Սիվիլիթասը հրապարակել է տարեկան նոր զեկոյց. «Երեւանը պէտք է հրաժարուի Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններից»

Թաթուլ Յակոբեան

Արդէն հինգերորդ տարին է, ինչ Երեւանի Սիվիլիթաս հիմնադրամը հրապարակում է տարեկան զեկոյց, որը ներառում է երկրի անցնող տարուայ հիմնական ներքաղաքական, արտաքին քաղաքական եւ տնտեսական զարգացումները, ինչպէս նաեւ` իրավիճակը տարածաշրջանում: Ի տարբերութիւն միջազգային տարբեր կազմակերպութիւնների նմանօրինակ զեկոյցների` Սիվիլիթասի հրապարակումները հայեացք են երկրի ներսից եւ այդ զեկոյցները գրւում են հայաստանցի մի խումբ լրագրողների, փորձագէտների, քաղաքագէտների ու տնտեսագէտների համատեղ ուժերով: Սիվիլիթասի զեկոյցներում ոչ միայն շարադրւում եւ վերլուծութեան են ենթարկւում կարեւոր իրադարձութիւնները, այլ արւում են կանխատեսումներ` գալիք տարուայ համար, ինչպէս նաեւ` առաջարկւում լուծման տարբերակներ:

Նոր զեկոյցը կրում է «Ընտրութեան տարի» խորագիրը: Ի՞նչ կանխատեսումներ են անում հիմնադրամի փորձագէտները:

2013-ը նախագահական ընտրութիւնների տարի է Հարաւային Կովկասի միջազգայնօրէն ճանաչուած երեք երկրներում, ինչպէս նաեւ` Իրանում: Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի ընտրութիւններում մեքենայութիւններ կամ անակնկալներ չեն սպասւում, եւ գործող երկու նախագահները` Սերժ Սարգսեանը եւ Իլհամ Ալիեւը, կը շարունակեն պաշտօնավարութիւնը:

Քանի որ 2013-ը ընտրական տարի է, Ազրպէյճանի ռազմական հռետորաբանութիւնը սաստկանալու է: Սրա հետ մէկտեղ Ազրպէյճանը միջազգային եւ երկկողմ յարաբերութիւններում յատուկ ջանքեր է գործադրելու` փորձելով բանակցային փաստաթղթերում չէզոքացնել ինքնորոշման իրաւունքի սկզբունքը, ինչպէս նաեւ միջազգայնօրէն տպաւորութիւն ստեղծել, որ բանակցային գործընթացում ինքնորոշումը կարեւորագոյն բաղադրիչը չէ:

Վրաստանի համար հոկտեմբերին կայանալիք նախագահական ընտրութիւնները ժողովրդավարութեան իրական փորձ են լինելու: Եթէ վարչապետ Պիծինա Իվանիշվիլին եւ նրա կառավարութիւնը կարողանան կազմակերպել ազատ, արդար եւ մրցակցային ընտրութիւններ, ինչպիսին էին 2012-ի հոկտեմբերի խորհրդարանական ընտրութիւնները, ապա ժողովրդավարութեան որակով Վրաստանն ակնյայտօրէն կը տարբերուի իր անմիջական հարեւաններից:

Իրանում յունիսին կայանալիք նախագահական ընտրութիւններն անցկացուելու են աւելի բարդ ներքաղաքական եւ միջազգային պայմաններում: Երկրի օրէնսդրութիւնը թոյլ չի տալիս Մահմուտ Ահմատինեժատի նոր առաջադրումը: Այսպիսով` յունիսին իսլամական հանրապետութիւնը ունենալու է նոր նախագահ: Չնայած վերջին խօսքի իրաւունքը հոգեւոր առաջնորդին է պատկանում, նախագահի անձը, գործելաոճն ու հռետորաբանութիւնը կարող են ազդել Իրանի եւ հարեւան երկրների յարաբերութիւնների վրայ:

Իրանի վրայ միջազգային ճնշումների մեծացումը բերելու է Թեհրան-Պաքու յարաբերութիւնների առաւել սրման, կանխատեսում են Սիվիլիթասի փորձագէտները: Իրանը խորապէս համոզուած է եւ մտահոգ, որ իր հարեւաններից նախ եւ առաջ Ազրպէյճանն է պատրաստ դառնալու Արեւմուտքի եւ Իսրայէլի համար հրապարակ, եթէ իրանական միջուկային թնճուկի «լուծման» տարբերակ ընտրուի ռազմական միջամտութիւնը:

