«Չանքայա պալատի իրական տերը Քասապյան ընտանիքն է»

Մեր ընթերցողների ուշադրությանն ենք ներկայացնում «Միլլիյեթ» թերթում լույս տեսած մի հոդված, որում անդրադարձ է կատարվում Չանքայա նախագահական պալատին: Բազմիցս անդրադարձել ենք, որ պալատն իրականում պատկանել է հայ Քասապյան ընտանիքին: Սակայն այս հոդվածն ուշագրավ է նրանով, որ «Միլլիյեթի»` Թուրքիայի ընթերցողներն են իրենց դժգոհությունը հայտնում` հասարակությանը ապատեղեկացնելու փաստի առթիվ:  Թուրքիայի նախագահական Չանքայա պալատի ներսում գտնվող թանգարան-պալատն «անկարացիները նվիրել են Աթաթուրքին» արտահայտությունը չի արժանացել ընթերցողների հավանությանը, ովքեր պնդում են՝ «պալատի իրական տերը Քասապյան ընտանիքն է»: Ստորև ներկայացնում ենք հոդվածի թարգմանությունն ամբողջությամբ.

«Վերջին շրջանում կազմակերպված քննարկումներում, որոնք նպատակ ունեն Թուրքիային առերեսել սեփական պատմության հետ, պատմաբաններն ընդհանուր առմամբ երկու ուղղության են ուշադրություն դարձնում՝ յուրաքանչյուր երկիր իր պատմության հիշողությունն ինքն է ձևավորում, մեր ազգային ինքնության ձևավորման մեջ մեծ է այս պատմության դերը: Հետևաբար` անցյալին պատկանող և միմյանց հակասող հիշողությունները համատեղ հասարակական գիտակցության վերածելու ջանքի պատճառով է, որ այսօր գնալով ավելի շատ ենք իրական, հավատ ներշնչող օբյեկտիվ աշխատությունների կարիքը զգում:

Նախագահական պալատում գտնվող թանգարան-պալատի պես…

«Միլլիյեթ» թերթի` Անկարայի լուրերի բաժնի տնօրեն Սերփիլ Չևիքջանը նոյեմբերի 10-ին հրապարակված` «Ինչպես այն օրը» վերնագրով հոդվածում անդրադարձել է Չանքայա նախագահական պալատում գտնվող թանգարան-պալատին, որտեղ երկար ժամանակ ապրել է Աթաթուրքը: Սակայն Չևիքջանի հետևյալ միտքը, թե «1800-ական թթ. վերջին կառուցված տաղավար-տնակը Անկարայի բնակիչների նվերն է Աթաթուրքին», չի վրիպել մեր որոշ ընթերցեղների ուշադրությունից:

Պալատի իրական տերը

«Միլլիյեթ» թերթի ընթերցողներից Սեդաթ Օքթեմը հարց է ուղղել. «Սիրով կարդացի հարգելի Չևիքջանի հոդվածը, բավականին արժեքավոր տեղեկություններ կան, սակայն այն միտքը, թե Անկարայի բնակիչներն Աթաթուրքին նվիրել են տաղավար-տնակը, բավական վիճելի է: Հնարավո՞ր է՝ չիմանաք, որ պալատը 1915 թ. աքսորված հայ Քասափյան ընտանիքի ունեցվածքն է»: «Միլլիյեթ» թերթի ընթերցողներից պրոֆեսոր Բասքըն Օրանը հայտնելով, որ Քասափյանները պալատը ոչ ոքի չեն վաճառել, ասում է. «Պետությունը, ինչպես ողջ հայկական ունեցվածքն, այնպես էլ այս պալատը խլել է: Ասվել է, թե տերերին կվերադարձվի, սակայն այդպես էլ նման բան չի ունեցել: 1919 թ. սկսած` հայերի թողած գույքը իշխանության կողմից բռնազավթվել կամ աճուրդի է հանվել: Բուլգուրլուզադեները այս ճանապարհով կարող էին գնել պալատը: Գույքի` մեկ այլ սեփականատիրոջ անցնելն ու սեփականության վկայական ստանալու հարցը չենք կարողանում ապացուցել, որովհետև 1983 թ. և 2003 թ. ստորագրված երկու շրջաբերականի համաձայն` արգելված է ցույց տալ մինչև 1924 թ. օգոստոսի 6-ի սեփականության վկայականի գրանցումները: 2006 թ. էլ Ազգային անվտանգության խորհուրդը, ազգային անվտանգության նկատառումներից ելնելով, արգելեց: Ձեր հոդվածում պետք է անդրադառնայիք նաև այն տեղեկությանը, որ իրականում պալատը պատկանել է տեղահանության ենթարկված հայ ընտանիքի և հետագայում յուրացվել է»:

