Ռիզեում 344 գյուղից և գյուղաքաղաքից 300-ը չի կրում իր իսկական անունը

Հայտնի է դարձել, որ 1921 թ. սկսած 30280 բնակավայրի անուն է փոխվել, քանի որ եղել են քրդերեն, հայերեն, հունարեն, լազերեն, չերքեզերեն, արաբերեն և այլն: 

Խաղաղություն և ժողովրդավարաություն կուսակցության խմբակցության նախագահ Իդրիս Բալուքենի` խորհրդարանին ներկայացրած «Թուրքիայում անվանափոխված գյուղի, հանդակի, գավառի, նահանգի, աշխարհագրական վայրերի ու բնակավայրերի նախկին անվանը վերադարձնելու վերաբերյալ օրիագծի» համաձայն` Ռիզեում 344 գյուղից և գյուղաքաղաքից 300-ը անվանափոխվել է: 

1913 թ. ընդունած` Գաղթականներին բնակեցնելու մասին կանոնադրությամբ սկսվում է բուլղարերեն և հուներեն տեղանունների թուրքացումը: Այսպիսով` Թրակիա-Մարմարայում, Էգեյան շրջանում մոտ 100 տեղանուն անվանափոխվել է: Նույն ժամանակ Տրապիզոնում և Ռիզեում հունարեն տեղանունների փոփոխման վերաբերյալ ցուցակներ են կազմել: Այսօր Ռիզեում կիրառվող 344 գյուղի և գյուղաքաղաքի անուններից մոտ 300-ը 1913 թ. ցուցակում առաջարկված անուններից է ընտրվել:

Նախկին անունները վերադարձնել նախատեսող օրինագծում ուշադրություն է հրավիրվում Անատոլիայի մշակութային հարստության վրա, որի իրավունքը վերականգնվում է դրա շնորհիվ: Օրինագծում մասնավորապես ասվում է` «Սա միայն այս հողերում ապրող բնակչությանը պատկանող մշակութային հարստություն չէ, համաշխարհային հարստություն է: Այս հողերում, թուրքերից բացի, ապրել են քրդեր, հայեր, չերքեզներ, արաբներ, լազեր, հույներ, ասորիներ և բազմաթիվ այլ ժողովուրդներ, բազմաթիվ քաղաքակրթություններ իրենց հետքերը շարունակել են մեր օրեր հասած անուններով: Կասկած չկա, որ անցյալում այս լեզուներով բնակավայրերի անունները թուրքացնելը պատճառ է հանդիսացել, որ այս հասարակություններն ընկճվեն, և ժողովուրդներն օտարանան այս աշխարհագրական շրջանին»:

Անունների թուրքացումը սկսվել է Աբդուլ Ազիզի և Աբդուլ Համիդ 2-րդի օրոք

Հիմնավորման մեջ ուշարդություն է հրավիրում այն հանգամանքին, որ քաղաքական նկատառումներով տեղանունների անվանափոխումը սկսվել է Օսմանյան պետության ժամանակ` Աբդուլազիզի և Աբդուլ Համիդ 2-րդի օրոք. «Ազիզիե և Համիդիե գնդերի շարունակականությունն ապահովելու և սուլթանների նորածին երեխաների անունները վառ պահելու ցանկությամբ սկիզբ է դրվում տեղանունների անվանափոխությանը»:

Հիմնավորման մեջ ասվում է.

1913-1921-1940
Սակայն հետագա անվանափոխումների նկատառումները բխել են ազգայնականության և ասիմիլացիայի քաղաքականությունից: Բալկանյան պատերազմներում կրած պարտությամբ և 1913 թ. ընդունված` Գաղթականներին վերաբնակցենելու մասին կանոնադրությամբ սկիզբ դրվեց հունարեն և բուլղարերեն տեղանունների թուրքացմանը, և այդ օրվանից ցայսօր իսկական տեղանունների թուրքացումը գրեթե դառնում է կանխամտածված, ժողովուրդների ծնված բնակավայրերի համար ստեղծված անունները մեկ-մեկ սկսվում են փոխվել:     