Ռուս-վրացական յարաբերութիւնների որոշակի բարելաւումը իրական է թւում, ինչը դրական ազդեցութիւն կարող է ունենալ ինչպէս Հարաւային, այնպէս էլ Հիւսիսային Կովկասի վրայ: Դրանից կը շահի նաեւ Հայաստանը:

Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններում եւ արցախեան խնդրի կարգաւորման գործընթացում առաջընթացի ակնկալիքներ չկան, քանի որ Անգարան Երեւանի հետ յարաբերութիւնների բարելաւումը կապում է Լեռնային Ղարաբաղում սթաթիւս քուոյի փոփոխութեան հետ, իսկ նման փոփոխութիւնը գրեթէ անհաւանական է:

Ազրպէյճանը եւ Թուրքիան աւելի հետեւողական եւ համաձայնեցուած են գործելու ընդդէմ Հայաստանի` ինչպէս արցախեան, այնպէս էլ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման ու Հայաստանին առնչուող այլ հարցերում: Նրանք փորձելու են նաեւ Հայաստան-Իրան բարեկամական յարաբերութիւնները ներկայացնել իբրեւ խոչընդոտ այն ջանքերի, որ գործադրում է Արեւմուտքը Իրանի միջուկային յաւակնութիւնները զսպելու գործում:

Ի՞նչ լուծումներ են առաջարկում Սիվիլիթասի փորձագէտները:

Նախ` Հայաստանն արտաքին քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնների հարցում պէտք է յստակութիւն մտցնի: Եթէ եւրոպական համարկումը առաջնահերթութիւն է եւ նպատակ, ապա դեռեւս գոյութիւն չունեցող Եւրասիական միութեանը մաս կազմելու խօսակցութիւններն ու քննարկումները պէտք է մի կողմ թողնել: Իսկ եթէ, ի վերջոյ, Հայաստանը ստիպուած լինի մաս կազմել ռուսական այդ ծրագրին, ապա աւելի լաւ է այդ մասին անկեղծօրէն տեղեկացնի, քանի որ անորոշութիւնը բացասաբար է ազդելու ինչպէս Հայաստան-Եւրոպական Միութիւն, այնպէս էլ  Հայաստան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների վրայ:

Հաշուի առնելով Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի հետ փակ սահմանները եւ Իրանի նկատմամբ միջազգային պատժամիջոցները` Հայաստանի լիարժէք բաց միակ սահմանը Վրաստանի հետ է: Հայ-վրացական միջպետական յարաբերութիւնները նոր մակարդակի պէտք է բարձրացուեն, սահմանը երկու երկրների քաղաքացիների համար շատ աւելի դիւրանցանելի պէտք է դառնայ, երկու երկրների մայրաքաղաքների միջեւ պէտք է վերականգնուի օդային հաղորդակցութիւնը:

Անկախ նրանից, թէ ի՛նչ փոփոխութիւններ կը լինեն ռուս-վրացական յարաբերութիւններում, Հայաստանը պէտք է շարունակի բարիդրացիական յարաբերութիւններ պահպանել Վրաստանի հետ: Վրաստանում որեւէ իշխանափոխութիւն պէտք չէ կասկածի տակ դնի հայ-վրացական համագործակցութեան առաջնահերթութիւնը: Իր միւս անմիջական հարեւանի` Իրանի դէպքում եւս Հայաստանը պէտք է պահպանի բնականոն յարաբերութիւնները եւ չներգրաւուի Արեւմուտքի` Թեհրանի նկատմամբ հնարաւոր տնտեսական կամ ռազմական պատժիչ գործողութիւններում:

Սուրիայի դէպքում Հայաստանը պէտք է շարունակի դրական չէզոքութեան քաղաքականութիւնը` ուշադրութեան կենտրոնում պահելով հայ համայնքի ֆիզիքական անվտանգութիւնը:

Սիվիլիթասի փորձագէտները համոզուած են, որ Երեւանը կարող է եւ պէտք է հրաժարուի Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններից, որոնց գոյութիւնը չի ծառայում Հայաստանի շահերին: Արձանագրութիւններից հրաժարուելուց յետոյ միայն հնարաւոր կը լինի առաջարկել ճգնաժամի յաղթահարման նոր փաթեթ: Ղարաբաղեան խնդրի կարգաւորման հարցում Հայաստանի համար առաջնային պէտք է լինի ոչ թէ հակառակորդի ռազմական հռետորաբանութեանն ու պատերազմի սպառնալիքներին պատասխանելը, այլ միջազգային հանրութեանը հասցնելը, որ խնդրի կարգաւորման հիմքում պէտք է ընկած լինի անսահմանափակ ինքնորոշման չափորոշիչը:

Յատուկ «Ազդակ»-ի համար

http://www.aztagdaily.com/archives/105477