«Ակունքի» հարցազրույցը «Տե’ս, նավակդ ճեղք չունենա» ֆիլմի մտահղացման հեղինակ Թեհմինե Մարտոյանի հետ

Վերջերս «Նարեկացի» արվեստի միությունում կազմակերպվեց «Տե’ս, նավակդ ճեղք չունենա» ֆիլմի ցուցադրությունը: Ֆիլմը նվիրված է 1922 թ. սեպտեմբերին Զմյուռնիայում (Իզմիր) հայերի և հույների բնաջնջմանը, որի 90-ամյա տարելիցը լրացավ անցյալ տարի: Ստորև ներկայացնում ենք «Ակունքի» հարցազրույցը ֆիլմի մտահղացման հեղինակի` պատմական գիտությունների թեկնածու Թեհմինե Մարտոյանի հետ:

Ինչպե՞ս ծնվեց ֆիլմի մասին գաղափարը:

Զմյուռնիայի քրիստոնյա բնակչության` հայերի ու հույների բնաջնջման և քաղաքի քրիստոնյա թաղամասերի (հունական և հայկական) հրկիզման վերաբերյալ  ուսումնասիրության ընթացքում մտովի վերապրել եմ Զմյուռնիայի 1922թ. սեպտեմբերյան ողբերգությունը: Ամեն անգամ, երբ մտածում էի, թե ինչպիսի ցանկություն կարող է ունենալ այն ականատես վերապրողը, ում աչքի առաջ սպանել են հորը, բռնաբարել քրոջը, հեղել սեփական ժողովրդի արյունը, այրել սիրելի քաղաքը, հետևյալ միտքն էի ունենում. «…Մի գյուղ կհիմնեի, անունը կդնեի Զմյուռնիա…»: Ֆիլմ ստեղծելու գաղափարը ծնվեց կորցրածը վերստեղծելու ցանկությունից:

Ինչո՞ւ ֆիլմն անվանեցիք` «Տե’ս, նավակդ ճեղք չունենա»:

Ֆիլմի գլխավոր հերոսը` զմյուռնիահայ ականատես վերապրող Ստեփանը, նավակի մեջ թաքնվելով, հրաշքով փրկվել էր, սակայն ամբողջ կյանքում ցավով ու սարսափով էր հիշում ընտանիքի անդամների դաժան սպանությունը. Ստեփանն այդ ամենը տեսել էր հենց նավակի ճեղքից, երբ ընդամենը տասը տարեկան էր: Պատահական չէ նաև ֆիլմի սցենարում տեղ գտած Ստեփանի պատգամը թոռնուհուն, ով դեռ մանկուց որոշել էր նավակ պատրաստել ու պապի հայրենիք ճանապարհվել. « …Հա՜, ձա՜գս, բայց տես` նավդ հանկարծ ճեղք չունենա…»:

Ի՞նչն է հանդիսացել որպես ֆիլմի սցենարի հիմնանյութ:

Օգտագործել ենք հատված Հովհաննես Երանյանի «Զավակս» պատմվածքից, Զմյուռնիայի վերապրող Վարդուհի Պետիկյանի (Տեր-Ստեփանյան) հուշերը, տողեր Փիթըր Բալաքյանի «Վերադարձ Զմյուռնիա» բանաստեղծությունից:

Ֆիլմում ընդգծված է նաև Ստեփանի պատմության փոխանցման փաստը: Ինչո՞ւ եք այն կարևոր համարում:

Այս հարցին նախընտրում եմ պատասխանել Ստեփան պապի խոսքերով. «…Պետք է պատմեմ, որ անցյալը երբեք  չմեռնի… Ցավն ավելի մեծ կլինի, եթե մոռանանք … »:

«Տե’ս, նավակդ ճեղք չունենա» ֆիլմի հերոսներից ո՞ւմ միջոցով եք փոխանցում Ձեր ասելիքը:

Այն հերոսուհու, ով ֆիլմի սկզբում հնչեցնում է հետևյալ պարզ հարցադրումը. «Պապի’, ինչո՞ւ է մեր գյուղի անունը Նոր Զմյուռնիա»: Ստեփանի թոռնուհու` Անիի, գեղեցկադեմ ու կենսախինդ այդ աղջնակի մարտահրավերը պապի ընտանիքի ողբերգական պատմությանը հենց Նոր Զմյուռնիայի հիմնումն էր: Դեռ մանկուց էր նա պապի մտքից ու սրտից փորձում պեղել-հանել այն ճշմարտությունը, որն իր շատ սիրելի պապիկին մեծ ցավ էր պատճառում: Մանկական համառությամբ շաղախված նրա անվերջ հարցադրումները հորդորեցին պապիկին պատմել իր կյանքի պատմությունը: Նոր Զմյուռնիան անցյալի հիշատակն էր. այն պետք է կրեր Զմյուռնիայի խաղաղ  բնակիչների կենդանի ոգին ու հիշեցներ պապի հետևյալ խոսքերը. «…Ու թե աշխարհում գեթ մի հայ էլ ապրի, ապա միայն կառուցելու, հիշելու, արարելու ու աղոթելու համար թող ապրի…»:

Երախտիքի Ձեր խոսքը:

Խորին երախտագիտությունս եմ հայտնում «Տե’ս, նավակդ ճեղք չունենա» ֆիլմի ռեժիսոր Արսեն Ասլանյանին, ում բացառիկ մարդասիրության, հնարամտության, բարդ իրավիճակներից դյուրությամբ դուրս գալու արդյունք է այս ֆիլմի արտադրությունը: Մեծագույն պատասխանատվությամբ և անսպառ հումորով օժտված Արսեն Ասլանյանի հետ աշխատելը բավականություն պատճառեց ողջ անձնակազմին:

Շնորհակալ եմ սցենարի հեղինակ Կարինե Հարությունյանից, ով անսպասելի և աննկարագրելի արագությամբ կատարեց այդ բարդ աշխատանքը` համարելով այն ազգօգուտ գործ և յուրաքանչյուր հայի պարտք: Շնորհակալ եմ Լևոն Ավետիսյանից, Լեռնիկ Հարությունյանին և բոլոր դերասաններից` իրենց մասնակցության և աջակցության համար: Շնորհակալ եմ հարցազրույցի համար:

Ես էլ եմ շնորհակալ:

Մելինե Անումյան

Akunq.net