարվել կարծրատիպային արտահայտություններից` «Երջանիկ է նա, ով իրեն թուրք է համարում» (Աթաթուրքի սիրելի արտահայտություններից է – ՍիվիլՆեթ), «Թուրքը թուրքից բացի այլ բարեկան չունի» և այլն:
«Քաղաքական առաջարկներ ու պահանջներ». նոր սահմանադրություն, մայրենի լեզվով կրթություն ստանալու իրավունք, քաղաքական համաներում, ազատություն Օջալանին (զեկույցում շեշտվում է, որ նման պահանջով Օջալանին մոտ կանգնած կազմակերպություններից բացի` հանդես են գալիս նաև անկախ քրդական կազմակերպությունները), քաղաքական կուսակցությունների մասին օրենքի փոփոխություն, ականազերծման աշխատանքների իրականացում:
Այս բաժնում քրդերը պահանջում են վերադարձնել բնակավայրերին իրենց նախկին անունները: Շատ դեպքերում դրանք հին հայկական անուններն են, ինչին քրդերը հիմնականում անտեղյակ են: Քրդերը պահանջում են վերացնել դպրոցների, կամուրջների և այլ վայրերի Ինոնյու, Ֆեվզի Չաքմաք և այլ անվանումները:
«Տնտեսական առաջարկներ և պահանջներ». յայլաներում անասուններին արածացնելու արգելքի վերացում, սահմանային առևտրի թույլտվություն, քրդաբնակ շրջաններում գյուղատնտեսական որոշ ճյուղերի, ինչպես նաև զբոսաշրջության զարգացման խթանում:
«Սոցիալական արդարության պահանջներ». գործազրկության խնդրի լուծում, արհմիությունների աշխատանքի խոչընդոտների վերացում և այլն:
«Բնության վերաբերյալ պահանջներ ու առաջարկներ». վերականգնել անտառները:
«Մշակութային առաջարկներ և պահանջներ». հիմնովին վերանայել կրթական համակարգը, համալսարանները չենթարկել քաղաքական ճնշումների; վերացնել սերիալները, որոնք վնաս են հասցնում քրդերի և թուրքերի միջև խաղաղության հաստատմանը; թուրքական լեզվագիտական և պատմագիտական ընկերությունների օրինակով ստեղծել համանման քրդական ընկերություններ:
Leave a Reply