«Քասապյան ընտանիքի թոռն ասում է, որ պալատը չի վաճառվել»

Գրող Իփեք Չալըշըրը հարցի վերաբերյալ հայտնել է իր տեսակետը. «Ըստ էության, տունը հիշատակվում է որպես Քասապյան տաղավար-տնակ: Տարիներ անց այս իրականությունը չի մոռացվել: Գրել են, թե Չանքայա պալատը Բուլգուրլուզադե Ռըֆաթ էֆենդին գնել է, սակայն 2007 թ. Քասապյան ընտանիքի թոռ Էդվարդ Չուհաջըն ասել է, որ Չանքայա պալատն իր ընտանիքը ոչ մեկի չի վաճառել»: 1915 թ. օգոստոսին ողջ ընտանիքին աքսորել են, սակայն նրանց հաջողվել է Անկարայից փախչել Ստամբուլ:

Հարցի վերաբերյալ Չևիքջանի պարզաբանումը…

Սերփիլ Չևիքջանի պարզաբանումից պարզ է դառնում, որ հոդվածագիրը Աթաթուրքի մահվան տարելիցի կապակցությամբ Չանքայա պալատում գտնվող պալատ-թանգարանի մասին գրելիս նպատակ է ունեցել ոչ  թե պատմել պատմության մասին, այլ ընթերցողին ծանոթացնել այս առանձնահատուկ վայրի հետ, որտեղ ապրել է Աթաթուրքը. «Նպատակ եմ հետապնդել Աթաթուրքի կյանքի ընթացքում առանց ընդհատումների ամենաերկար ժամանակահատվածով ապրած տան ոգին արտացոլել, ներկայացնել պալատի՝ երիտասարդ հանրապետության և Աթաթուրքի անձնական կյանքի հետ նույնականացվող մթնոլորտը: Այդ իսկ պատճառով էլ չեմ անդրադարձել երբեմնի սովորական տաղավար-տնակի պատմության վերաբերյալ քննարկումներին: Բացի այդ, որոշ աղբյուրներ գրում են, թե Քասապյանների տաղավար-տնակը տեղահանությունների վերջում յուրացվել է, սակայն կան նաև այլ աղբյուրներ, որոնք հերքում են այս տեղեկությունը: Ըստ էության, գրանցումներում պահպանվել է, որ պալատը, ժամանակի Անկարայի մյուֆթի Ռըֆաթ հոջայի (Բյորեքչի) նախաձեռնությամբ, Անկարայի քաղաքապետարանը որպես Բուլգուրզադեներ հիշատակվող այդ ժամանակվա տերերից՝ Մեհմեդից և Ռըֆաթից 4 500 լիրայով գնել և նվիրել է Աթաթուրքին»:  

Պալատի համար ուսումնասիրություն կատարելը պարտադիր է

Պատմության հիմնադրամի նախկին նախագահ Օրհան Սիլիերը հայտնելով, թե հարցը չի կարող լուծում ստանալ՝ ասելով, թե «Անկարայի բնակիչները նվիրել են», նշել է. «Անհնար է, առանց այս անշարժ գույքի վերաբերյալ եղած պնդումներն ուսումնասիրելու, սեփականության վկայականի գրանցումները նայելու, թեր կամ դեմ եզրահանգման գալ: Նման վիճակում հայտնված բազմաթիվ շինություններ կան: Այս պալատն էլ դրանցից մեկն է»:

Օմբուդսմենի գնահատականը 

Մոռանալը կամ էլ մոռացնելը, որը ստիպում է քաղաքագետներին պատմաբանների հետ հանդիպել, հասարակական հիշողության համար կարող է լինել ամենավատ վատությունը, իսկ հիշեցնելը չի կարող վրեժ լինել: Հետևաբար այսօրվա արժեքներով չենք կարող դատել պատմությունը, սակայն կարևոր է ասել, տեսնել և չանտեսել, որ պալատի առաջին տերը հայ ընտանիք է եղել: Սակայն այն պնդումը, թե պալատը հայ Քասապյան ընտանիքը չի վաճառել, այլ այն անցել է Բուլգուրզադեներին, դեռևս միանշանակ չէ և ուսումնասիրության կարիք ունի: Սա էլ ոչ թե մենք, այլ պատմաբաններն են որոշելու»: 

Բելմա Աքչուրա / okur@milliyet.com.tr , bakcura@milliyet.com.tr

http://www.milliyet.com.tr/muze-kosk-un-tarihiyle-yuzlesmek/ombudsman/haberdetay/26.11.2012/1632896/default.htm?ref=haberici

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net