98 տարի անց. Ստամբուլում նշվում է հայ հեղափոխականների զոհվելու տարելիցը

Ստամբուլում հունիսի 13-ին կայացավ 1915թ. Ստամբուլում կախաղան բարձրացված Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցության (ՍԴՀԿ) քսան անդամներին նվիրված հիշատակի միջոցառում:

Հիշատակի միջոցառումը կազմակերպվել էր Ստամբուլի «Ջեզայիր» («Ալժիր») հյուրանոցի դահլիճում:

Բացառիկ և պատմական միջոցառմանը Ստամբուլից հետևել են HayNews.am-ի հատուկ թղթակիցն ու լուսանկարիչները:

Հիշատակի միջոցառման ժամանակ ելույթներով հանդես են եկել թուրք հայտնի իրավապաշտպան, հրատարակիչ Ռագըփ Զարաքոլուն, Մասիս Քյուրքչյուգիլը, Մուսթաֆա Քահյան, ինչպես նաև ՍԴՀԿ Լիբանանի շրջանի վարիչ մարմնի ատենապետ Ալեքսան Քյոշքերյանը:

Միջոցառմանը ներկա էին հարյուրից ավել հյուրեր ոչ միայն Թուրքիայից, այլ նաև Հայաստանից, Լիբանանից: Ներկաների կազմում էին թուրք և պոլսահայ առաջադեմ մտավորականության ներկայացուցիչներ, հայտնի սոցիալիստ գործիչներ, պոլսահայեր և թեմայով հետաքրքված հյուրեր:

Նախաձեռնության կազմակերպիչներից Ֆիրթևս Փերիլօղլուն ներկայացրեց միջոցառման նպատակը, քսան կախաղանների պատմությունը, ապա նաև բանախոսներին:

Նախաբանից հետո դահլիճից առաջարկ հնչեց մեկ րոպե լռությամբ հարգել թուրքական իշխանությունների կողմից կախաղան բարձրացված հայ հեղափոխականների հիշատակը, ինչից անմիջապես հետո հավաքվածները ոտքի կանգնեցին և հարգանքի տուրք մատուցեցին հայ հեղափոխականներին:

Այնուհետև խոսքը տրվեց Զարաքոլուին, ով մանրամասն ներկայացրեց ՍԴՀԿ-ի անդամների կարևոր ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում սոցիալիստական շարժման ձևավորման հարցում:

«ՍԴՀԿ առաջնորդներին Փարամազը շատ հետաքրքիր կերպար է և խիստ կարևոր դեր ու ազդեցություն է ունեցել Օսմանյան կայսրությունում սոցիալիստական շարժման ձևավորման գործում: Նա մեծ ազդեցություն է թողել ոչ միայն օսմանյան սոցիալիստների, այլ նաև հայ համայնքի վրա»,-նշեց Զարաքոլուն:

Վերջինս ընդգծեց նաև հնչակյանների առանձնահատուկ դերը Օսմանյան կայսրությունում ժողովրդական սոցիալիստական շարժման ձևավորման հարցում` ուշադրություն հրավիրելով այն փաստի վրա, որ Օսմանյան կայսրության պատմության մեջ առաջին ժողովրդական ցույցը կազմակերպվել է հենց ՍԴՀԿ-ի կողմից Գում Գափուում:

Բանախոսներից Մասիս Քյուրքչյուգիլը ներկայացրեց Օսմանյան կայսրության` վերջին տասնամյակներին վարած քաղաքականությունը, Հայոց ցեղասպանության իրականացումը, օսմանյան պետության բացասական վերաբերմունքը քաղաքական կուսակցությունների նկատմամբ, հատկապես ձախաթևյան քաղաքական ուժերի նկատմամբ:

Թուրք հայտնի սոցիալիստ գործիչ Մուսթաֆա Քահյանն իր ելույթի ժամանակ խիստ քննադատության ենթարկեց ոչ միայն Օսմանյան կայսրությանը, այլ նաև հանրապետական Թուրքիային Հայոց ցեղասպանությունն իրականացնելու և այդ փաստը ժխտելու համար:

Թուրք սոցիալիստը նշեց, որ Հայոց ցեղասպանության փաստը ժխտելու համար շրջանառվող թուրքական թեզերն ամբողջապես դատարկախոսություն են և ստոր կեղծիք: Նա կոչ արեց Թուրքիային առերեսվել իր պատմության հետ, ճանաչել և ներողություն խնդրել հայերից Հայոց ցեղասպանության համար, իրավունք տալ նրանց սերունդներին Թուրքիայի քաղաքացիություն ստանալ, վերականգնել նրանց իրավունքներն ու վերադարձնել ունեցվածքը: Նա նշեց, որ ցանկանում է տեսնել «Հայ-թուրքական դաշնային պետություն»: Սոցիալիստ գործիչը կարևորեց Փարամազի և ՍԴՀԿ-ի դերն Օսմանյան կայսրությունում և հանրապետական Թուրքիայում` սոցիալիստական գաղափարախոսության հաստատման և տարածման հարցում: Քանյեն նշեց, որ հենց հայերն ու հայկական կուսակցություններն են եղել սոցիալիզմի առաջամարտիկները Թուրքիայում, և պետք է դրա վրա մեծ ուշադրություն դարձնել:

ՍԴՀԿ կենտրոնական վարչության անունից Ալեքսան Քյոշքերյանը նույնպես ելույթ ունեցավ միջոցառման ժամանակ` նշելով, թե կուսակցությունում գոհունակությամբ ողջունել են` իմանալով, որ Թուրքիայում առաջատար մտավորականներն ու հասարակությունը պատրաստվում են հարգել քսանների հիշատակը:

«Եթե հինգ տարի առաջ ասեին, որ Ստամբուլում կհարգեն քսանների հիշատակը, դա որպես խելամտություն կհնչեր: Սակայն այս տարի առաջին անգամ քսանների հարգանքի տուրք են մատուցում Ստամբուլում»,-նշեց լիբանանահայ գործիչը:

«Հուսով ենք, որ այս նախաձեռնությունը կվերածվի բարեկամության` հանուն արդարության, իրավունքի և բարու հաղթանակի մեծ երթին»,-իր ելույթում նշեց Քյոշքերյանը:

Այս կոչը ջերմ չափողջույններով դիմավորեցին դահլիճում հավաքվածների կողմից: Ելույթներից հետո հնչեցին հարց ու պատասխան, որից հետո միջոցառումն ավարտեց:

Հանդիպման ժամանակ ընթերցվեց նաև Հացպանյանի ուղերձը, ով մի քանի տասնամյակ է, ինչ հնարավորություն չունի այցելել Թուրքիա և չէր կարողացել մասնակցել նաև այս միջոցառմանը, որի նախապատրաստմանը նույնպես ակտիվ մասնակցություն է ունեցել:

Միջոցառման կազմակերպիչները պատրաստել էին նաև երկլեզու գրքույկ, որում ներկայացվել էր կախաղան բարձրացված քսան հայ հեղափոխականների կենսագրություններն ու անցած ուղին:

Հավելենք նաև, որ ՍԴՀԿ պատվիրակությունն ու նրան ուղեկցող խումբն ավելի վաղ այցելել էր Պոլսո հայոց պատրիարքարան, Ստամբուլի հայկական եկեղեցիներ և Պեզճյան վարժարան:

Նշենք, որ հունիսի 15-ին Ստամբուլում ևս մեկ միջոցառում է նախատեսված` արդեն Սուլթան Բայազետ հրապարակում, որտեղ էլ 98 տարի առաջ այդ օրը երիտթուրքերի կողմից կախաղան էին բարձրացվել Փարամազն ու մյուս հնչակյան նվիրյալները: Այս պատմական նշանակության միջոցառումը նույնպես լուսաբանվելու է HayNews.am-ի կողմից:

http://haynews.am/hy/1371154834