Արաբկիրի մի պատմություն՝ Մալաթիա

Ես ծնվել եմ Արաբկիրի (նախկին հայկական քաղաք է) կազմում գտնվող մի գյուղում: Ամեն տարի մեր գյուղ էին գալիս մեր հայ հարևանները, ովքեր տիրապետում էին տարբեր արհեստների՝ ջրաղացպան, կոշկակար, ներկարար, պատշար, կլայեկող և այլն: Այս պատճառով էլ նրանց մոտիկից եմ ճանաչում: Հայրերից եկած բարեկամություն էինք հաստատել: Մենք նրանց սիրեցինք, նրանք էլ` մեզ: Տարիներ հետո մայրս է պատմել: Ապրում էինք Ստամբուլի Քոջամուսթաֆափաշայում:

Սեպտեմբերի 12-ի առաջին տարիներն էին (նկատի ունի 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ի ռազմական հեղաշրջումը-Ակունքի խմբ.): Ես հետախուզման մեջ էի: Որպես փախստական՝ ապրում էի այլ քաղաքում: Մայրս շուկայում առևտուր անելիս հանդիպում է կլայեկող վարպետ Միշիկին և նրա կնոջը: Միմյանց են փաթաթվում: Սա տասնյակ տարիներ ձգվող ընկերություն է: Ասում են, թե չեն թողնում, եթե թողնեն, տուն կգնանք: Գնում են, մորս լավ ընդունելություն ցույց տալիս: Մայրս սկսում է արտասվել՝ ասելով. «Որդուս չեմ կարողանում տեսնել, ոստիկանությունը փնտրում է: Վախենում եմ՝ կսպանեն»: Հին ընկերները կիսվում են դարդերը: Վարպետ Միշիկն ասում է. «Փամուկ քույրիկ, երբ մենք լացում էինք, դուք մեր առջև բացեցիք ձեր դռները, մենք երբեք չենք մոռացել: Մի՛ տխրիր: Որդիդ գալու է: Եթե որևէ բանով կարող եմ օգնել, ասա, պատրաստ ենք օգնել»:

Զրույցն այդ ուղղությամբ է ընթանում: Հետո մայրս պատմում է. «Այդ ժամանակ շատ հանգստացա: Տխրությունս, թեկուզ և մի քիչ, սակայն փարատվեց: Ի՜նչ լավ մարդիկ էին: Աստված պահի նրանց»: Այո՛, իրոք հայ աշխատավորները մեր հին բարեկամներն էին: Նման եղբայրություն, կապ կար:

Այստեղ ձեզ կոտորածների վերաբերյալ երկու օրինակ եմ բերելու, որոնցից մեկը պատմել է մեր գյուղի ավագ Իսմայիլ Ջանփոլադը: Իսմայիլ պապիկը մահացել է 60-ականների վերջին: Այն, ինչ մեզ պատմել է, հետևյալն է. «Այդ ժամանակ ես Եփրատ գետում լաստով փոխադրումներ էի կատարում: Զինվորները խլեցին իմ և ընկերոջս լաստը: Քանի որ այն ժամանակ Քեբանում երկու լաստ կար, մեր հացի փողն այդ լաստերով էինք վաստակում: Իմ լաստին զինվորները նստեցին, իսկ ընկերոջս լաստին՝ ձեռք ու ոտքը կապած հայեր՝ երեք տղամարդ, կին և երեխա: Եղածը եղավ: Զինվորները, մոտենալով մյուս լաստին, կատաղությամբ շրջեցին Եփրատի ջրերի մեջ: Այս հինգ մարդիկ սուզվեցին Եփրատի խորխորատների մեջ: Սակայն ես այս ամենը հիշելիս, հատկապես այդ երեխային հիշելիս լալիս եմ»: Չեմ կարող հիշել 70, թե՞ 80 տարեկան հսկայական չինարի նման Իսմայիլ պապիկի աչքերից արտասուք էր հոսում:

