«Դերիքի (Տևրիկ-Ակունքի խմբ.) վերջին ուրիշները»

Էլիֆ Սոնզամանջը/«Դիջլե» լրատվական գործակալություն

Դերիք (Տևրիկ-Ակունքի խմբ.), այսինքն` մի լեռան գագաթին հիմնված Մարդինի մանրանկարչություն… Դերիք ասելիս շատ բան է մարդու միտքը գալիս: Ձիթապտուղ, նեղ ու զառիվեր փողոցներ, ավանդական հագուստ կրող կանայք և գավառին ներհատուկ միստիցիզմի մթնոլորտ: Դերիք ասելիս երևի 50 տարի առաջ մեկ այլ բան էլ էր մարդու միտքը գալիս` հայերը… Հիմա դժվար է հայերից խոսել: Կարելի է խոսել միայն Դեմիրջի ընտանիքի մասին: Ընտանիք, որն, ինչպես բազմաթիվ հայեր, իր ազգանունն ստացել է այն գործից, որով զբաղվել է:

Դերիքը` իր նեղլիկ, քարաշեն փողոցներով, մշտապես հետաքրքիր, ուշագրավ մի փոքրիկ գավառ է եղել` լեռան ստորոտին հիմնված: Ասորիներին, քաղդեացիներին և հայերին օթևան ծառայած, նրանցից մնացած մշակույթը, չնայած ենթարկված փոփոխություններին, պահպանել կարողացած և իր ճարտարապետական կառուցվածքով խճանկար ներկայացնող Մարդինից առանձնապես չի տարբերվում Դերիքը: Քանզի եթե նրա փողոցներով շրջելով` շենքերը զննեք, կզգաք, որ դրանց հայի ձեռք է դիպչել:

Եվ ներկայիս Դերիքը… Որոշ տներից և Դեր-ա Սոր պատմական եկեղեցուց բացի, մեկ էլ Գևորգ Դեմիրջիի արհեստանոցն է մնացել հայերից: Երբ հայերը 1915 թ. կատարված տեղահանությունից (Ցեղասպանությունից-Ակունքի խմբ.) իրենց վիճակված դժբախտությունը տեսան, նրանցից ոմանք գաղթեցին, ոմանք մեր իմացած ողբերգական աքսորի զոհը դարձան, իսկ ոմանք էլ այն ժամանակաշրջանում սալքի և ռութան աշիրեթների (ցեղախմբերի-Ակունքի խմբ.) մոտ պատսպարվելով` կոտորածից փրկվեցին: Հենց այստեղից է սկսվում Դեմիրջի ընտանիքի պատմությունը:

Երբ ներս եք մտնում Դեմիրջի ընտանիքի դռնից, նախ ձեր աչքին են զարնում պատին կախված` խաչված Քրիստոսի և Մարիամ Աստվածածնի նկարները, ապա` մի կարի մեքենա: Վերջինս պատկանում է 38-ամյա Անժել Դեմիրջիին, որովհետև նա տեղական հագուստ է կարում: Անժել Դեմիջին, կարը դադարեցնելով,սկսում է պատմել. «Մեր ոչ մի հարազատը չմնաց այստեղ: Մեր ազգականների մեծ մասը Ստամբուլում է: Ես էլ երկու երեխաներիս այնտեղ ուղարկեցի, քանի որ ուզում եմ` կրթություն ստանան իրենց մայրենիով` հայկական դպրոցում: Շատ եմ սիրում այս վայրը (ի նկատի ունի Տևրիկը-Ակունքի խմբ.): Եթե որևէ բացասական բան ի հայտ չգա, մտածում եմ այստեղ մնալ: Շատ եմ սիրում նաև հարևաններիս»:

