1915 թ. տաբուն սեփականության վկայականում (թափու)

Ֆունդա Թոսուն

1983 թ. և 2001 թ. ընդուված երկու շրջաբերականով արգելվել է նախքան 1924 թ. սպանված կամ երկիրը ստիպված լքած ոչ մուսուլմանների ժառանգներին որևէ ձևով ցույց տալ սեփականության վկայականների գրանցումները: Փաստաբան Ջեմ Սոֆուօղլուն ասում է, որ շրջաբերականներն հակասում են Սահմանադրությանը: 

Սեփականության վկայականի և կադաստրի գլխավոր վարչության կողմից 1983 թ. և 2001 թ. ընդունված երկու շրջաբերականով արգելվում է 1915 թ. վերջին պետության կողմից ոչ մուսուլմաններին պատկանող բռնագրավված անշարժ գույքի վերաբերյալ տեղեկություններ տրամադրել շահագրգիռ անձանց կամ նրանց ժառանգներին: Համաձայն սրա` Սեփականության վկայականի (թափու) վարչությունը մինչ 1924 թվականի թափուների վերաբերյալ որևէ տեղեկություն չի տրամադրելու տեղահանված կամ փոխանակված ոչ մուսուլմանների ժառանգներին:

Վարչապետ Բյուլենթ Էջևիթի օրոք Ձախ դեմոկրատական-Մայր հայրենիք-Ազգայնական շարժում կուսակցություններից կազմված կոալիցիոն կառավարության պետնախարար, պրոֆեսոր Շուայիփ Ուշենմեզի ստորագրած 2001 թ. շրջաբերականը, բացի Թափուի կադաստրի փաստաթղթերի վարչությունից, Թափուի ռեեստրի վարչությունից, Կադաստրի վարչությունից, նահանգապետարանից, կայմակամությունից և Արդարադատության և Ֆինանսների նախարարություններից, ուղարկվել է նաև Ազգային անվտանգության խորհրդի գլխավոր քարտուղարությանը: Շրջաբերականը մինչ օրս ուժի մեջ է: 

Խնդիրն ուսումնասիրած փաստաբան Ջեմ Մուրադ Սոֆուօղլուն ասաց. «Այս շրջաբերականները հակասում են Թուրքիայի քաղաքացիական օրենսգրքի 1020-րդ հոդվածին: Բացի այդ` խախտվում է նաև Սահմանադրության 35-րդ հոդվածի «յուրաքանչյուրն անշարժ գույք ձեռք բերելու իրավունք ունի» դրույթը: Որտնահարվում է նաև մեր ներքին իրավական դաշտում օրենքի ուժ ունեցող` Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական համաձայնագրի անշարժ գույք ձեռք բերելու վերաբերյալ օրենքը»:

Կադաստրի օրենքի «Ըստ օրենքների` պետությանը մնացած անշարժ գույքերը շահեկան վաղեմության ժամկետի միջոցով չեն կարող ձեռք բերվել` անկախ նրանից, թե սեփականության վկայագրում գրանցված են, թե ոչ» հոդվածին հակասող շրջաբերականները կազմում են տեղահանված կամ իրենց ապրած տարածքներից փախչել հարկադրված հայերի անշարժ գույքերի վերաբերյալ Միություն և առաջադիմություն կուսակցության ժամանակաշրջանից մինչ օրս արված օրինական կարգավորումների վերջին օղակը:

Վճռաբեկ դատարանի ութերորդ իրավաբանական գրասենյակի որոշումից

1991/20391 K. 1992/16940 T. 23.12.1992

Փոխանակմանենթարկվածհույները, համաձայնԼոզանիևմյուսպայմանագրերի, փոխանակմանենթարկվածթուրքքաղաքացիներեն, որոնքհունականուղղափառկրոնինենպատկանում:

«Դասալիք և կորած անձինք» արտահայտությամբ ժամանակին ցանկացել են հատկապես նշել հայկական ծագում ունեցող անձանց:  

Ոչ մուսուլմանին մի տվեք սեփականության վկայականի գրանցում

Սեփականության վկայականի կադաստրի գլխավոր վարչության կողմից 1983 թ. և 2001 թ. հղված երկու շրջաբերականով արգելվում է 1915 թ. վերջին պետության կողմից ոչ մուսուլմաններին պատկանող բռնագրավված անշարժ գույքի վերաբերյալ տեղեկություններ տրամադրել շահագրգիռ անձանց կամ նրանց ժառանգներին: 1983 թ. պետությանն անցած անշարժ գույքի մասին շրջաբերականի ու 2001 թ. հղված դեռևս ուժ ունեցող շրջաբերականի (հղել են` «ապացուցելով, որ նախորդ շրջաբերականի մեջ որոշ թերություններ կա») բովանդակություններն իրարից էականորեն չեն տարբերվում: Երկու շրջաբերականում էլ ասվում է. «Քանի որ դասալիքների, փոխանակման ենթարկված, կորած և երկիրը լքած անձնաց անշարժ գույքը պետությանն է անցնել և այս անշարժ գույքի գրանցումների մասին սեփականության վկայականի վերաբերյալ որևէ գործողություն չի կարող քննարկման առարկա լինել, անհրաժեշտ է չտրամադրել այս անշարժ գույքի վերաբերյալ պահանջվող սեփականության վկայական, առավել ևս` որևէ տեղեկություն, փաստաթուղթ»:

