Դերսիմն Անդրանիկի վկայությամբ

Բագրատ Էսթուկյան

Դերսիմի հայերը մեծավ մասամբ անտեսանելի շղարշի հետևում են մնացել: Մոռացված Դերսիմի հետ մոռացված այս պատմությունն այս օրերին իր տեղը գտավ գրավաճառների պահարաններում: Առաջին անգամ 1900 թ. Թիֆլիսում հրատարակված «Դերսիմ. Տեղագրություն և ճանապարհորդագրություն» աշխատությունը 112 տարի անց «Արաս» հրատարակչությունը ներկայացնում է թուրքերեն ընթերցողներին:

Այսօր հայ իրականության մեջ Դերսիմն ու շրջակայքը հիշեցնում են վերագտած անցյալը: Հարևան Խարբերդի, Քեմախի, Երզնկայի, Սվասի և Մալաթիայի վերաբերյալ անթիվ պատմություններ ու վկայություններ կան, մինչդեռ Դերսիմի հայերը մեծավ մասամբ մնացել են անտեսանելի շղարշի հետևում: 

1885 թ. և 1895 թ. Դերսիմը ծայրից ծայր շրջած Անդրանիկի (Երիցյան) դիտարկումների հիման վրա գրված գիրքը 2009 թ. Դիարբեքիրում Թեմուրե Խելիլի թարգմանությամբ հրատարակվել է քրդերեն, 2010 թ. Ստամբուլում Ռոշան Լեզգինի   թարգմանությամբ՝ զազաերեն:

Դերսիմը` գյուղ առ գյուղ, տուն առ տուն

Փայլինե Թովմասյանի թուրքերեն թարգմանությամբ լույս տեսած գիրքը ընթերցողին է ներկայացնում գրողի երիտասարդ տարիքի դիտարկումները: Անդրանիկը, ով ընթերցողներին է ներկայացնում Դերսիմի աշխարհագրական դիրքի, կլիմայի, ջրային համակարգի, բուսածածկի, կենդանիների ու թռչունների, օգտակար հանածոների, տաք հանքային ջրերի աղբյուրների վերաբերյալ տեղեկություններ, մանրամասն տեղեկություններ է հաղորդում նաև մեկ դար առաջվա Դերսիմի կենսակերպի, գյուղ առ գյուղ տների և բնակչության վիճակագրության վերաբերյալ:

Զառիթափ լեռներով և խիտ անտառներով շրջապատված խիստ բնության հետ միահյուսված ապրող դերսիմցու զգայական աշխարհն ու կենաց պայքարը ներկայացված է, գրողի դիտարկումների հետ մեկտեղ, ժողովրդական պատմիչների և սեիդների բերանով:  

Աշիրեթների կենսաձևի, միջաշիրեթային հարաբերությունների, հայ Միրաքյան աշիրեթի և ղզլբաշների վերաբերյալ կարևոր տեղեկություններ հաղորդող գրքի վերջին գլխում հեղինակը վկայում է նաև Դերսիմ-օսմանյան կայսրություն հարաբերությունների, կենտրոնական իշխանության դեմ որդեգրած դիրքորոշման, 19-րդ դարում Դերսիմի ուղղությամբ զինվորական գործողությունների  և դրանց արդյունքների վերաբերյալ:

Գրքում գրողի նոթերի հետ մեկտեղ հատուկ թուրքերեն հրատարակչության համար պատրաստված են խմբագրական բացատրություններ, բնակավայրերի նախկին և ներկայիս անունների ցանկ և այբբենական ինդեքս:

15.12.2012

Ակօս

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net