Հատված Լրագրողների համահայկական 6-րդ համաժողովում «Արմենիա պրեսս» ինտերնետային լրատվամիջոցի տնօրեն Արթուր Ղուկասյանի (Իսպանիա)` «Իսպանիայում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի ձախողման պատճառներն ու դասերը» թեմայով զեկույցից:
-Եթե մենք իսկապես պատրաստված ու վճռական ենք հասնելու այն առաջադրանքին, որ մեր առջև դրված է, որպեսզի 1915-23 թթ. ողբերգական իրադարձությունները պետական գերագույն և գործադիր իշխանությունների կողմից իբրև հայերի դեմ իրագործված ցեղասպանություն ճանաչվեն` ինչպես և է, ապա չպե՞տք է մտածենք և անհանգստանանք, թե խորհրդարանի ո՞ր պատգամավոների հետ է անհրաժեշտ ստույգ հանդիպումներ կազմակերպել ու բանակցման սկիզբ դնել: Կասեի, առանց այլևայլությունների, կասկածից վեր ու էական նշանակություն ունեցող մի պայման է դա: Իսկ դրա կարևորությունը մենք մեր մաշկի վրա զգացինք, երբ գրեթե բոլոր կուսակցությունները` իշխող թե ընդդիմադիր, համարյա թե միաձայն հրաժարվեցին խոսել առհասարակ ներկայացված օրինագծի մասին:
Եղածը եղել է, այո’, բայց պարտավոր ենք հաշվի առնել ահազանգը և հասկանալ դասը: Օրինակ, հոյակապ է, երբ ի դեմս կատալոնացիների և բասկերի` մենք շատ հրաշալի ու ազնիվ բարեկամներ ունենք, որոնց և պատկանում է հիմնական դերակատարությունը, որպեսզի իրենց ինքնավարությունների գերագույն մարմիններում քննվի և ընդունվի Օսմանյան Թուրքիայում իրագործված եղեռնագործությունը, և որոնց հոդվածներին ու այլատեսակ վերլուծական նյութերին ես ինքս եմ տեղ տալիս իմ կողմից խմբագրվող «Արմենիա պրեսս»-ում: Սակայն որքանո՞վ է խելքին մոտ, որ ծագումով բասկ կամ կատալոնացի պատգամավորներին առաջարկվի, որ հենց նրանք այս հարցը օրակարգի մեջ մտցնեն, երբ այստեղի դրությանը քիչ թե շատ ծանոթ որևէ մեկը գերազանցորեն հասկանում է, որ նրանց` կատալոնացիների կամ բասկերի կողմից կատարվող առաջարկությունները ըստ ամենայնի լսելի չեն լինելու Մադրիդում:
Ներկայացնելով Իսպանիայի այս երկու վարչական կենտրոններում տիրող վիճակը` ես բնավ դրանք քննարկելու և առավել ևս` գնաահատականներ տալու նպատակներ չեմ հետապնդում: Դա նրանց ներքին գործն է: Իսկ միտքը, որ ինքս եմ ուզում տեղ հասցնել, այն է, որ նրանց կողմից, ովքեր, այնուհանդերձ, իսկապես ջերմ հայրենասերների թվին են պատկանում, իսպանական խորհրդարանում ցուցաբերած բարի կամքի արտահայտությունն ի սկզբանե «ոչ»-ի է դատապարտված առաջին հերթին այն պատճառով, որ օրինագիծը պաշտպանող պատգամավորները իբրև «անջատողականներ» են ընդունվում իսպանական խորհրդարանում, ու մենք ոչ մի լուրջ հնարավորություն չունեինք առաջարկը մտցնելու օրը հաջողության հասնելու և ի լուր համայն աշխարհի հայտարարելու, թե Իսպանիան էլ է միացել այն երկրներին, որոնք պահանջում են վերականգնել պատմական արդարությունը:
Հայաստանը, նույնիսկ որպես անվանում, անծանոթ է Իսպանիայի բնակչության լայն խավերին, ու ավելորդ չէ ասել` նաև քաղաքական շատ դեմքերին: Սրանից երկու տարի առաջ մտա Վալենսիայի կենտրոնական մասերից մեկում գտնվող փոստային բաժանմունքներից մեկը, որտեղ կար «Վեստերն Ունիոն»-ի գրասենյակը: Մտադիր էի դրամական մի փոխանցում կատարել հարազատներիս: Աշխատակիցը մի քանի րոպե շարունակ Հայաստան անունն էր ցուցակների մեջ փնտրում: Ապարդյուն: Այնուհետև սկսեց հարցեր տալ ինձ. ռուսաստանյա՞ն մարզ է, հանրապետությու՞ն է, ի՞նչ դրամ ունի, ո՞րն է մայրաքաղաքը: Ձեզ այս դեպքը գուցե զավեշտալի թվա, իսկ ես ազգիս պատմության, ներկայի ու արժանապատվության համար վիրավորված, թողեցի ու նրանց զարմացած հայացքների ներքո դուրս եկա այդտեղից:
Երբ մենք Հայոց Ցեղասպանությանը նվիրված առանձին հաղորդում եթեր տալու ծրագիր ունեցանք, ապա չգիտեինք էլ` արդյոք կցուցադրվի՞ այն, թե՞ ոչ: Մինչև վերջին վայրկյանն անգամ անտեղյակ էինք: Նկարահանումները տեղի ունեցան ապրիլի 17-ին, իսկ 19-ին առաջին անգամ մեկ ժամ շարունակ ամբողջ երկրով մեկ ցուցադրված հաղորդման ժամանակ հայտնի իսպանացի լրագրող, հրապարակախոս, հումանիստ Խոսե Անտոնիո Գուռիարանը, տաղանդավոր գրող, 1915 թվականի ողբերգությանը նվիրված եռագրության հեղինակ Գոնսալո Գուարչը, հայասեր հրաշալի լրագրող Անտոնիո Կաստիյեխոն և ես խոսեցինք Օսմանյան Թուրքիայում հայերի դեմ իրագործված հանցանքների և Իսպանիայի կողմից դրանք որպես ցեղասպանություն ճանաչելու անհրաժեշտության մասին: Այդ նույն վայրկյանին, երբ ծրագիրը եթեր գնաց, վերջինիս հաղորդավար Կառլոս Էռնանդեսը ընդամենը մեկ բառից բաղկացած հաղորդագրություն ուղարկեց իմ բջջային հեռախոսի վրա` «Վիկտորիա» (Հաղթանակ): Եվ այն պայմաններում, երբ մինչևիսկ նույն Գուռիարիանի «Հայեր. մոռացված ցեղասպանություն» գրքի կապակցությամբ Մադրիդում Թուրքիայի դեսպանը բողոքի երկու նամակ էր հղել հրատարակչական տնօրինությանը և հեղինակի հասցեին, որին նախատում էր նրա համար, որ նշված դարաշրջանում պատահած դեպքերի մասին խոսելը ոչ թե հրապարակախոսի, այլ պատմաբանների գրոծն է: Դա իրոք չափազանց կարևոր հաղթանակ էր:
Այսքանից հետո, հարկ եմ համարում ընդգծել, որ հոռետեսությամբ չեմ լցված: Ճիշտ հակառակը` լավատեսորեն տրամադրված, դույզն-ինչ կասկած չունեմ, որ մոտ ժամանակներում արդեն Իսպանիան նույնպես գումարելու է իր ձայնը այն երկրներին, որոնք պետականորեն են դատապարտել անցյալ դարի սկզբներին հայերի դեմ իրագործված ոճրագործությունը: Վստահ եմ, որ մենք կարողանալու ենք տեղ հասցնել և ըստ հարկի բացատրել, որ հանցագործությունը միայն հայության դեմ չէր կիրառվել, այլ` համայն մարդկության: Թեկուզև տարբեր ձևերով ու շատ բացթողումներով, թեկուզև անջատ-անջատ իրարից ու անհաջողության հանդիպած, այժմ մարդիկ որոշակի սկիզբ են դրել, հատկապես` Իսպանիայի Հայ Դատի անդամները, ովքեր դեռ կընդօրինակեն կուտակած փորձը ու կհասնեն բոլորիս համար սպասելի արդյունքների:
Անուշ Ներսիսյան
Leave a Reply