Շրջաբերականներում վերոհիշյալ կորած, երկիրը լքած ու դասալիք հասկացությունը մեծավ մասամբ օգտագործվում է 1915 թ. սպանված կամ տեղահանված հայերի համար, իսկ փոխանակման ենթարկված հասկացությունը` հույների, որոնց ունեցվածքը անցել է պետությանը: Փաստաբան Ջեմ Մուրադ Սոֆուօղլուն ասաց, որ պետության պատասխանատվության տակ անցած ունեցվածքի վերաբերյալ տարբեր թվականներին կայացված դատական որոշումներից իմացել է, որ այս եզրերն օգտագործել են հայերի համար. «Թեև անցել է 100 տարի, սակայն միմյանցից ոչնչով չտարբերվող և 18 տարվա ընդմիջմամբ հրապարակված երկու շրջաբերականների տառն ու ոգին մեզ բացահայտ ասում են, որ ոչ մուսուլմանների ունեցվածքի վերաբերյալ լուրջ խնդիր գոյություն ունի»: Թափուի կադաստրի գլխավոր վարչության` «պետությանն անցած անշարժ գույքի վերաբերյալ» հրապարակած 31.10.1983թ. և 29.06. 2001թ. շրջաբերականները, որոնք հակասում են միջազգային համաձայնագրերին և սահմանադրությանը, բացահայտ պահանջում են մինչ 06.08.1924թ. թափուների գրանցման վերաբերյալ դիմում լինելու դեպքում կատարել այն, ինչ հարկավոր է, այսինքն` տեղահանված կամ փոխանակման ենթարկված ոչ մուսուլմանների ժառանգներին Թափուի վարչությունից որևէ տեղեկություն չտրամադրել, թաքցնել տեղեկությունը: Պետնախարար պրոֆեսոր Շուայիփ Ուշենմեզի ստորագրած 2001 թ. շրջաբերականը, բացի Թափուի կադաստրի փաստաթղթերի վարչությունից, Թափուի ռեեստրի վարչությունից, Կադաստրի վարչությունից, նահանգապետարանից, կայմակամությունից և Արդարադատության և Ֆինանսների նախարարություններից, ուղարկվել է նաև Ազգային անվտանգության խորհրդի գլխավոր քարտուղարությանը:

Սոֆուօղլուն հայտնլով, որ շրջաբերականները հակասում են սահմանադրությանը, օրենքին, Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական համաձայնագրին, ասաց. «Վերոհիշյալ շրջաբերականները բացահայտ հակասում են Թուրքիայի քաղաքացիական օրենսգրքի 1020-րդ հոդվածին: Համաձայն այս հոդվածի` սեփականության վկայականի ռեեստրը բաց է բոլորի համար: Շահագրգիռ յուրաքանչյուրը կարող է պահանջել պաշտոնյայի ներկայությամբ թափուիի ռեեստրի` իրեն հետաքրքրող էջ և փաստաթուղթ ցույց տալ կամ էլ սրանց օրինակները հանձնել իրեն: Բացի այդ` այս շրջաբերականները ոտնահարում են նաև սահմանադրության 35-րդ հոդվածի դրույթը` «յուրաքանչյուրն անշարժ գույք ձեռք բերելու իրավունք ունի»: Ժառանգություն թողած անձանց մասին տեղեկություն ձեռ բերել ցանկացողները վերոհիշյալ ունեցվածքի վերաբերյալ գործընթաց սկսելու դիմում են ներկայցնում: Որտնահարվում է նաև մեր ներքին իրավական դաշտում օրենքի ուժ ունեցող` Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական համաձայնագրի` անշարժ գույք ձեռք բերելու վերաբերյալ օրենքը»:

Շրջաբերականները, որտեղ ասվում է, որ մինչ 1924 թ. դասալիք եղած, կորած, երկիրը լքած, փոխանակման ենթարկված կամ էլ իր անշարժ գույքին տեր կանգել չկարողացած անձանց անշարժ գույքը պետության ունեցվածքն է, հայտնում է, որ այս անձանց ժառանգներին այլևս չեն կարող համարել ըստ օրենքի «շահագրգիռ անձ»: Սոֆուօղլուն ասելով, թե շրջաբերականները, որոնցում ընդգծվում է որևէ սեփականության վկայականի վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ, ներառյալ` տեղեկություն ձեռք բերել ցանկացող անձանց` սեփականության վկայականի գրանցումը ներառյալ, սեփականության ոչ մի վկայականի փաստաթուղթ չընդունելու  անհրաժեշտության մասին, հակասում են նաև Կադաստրի վերաբերյալ օրենքի դրույթներին. «Համաձայն օրենքների` պետությանը մնացած անշարժ գույքերը /պետությանը/ շահեկան վաղեմության ժամկետի միջոցով չեն կարող ձեռք բերվել` անկախ նրանից, թե սեփականության վկայագրում գրանցված են, թե ոչ», նշեց, որ 1983 թ. և 2001 թ. շրջաբերականները տեղահանված կամ ստիպված փախած հայերի անշարժ գույքի վերաբերյալ Օսմանյան կայսրության ժամանակներից ցայսօր կատարված օրենսդրական կարգավորումների վերջին օղակն է:

2001 թ. շրջաբերականից

Անհրաժեշտ է.

