Գալֆայան ընտանիքի հավաքածուի արժևորումը

ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

Նախիջեւանագետ-հայագետ Արգամ Այվազյանի հերթական հրատարակությունը ներկայացնում է հունահայ Գալֆայան ընտանիքին պատկանող մշակութային արժեքների հավաքածուի արձանագիր իրերի համակարգված պատկերը` դրանցից յուրաքանչյուրի նկարագրություններով, գունավոր վերատպություններով:

Գիրքը հրատարակվել է հեղինակի, Ռ. Ղեւոնդյանի (Երեւան), Հ. Բրոնոզյանի (Լոս Անջելես), «Երկիր եւ մշակույթ» (Փարիզ) կազմակերպության միջոցներով: Հրատարակման է պատրաստվել Գալֆայան ընտանիքի մեկենասությամբ:

Հեղինակի առաջաբանում ընդհանուր ակնարկով տրված է Արեւմտյան Հայաստանից տեղահանված Գալֆայան գերդաստանի ծագումն ու պատմությունը: Արմատներով Կեսարիայի Թալաս բնակավայրից հայտնի այս գերդաստանի ներկայիս շառավիղները բնակվում են Հունաստանում, շարունակում ընտանիքի ժառանգական ավանդույթները, ազգապահպան գործունեությունը: Թեսալոնիկում Կարապետ Գալֆայանը շարունակում է ատաղձագործական գործարանի աշխատանքները, 1991-ին նա Հունաստանում Հայաստանի արտգործնախարարության լիազոր ներկայացուցիչն էր, ապա ՀՀ դեսպանատան առաջին խորհրդականը` 4 տարի շարունակ: Կինը` Անահիտը, մասնագիտացված է բյուզանդական հնագիտության, բյուզանդական սրբապատկերային արվեստի բնագավառում, նրանց զավակները` Ռուբենը եւ Արսենը, լինելով հայաշունչ միջավայրի, ազգային դաստիարակության կրողներ, փորձեցին ավելի հարստացնել գերդաստանի պատմությունը` հայկական կիրառական արվեստի նմուշների ու մասունքների հավաքչական աշխատանքներ տանելով: Այս դժվարին, հետեւողականություն, ժամանակ ու ջանք պահանջող գործը երկու եղբայրները սկսեցին Լոնդոնի համալսարանում ուսանելու տարիներին` տարբեր աճուրդներից, մասնավոր մարդկանցից գնելով տարատեսակ, մասնավորապես արձանագիր իրեր: Տարիների ընթացքում նրանց հաջողվեց աշխարհի տարբեր երկրներից ձեռք բերել եւ օտարացումից փաստորեն փրկել հայկական կիրառական արվեստի այնպիսի նմուշներ, որոնց այսօրվա համահավաք գոյությունը թույլ է տալիս, հեղինակի կարծիքով, անվանել դա կիրառական արվեստի իրերի Գալֆայան հավաքածու:

Անդրադառնալով հավաքածուի առանձնահատկություններին, բազմաթիվ իրերի տարատեսակներին, հատկապես` մետաղյա եւ բրոնզե նմուշներին, եկեղեցական սպասքին, ձեռագիր կազմերին, եկեղեցական արարողությունների համար պատրաստված զանազան գործվածքներին, որոնց մեջ գերակշռում է մետաքսը` հայկական ասեղնագործությանը բնորոշ կարատեսակներով, ամենատարբեր նախշապատկերների, նախշազարդերի գույնի ու ձեւի դրսեւորումներին, հեղինակը ներկայացնում է դրանց կապը հայ հին եւ միջնադարյան արվեստի` մանրանկարչության եւ քանդակագործության հետ, որի խորքում ազգային նկարագիրն ու ազգային մտածողությունն է ընկած:

«Գալֆայան» հավաքածուն հայ ժողովրդի տաղանդավոր նախնյաց XV-XIX դդ. մետաղագործ, ոսկերիչ ու արծաթագործ, հախճապակեգործ եւ այլ բնագավառների վարպետների ու արվեստագետների ստեղծած բազմահազար ստեղծագործություններից անհատական նախաձեռնությամբ փրկված մի արժեքավոր պատմամշակութային հարստություն է», գրում է Ա. Այվազյանը:

Սույն պատկերագիրքը ընդգրկում է ավելի քան 730 լուսանկար ու գրչանկար եւ 180-ից ավելի արձանագիր իրերի նկարագրություն: Այդ իրերի մեջ մեծ տեղ են գրավում ավետարանի կազմ-պահպանակներ, արծաթե սկիհներ ու մոմակալներ, մատուցարաններ, խնկամաններ, զանազան սափորներ, բրոնզե թասեր, պնակներ, դաշյուն, արծաթե, ոսկեջուր գոտիներ, մասնատուփեր, հախճապակե իրեր: Դրանցից յուրաքանչյուրի նկարագրությունը տրված է ընդունված պատշաճ կարգով: Բոլոր տեքստերը երկլեզվյա են` հայերեն եւ անգլերեն: Անգլերեն թարգմանությունները կատարել է «Ազգ» թերթի երկարամյա աշխատակից Հակոբ Ծուլիկյանը:

Պատկերագիրքը բովանդակող «Յաւելուած» բաժնում Գալֆայան հավաքածուի չորս Ավետարանների համառոտված նկարագրությունները եւ հիշատակարանները տրված են միայն հայերենով:

Արձանագիր իրերից բացի, պատկերագրքում ընդգրկված են հավաքածուի Քյոթահիայի հախճապակյա անարձանագիր իրերը` ափսեներ, սկիհներ, սափորներ, գավաթներ եւ այլ նմուշներ` դրանց գունավոր վերատպություններով:

«Գալֆայան» հավաքածուի սույն պատկերագրքի համապարփակ արտահայտությունը յուրատեսակ արտացոլանքն է հայ ժողովրդի մշակույթի ու պատմության մի երեսակի եւ ընդհանուր պատկերացում է տալիս մեր ժողովրդի առտնին կյանքի, կենցաղի, սովորույթների, ավանդական ձեւերի մասին:

Միաժամանակ այս հրատարակությամբ հավաքածուն տպագիր վավերականությամբ է ապահովվում:

http://azg.am/AM/2013062115