Նախկինում երբևէ չհրապարակված լուսանկարը, ըստ երևույթին, արվել է 1915 թ. ամռանը: Մարդկային գանգերը ցրված են գետնով մեկ: Դա այն ամենն էր, ինչ մնացել էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Օսմանյան թուրքերի կողմից կոտորված մի բուռ հայերից: Գանգերի հետևում երեք թուրք բարձրահասակ սպաներ են, ևս երկուսը՝ Գերմանիայի կայսերական բանակի համազգեստով ծառայողներ: Լուսանկարի աջ կողմում, մյուսներից փոքր-ինչ առանձացած երևում է քրդական հանդերձանքով զինվորական: Սա ոճրագործության լուսանկար է՝ ճիշտ այնպիսին, ինչպիսին նացիստներն արել էին քառորդ դար անց՝ պատկերելով իրենց զինվորներին Հոլոքոստի զոհերի ֆոնին: Այս մասին գրում է Independent-ը:
Գերմանացիները մասնակցե՞լ են 1915 թ. քրիստոնյա հայերի զանգվածային սպանդին: Սա նմանօրինակ առաջին լուսանկարը չէ: Մինչ օրս գերմանացիները 20-րդ դարի առաջին հոլոքոստի ընթացքում մարդկության հանդեպ հանցագործությունների պատասխանատվությունից ազատվել են:
Առաջին աշխարհամարտի ընթացքում թուրքական նահանգներում գերմանացի դիվանագետները սարսափով և օսմանյան թուրքերի հասցեին քննադատությամբ արձանագրել են 1,5 միլիոն մարդկանց հարկադիր տարագրության և զանգվածային սպանդի մասին՝ թուրք աշխարհազորային մարդասպաններին անվանելով «տականքներ»: Գերմանացի խորհրդարանականները դատապարտել են կոտորածը:
Գերմանական բանակի բժշկական ծառայության սպա Արմին Վեգները ռիսկի է ենթարկել իր կյանքը՝ ցեղասպանության ժամանակ լուսանկարելով մեռած և մեռնող հայերին: 1933 թ. Վեգներին ձերբակալել են և խոշտանգումների ենթարկել: Նրա աճյունափոշու մի մասը թաղված է Երևանում՝ Հայոց ցեղասպանության թանգարանում:
Հենց Հայոց ցեղասպանության թանգարանի տնօրեն Հայկ Դեմոյանի կողմից է հայտնաբերվել վերջին լուսանկարը, որն ի թիվս այլ լուսանկարների (որտեղ գանգերի մոտ միայն թուրքեր են) կցված է եղել Ցեղասպանություն վերապրած մի մարդու՝ երկար ժամանակ կորած վկայությանը: Ենթադրվում է, որ բոլոր լուսանկարներն արվել են Երզնկայում (Էրզինջան), որի բնակիչներից շատերը սպանվել են Էրզրումի (Կարին) ճանապարհին:
Վեգները Սիրիայի հյուսիսում ավարտված գաղթի բազմաթիվ լուսանկարներ է արել: Սիրիայի հյուսիսում՝ համակենտրոնացման ճամբարներում, տասնյակ հազարավոր հայեր են մահացել խոլերայից և դիզենտերիայից:
Երևանի թանգարանը վերջին շրջանում հայտնաբերել է Ռաքքայում և Ռաս ուլ-Այնում արված նոր լուսանկարներ, որոնք, ըստ ամենայնի, գաղտնի են պահվել հայ փրկվածների կողմից:
Ռաս ուլ-Այնում արված լուսանկարներից մեկում, որը հայերենով վերնագրված է «Հայ փախստակնների քարավանը Ռաս ուալ-Այնում», պատկերված են վրաններ և փախստակններ: Լուսանկարն արվել է դեպի ճամբար նայող պատշգամբից:
Մեկ այլ լուսանկարում, որը գերմաներենով վերնագրված է «Հայկական ճամբարը Ռաքքայում», ամենայն հավանականությամբ արվել է Վեգների ռազմական գործընկերներից մեկի կողմից, երևում են մռայլ վրանների մոտ կանգնած տղամարդիկ ու կանայք:
Չնայած Թուրքիայի հասցեին գերմանական կողմի դատապարտումներին, ամերիկահայ պատմաբան Փիթեր Բալաքյանը և այլ պատմաբաններ նկատել են, թե ինչպես են հայկական հոլոքոստի որոշ գերմանացի ականատեսներ դերակատարում ունեցել նացիստական ռեժիմում:
Օրինակ՝ Կոնստանտին վոն Նեյրաթը, որը հայերի դեմ օպերացիաների մոնիտորինգ իրականացնելու հանձնառությամբ 1915 թ. կցված էր թուրքական 4-րդ բանակին, ավելի ուշ դարձել է Հիտելի արտգործնախարարը՝ Չեխոսլովակիայում Ռեյնհարդ Հեյդրիխի օպերացիայի ժամանակ:
Ֆրիդրիխ Վերներ վոն դեր Շուլենբուրգը, որը 1915-16 թթ. եղել է Էրզրումի հյուպատոս, ավելի ուշ դարձել է Մոսկվայում Հիտլերի դեսպանը:
Ռուդոլֆ Հեսը 1916 թ. Թուրքիայում եղել է գերմանական բանակի կապիտան, 1940-43 թթ եղել է Օսվենցիմի մահվան ճամբարի պարետ:
Հոդվածագիրը նշում է, որ գուցե երբեք էլ չիմանանք, թե ովքեր են Երզնկայում գանգերի մոտ անտարբեր կանգնած երկու սպաները:
http://www.1in.am/arm/world_event_124224.html
Leave a Reply