Թրակիա-Մարմարա-Էգեյան շրջանում մոտ 100 տեղանուն է փոխվել

Այս շրջանում մոտ 100 տեղանուն է փոխվել: Այդ թվականին Տրապիզոնի վիլայեթի կենտրոնական սանջաք Ռիզեում հունարեն տեղանունների անվանափոխության համար դարձյալ ցուցակներ են պատրաստել: Ներկայում Ռիզեում օգտագործվող 344 գյուղի և գյուղաքաղաքի անուններից մոտ 300-ը 1913 թ. ցուցակներում առաջարկված նոր անուններն են:

Արդվինի գյուղերի անունները փոխվել են

1922 թ. վերջին հույների զավթումից փրկված և հունական արմատներ ունեցած որոշ տեղանուններ անվանափոխվել են: 1921 թ. Թուրքիային միացած Արդվինի գյուղերի անունները կարճ ժամանակահատվածում թուրքացվել են: Այս սկզբունքով Դերսիմի անունը դարձել է Թունջելի, Նորշինի անունը` Գյուրոյմաք, Թիլլոյի անունը` Այդընլար: Իսքենդերուն սանջակը ևս այս սկզբունքով է անվանափոխվել` կոչվելով Հաթայ:

Անվանափոխելիս «նախկին անունը վիրավորող» անու՞ն է տրվել

Անվանափոխված տեղանուններն ունեցել են նախկին անուններից տարբեր իմաստներ, որոշներն էլ վիրավորական իմաստ են պարունակել. օրինակ` Յաքա Հասենեք քաղաքի անունը փոխել են Յաքասինեքի (Յաքա Հասենեք անվան «հասենեք»-ը վերածել են «սինեքի», որը թուրքերենով ունի ճանճ իմաստը-Ակունքի խմբ.), չերքեզերեն Բաբուգոյ գյուղի անունը` Սըչանհյոյուք («առնետի բլուր»-Ակունքի խմբ.), քրդերեն Հաջըհանո գյուղի անունը` Աղըլբաշը («փարախի գլուխ»-Ակունքի խմբ.), եզդիների Քիվախ գյուղի անունըը` Մաղարա («քարայր»-Ակունքի խմբ.), քրդերեն Հարափշերեֆը` Դիրսեքլի («արմունկ ունեցող »-Ակունքի խմբ.), հայերեն Չրիգ գյուղի անունըը` Չուրուք («փտած»-Ակունքի խմբ.), քրդերեն Հեփիսթ գյուղի անունըը` Յարբաշը («ժայռի սկիզբ»-Ակունքի խմբ.) և այլն: Բացի այդ, քանի որ պատմական կապ չի եղել, քրդերեն Հեզեխ անունը փոխել են Իդիլի:

Հուլիա Քարաբաղլը-Անկարա

30280 բնակավայրի անունը փոխվել է

Ինչպես տեսանք վերևում, 1921 թ. սկսած 30280 բնակավայրի անուն փոխվել է, քանի որ եղել են քրդերեն, հայերեն, հունարեն, լազերեն, չերքեզերեն, արաբերեն և այլն:

Այս տեղանունների 12 հազարից ավելին միայն գյուղերի անուններ են: Տեղանունների անվանափոխումը պաշտոնապես ընդունվել է 1940 թ. վերջին Ներքին գործերի նախարարության կողմից ընդունված թիվ 8589 շրջաբերականով: Վերոհիշյալ շրջաբերականով պաշտոնապես ընդունվում է, որ պետք է «օտար լեզուներից և արմատներից ծագող և կիրառության ժամանակ մեծ խառնաշփոթ առաջացնող տեղանունները փոխել թուրքերեն անուններով»:

1980 թ. հեղաշրջմամբ հանդակների և արոտավայրերի քրդերեն անունները ինքնստինքյան փոխվել են

1980-1983 թթ. ընթացքում հանդակների և արոտավայրերի քրդերեն անունները համակարգված թուրքացվել են, սակայն այդ վայրերում ապրող ժողովուրդները շարունակել են բնակավայրերն անվանել իրենց հին անուններով, որովհետև դա բնակավայրի և այդտեղ ապրող անձի հոգևոր կապի անհրաժեշտություն է:

http://www.aykiridogrular.com/haber-918-Rizede-344-koy-ve-kasabadan-300u-orijinal-adini-tasimiyor.html

 Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net