Մի երկար կյանք

Գևորգ Դեմիրջին Դեր-ա Սոր եկեղեցու այգում նախ եկեղեցու մասին է պատմում, այնուհետև` իր: Պարզվում է` իր ազգանունն ստացել է իր մասնագիտությունից, որովհետև այն ժամանակներում, երբ հնձող ու կալսող մեքենաներ դեռ չկային, իր պատրաստած մանգաղները մինչև Մոսուլ էին ուղարկում: «Սրանից 10 տարի առաջ գնում էինք մեզ անծանոթ գյուղեր` փեղկեր պատրաստելու: Երեխաները շրջապատում էին մեզ` «Քրիստոնյաներն են եկել» ասելով: Քանի որ մեզ լրիվ այլ կերպ էին պատկերացրել, «Պարզվում է` սրանք էլ են մեզ նման» ասելով` հեռանում էին: Տոնի գիշերը մանուկների համար լուսնի տեսք ունեցող վարդակապեր էինք պատրաստում: Հավատում էին, թե դրանք բուժում են հիվանդությունները: Տոնից մեկ օր առաջ պետք էր հանվել և դրանք մերկ վիճակում պատրաստել: Շատ ուշագրավ հավատալիքներ էլ կային: Օրինակ, ոմանք Մուհամմեդ անունը կրող 7 անձից գումար էին հավաքում, ապա այն մեզ տալով` ուզում, որ սրնքակալ պատրաստեինք: Հավատալիք կար, թե այդ սրնքակալները բուժիչ հատկություն ունեն»: Գևորգ Դեմիրջին ներկայում փեղկեր է պատրաստում խանութների համար:

Առաջին կինոթատրոնը Հակոբինն է

Գավառից գաղթած հայերից ոմանք Դերիք են գալիս` ամառային արձակուրդն անցկացնելու համար: Հակոբ Սաբունջուն Ստամբուլից է այցի եկել իր ծննդավայր: Նա Գևորգ Դեմիրջիի քեռին է: Պատմում է, թե որքան լավ վերաբերմունք է ցուցաբերել ռութան աշիրեթի առաջնորդ Հաջը Նեմիրօղլուն` իր կողմից տեղահանությունից փրկված հայերի նկատմամբ: Ժպիտով հայտնում է, որ Նեմիրօղլուն, իր չորս կնոջը շուրջը հավաքելով, ասել է. «Եթե այս ընտանիքներին ձեր ընտանիքներից առանձնացնեք, չորսիդ էլ կվռնդեմ»:

Հակոբ Սաբունջուն նրանցից է, ովքեր առաջինն են կինոթատրոն ստեղծել Դերիքում: Նա հետևյալն է պատմում այն կինոթատրոնի բացման մասին, որն աշխատացրել է իր եղբոր հետ միասին. «1964 թ., երբ կինոթատրոնի բացումն էինք անում, Մարդինի` այն ժամանակվա նահանգապետ Ջելալ Քայաջանն ասաց` «Ինչու՞ եք այդչափ ծախսն այստեղ անում, երանի թե այդ կինոթատրոնը մեկ այլ վայրում բացեիք»: Եղբայրս էլ, անմիջապես միջամտելով, ասաց. «Մենք այդ գումարն այստեղ ենք վաստակել, կինոթատրոնն էլ այստեղ ենք ուզում բացել»: Հետագայում նահանգապետը նրան իրավացի համարեց: Այն ժամանակներում թուրքական ֆիլմեր էինք կինոթատրոնում ցուցադրում: Հեռուստացույցի տարածման հետ մեկտեղ, երբ հետաքրքրությունը կինոթատրոնի հանդեպ նվազեց, հարկադրված եղանք փակել այն»:

Օճառ` ձիթապտղի յուղից

Հետո գալիս են այն օրերը, երբ նրանք ձիթապտղի յուղից օճառ էին պատրաստում: Պատմում է օճառի արտադրամասի մասին. «Մենք այդ գործն ընտանյոք հանդերձ էինք անում: Սաբունջու ազգանունս էլ է դրանից ծագում: Մեր օճառներն առաքում էինք Մարդին, Դիարբեքիր, Ուրֆա և Վիրանշեհիր: 25 տարի առաջ ստիպված եղանք արտադրամասը փակել: Այն ժամանակվա քաղաքապետ Հասան Օզայդընը, որը Դեմոկրատական կուսակցությունից էր, ապասեփականացրեց արտադրամասի տեղը, որպեսզի դրա վրա ճանապարհ կառուցվի: Հետո այդ գործը թողեցինք: Մազութով աշխատող առաջին ալրաղացն էլ եմ ես Դերիք բերել: Գավառապետ Մուստաֆա Յենգեչն իր պաշտոնին եղած ժամանակ ապասեփականացրեց ալրաղացի գտնված վայրը: Այն ժամանակ ասացի` «Այգին թողե’ք, հողատարածքը ձեզ ձրի կտամ, միայն թե այգին մի’ քանդեք», բայց քանդեցին: Այդպես վարվեցին, որովհետև հայ էի»:

http://www.lraper.org/main.aspx?Action=DisplayNews&NewsCode=N000001359&Lang=TR

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net