Սա այն ցավերից մեկն է, որը երբեք չի ջնջվում, չեմ կարողանում ջնջել մանկությանս գիտակցությունից: Մի ակնթարթ է, որը չեմ կարողանում մոռանալ: Մյուս օրինակը կնոջս տատիկի՝ Ֆաթմա տատիկի (Այսօր Քեբանում դեռևս բոլորը գիտեն Ֆաթո բաջիին) պատմություններն են: Մահացել է 110 տարեկան հասակում: Երբ ես Քեբանի միջնակարգ դպրոցում էի սովորում, նրանից շատ պատմություններ եմ լսել: Հիշում եմ, որ նրան հետևյալ հարցն եմ տվել: Նախքան հարցիս անցնելը` խոսեմ թաղամասի անունից, ինչն անմիջական կապ ունի հարցիս հետ: Քեբանում կախաղանի թաղ կար: Այսօր նրանք, ովքեր կհայտնվեն Քեբանում, կարող են հարցնել այս թաղի մասին: Դեռևս այդ թաղն այդ անունով է հիշատակվում: Ֆաթո բաջիին հարցրեցի, թե այս թաղի անունը որտեղից է գալիս: Այօրվա նման հիշում եմ. Ֆաթո տատիկի պատասխանը չափազանց ցավալի էր. «Որդի՛ս, այդ թաղամասի անունը հայերին կախաղան բարձրացնելուց է գալիս: Ես հարյուր ասեմ, դու հազար հասկացիր, այնտեղ այդքան կախաղան պատրաստեցին, որոնցից հայ կանայք, տղամարդիկ ու ծերերը կախվեցին: Այդ օրվանից մինչև այսօր այդ թաղամասի անունը մնաց կախաղանի թաղ: Ես էլ դեռևս այստեղ եմ ապրում»: Ֆաթո տատիկի աչքերը ևս լցվել էին: Մինչդեռ  Ֆաթո տատիկի մասին պատմում էին, որ անվախ, ոչ լացկան, նույնիսկ հատկապես ամուսնու նկատմամբ փոքր-ինչ խստասիրտ մարդ էր, անգամ գիշերվա երկուսին Սևթիլի գագաթին (Քեբանին նայող զարհուրելի լեռ է) ձմռան համար ցախ էր հավաքում: Նույնիսկ նա չէր կարողանում թաքցնել արցունքները:

Ինչո՞ւ պատմեցի այս ամենը. որովհետև ցայսօր պատմությունը գրվել է իրականության վրա չհենվող պաշտոնական տեսակետի հիման վրա: Մինչդեռ պատմագրությունը առանձին-առանձին կամ էլ միասին տեղի ունեցած պրակտիկ գործընթացի բոլոր հատվածների սինթեզն է: Բնականաբար պետք է աչքի առաջ ունենալ այս պայմաններն ու պատճառները, սակայն պատմագրությունը, այս պայմաններն ու պատճառները հիմք ընդունելով, չպետք է օգտագործի որպես «ինքն իրեն արդարացնելու» միջոց: Ճշմարտությունը դառն է, ոչ մի պատճառ ընդունելի չէ:

Որևէ ազգի իր իսկ հողից պոկել-քշելը որևէ արդարացում չի կարող ունենալ: Սա ուզում եք «սոցիալիստական պետության շահերի» համար, ուզում եք, ինչպես մեզ մոտ է ընդունված, թուրք ազգի պետության շահերի համար ներկայացրեք, ընդհանրապես չի կարող ընդունելի լինել: Եթե այս հողերի վրա բնակվող հնագույն ժողովուրդներից մեկը հանդիսացող հայ ժողովուրդը, երբ 1920-ական թթ. միլիոնների էր հասնում, իսկ այսօր 40-50 հազարի է հասել, այս և այն պատճառներով գլխավորապես աքսորվել է Ստամբուլի նման քաղաքներ, ապա սրա պատճառը յուրաքանչյուր խելքը գլխին մարդ հարցնում է, պետք է հարցնի:

http://www.aykiridogrular.com/haber-1161-Bir-Arapgir-Hikayesi—Malatya.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net