1-         Իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձանց, փոխանակման ենթարկված, կորած,  դասալիքների, երկիրը լքած անձնաց պատկանող սեփականության վկայականի վերաբերյալ որևէ գործողություն, այդ թվում` սեփականության վկայականների գրանցման վերաբերյալ տեղեկություն և փաստաթուղթ չմատակարարել, սահմանափակվել միայն պահանջները գլխավոր վարչությանն ուղղարկելու տեղեկություն մատակարարելով:

2- Այն աշխատանքների ասպարեզում, որոնք  սկսվել կամ շարունակվում են իրենց կադաստրում, վերոհիշյալ անձանց պատկանող սեփականության վկայականների գրանցումը հիմք համարող սեփականատերերի  և ժառանգների կամ սեփականատիրությանը հղում կատարող այս մարդկանց անունից որևէ հաստատում չկատարել, չբավարարել սրանց վերաբերյալ տեղ ցույց տալու պահանջները կամ նմանատիպ այլ պահանջներ: 

3- Մինչ 1924 թ. օգոստոսի 6-ը սահմանված գրանցումների վերաբերյալ ցանկացած պահանջ հենց այդ պահին ուսումնասիրել. արդյոք գրանցումը կադաստրում է կատարվել է, թե ոչ, որևէ  հողակտորի նկատմամբ կիրառվել է, թե ոչ, եթե կիրառվել է, վերաքննել, իսկ եթե չի կիրառվել, գրանցումը փակել:

Դատարանների` գրանցման օրինակը կամ գրանցումը հաստատելու վերաբերյալ պահանջների դեպքում ուսումնասիրել, թե գրանցումը կադաստրում կատարված է, թե ոչ, եթե գրանցված է, ապա ըստ ռեեստրի և փաստաթղթերի ուսումնասիրել, թե որևէ հողակտոր վերաքննության ենթարկվել է, թե ոչ, սեփականատերը կամ ժառանգը փոխանակման ենթարկված, կորած,  դասալիքների, երկիրը լքած անձնաց շարքին են պատկանում, թե ոչ: Նման պայմաններում հաստատված տեղեկությունները  զեկուցագրով հայտնել դատարանին:

Բացի այդ` կադաստրի աշխատանքների ընթացքում օտարահպատակների անունից սեփականության վրա հիմնված անշարժ գույքը հաստատելուց առաջ գործը հանձնել կենտրոնին (Օտարերկրացիների հարցերով զբաղվող վարչության պետ)  և շարժվել միայն ըստ տրված  ցուցումների:

1983 թ. շրջաբերականից

Անհրաժեշտ է`

1-փոխանակման ենթարկված, կորած,  դասալիքների, երկիրը լքածների վերաբերյալ սեփականության վկայականների գրանցումները չտալ ցանկացողներին:

2-Եթե նույն գրանցումները դատարանները պահանջեն, պարզաբանել իրավիճակը, եթե շահագրգիռ դատարանը պնդի, սեփականության վկայականի գրանցումը տրամադրել միայն հետևյալ մեկնաբանությամբ`«փոխանակման ենթարկված, կորած,  դասալիքների, երկիրը լքածների վերաբերյալ սեփականության վկայականների գրանցումները չտալ ցանկացողներին»

3- Առաջին և երկրոդ կետերի վերաբերյալ գրավոր և բանավոր դիմումների մասին անմիջապես տեղեկացնել Գլխավոր վարչությանը, իսկ դիմողներին ուղարկել Գլխավոր վարչություն:

4-Կադաստրի և սեփականության վկայականների հաստատման ժամանակ ուշադրություն դարձնելով այս շրջաբերականներում նշված դրույթներին` փոխանակման ենթարկված, կորած, դասալիք և երկիրը լքած անձանց անունով սեփականության վկայականի գրանցմանը հղում կատարելով կամ օտարերկրիա հպատակների անունից վաղեմության ժամկետի միջոցով որևէ հաստատում չկատարել:

5-Որպես օտարերկրյա հպատակ վերոհիշյալ դրույթում նշված անձանց դիմումի դեպքում ևս գլխավոր վարչությանը մանրամասն տեղեկություններ հաղորդել:

fundatosun@agos.com.tr

http://agos.com.tr/haber.php?seo=tapuda-1915-tabusu&haberid=3030

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net