Թուրքիայի հայ հերոսը

Ոչ մամուլը, ոչ ռազմական պատմությունն ու գրականությունը Թուրքիայում առ այսօր տողով անգամ չեն հիշատակել այդ երկրի համար բազմաթիվ սխրանքներ գործած հայ զինվորական Սարգիս Թորոսյանի անունը: Արխիվային գրականության մեջ էլ ընդամենը ժլատ տեղեկություններ կան: Համենայն դեպս, շաբաթներ առաջ հրատարակված գրքի առաջաբանում այսպես է արտահայտվում թուրք պրոֆեսոր Այհան Աքդարը, որի նախաձեռնությամբ էլ իրականացվել է «Դարդանելից մինչեւ Պաղեստին» գրքի հրատարակումը:

Գիրքը ներկայացնում է Առաջին համաշխարհային պատերազմում Թուրքիայի կողմից կռված այս հայ զինվորականի հուշերը:

1915 թ. փետրվարից 18-ից մինչեւ 25-ը Սարգիս Թորոսյանը, որ թուրքական նավատորմում զինվորականի դեռ ընդամենը համեստ կոչում ուներ, ջրասույզ է անում անգլիական ու ֆրանսիական 2 ռազմանավեր: Մարտի 18-ին, մեծ ջարդից ընդամենը մեկ ամիս առաջ, նա գերագույն խիզախությամբ կործանում է երրորդ թշնամական ռազմանավը, երբ վերջինս փորձում էր անցնել Դարդանելը, եւ վերջնական հաղթանակ բերում թուրքական բանակին:

Հենց այդ մարտերից մեկի ընթացքում էլ ծանր վիրավորվում է:

Անօրինակ սխրագործությունների համար Սարգիս Թորոսյանին Էնվեր փաշան հարյուրապետի կոչում է շնորհում եւ կառավարական շռայլ պարգեւների արժանացնում: Օսմանյան կառավարությունը Սարգիս Թորոսյանին պարգեւատրում է նաեւ հատուկ շքանշանով` War Medal of the Imperial Ottoman government.

Սարգիս Թորոսյանը ավարտում է Պոլսո պատերազմական ակադեմիան: Հետագայում թուրքական կառավարությունը խոստումնալից երիտասարդին ուղարկում է Գերմանիա, ուր հանրահայտ «Քրուպ» գործարանում նա խորամուխ է լինում թնդանոթների արտադրության ու գործարկման գաղտնիքներին:

1915 թ. կռվում է Սիրիա-պաղեստինյան հակամարտության ճակատում: Սիրիայում նա գտնում է թուրքական ջարդից մազապուրծ 12-ամյա քրոջը` Պայծառին: Երբ քույրը պատմում է, թե ինչպես են թուրքերը սպանել իրենց ծնողներին, հարյուրապետ զինվորականը խոր ցավի հետ նաեւ խոր հիասթափություն է ապրում եւ, լքելով Թուրքիան, որի հպատակն էր, միանում է արաբներին եւ սկսում կռվել թուրքերի դեմ:

Այհան Աքդարը հետաքրքրական հարցադրում է անում` արդյոք թուրքերը պիտի պնդե՞ն, թե Սարգիս Թորոսյանն այն ժամանակ դավաճանել է Թուրքիային, արդյոք հակառակ պարագան չէ` թուրքերն են դավաճանել ու մեծ ցավ պատճառել իրենց հերոսին` սպանելով նրա ծնողներին, արտաքսելով ու ոչնչացնելով նրա ազգակիցներին:

Եվ դա հակառակ այն ժամանակ ընդունված պետական օրենքի, համաձայն որի` թուրքական բանակում ծառայող հայերի ընտանիքները անձեռնմխելի էին մնալու, եւ պիտի պաշտպանվեին նաեւ ջարդերից ու արտաքսումներից:

1920 թ. Սարգիս Թորոսյանը գաղթում է Ամերիկա, 1947 թ. գրում է իր հուշերը, որոնք ընկնում են պրոֆեսորի ձեռքը, եւ նա նախաձեռնում է այս հրատարակությունը:

ԴԻԱՆԱ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ

http://azg.am/AM/2012100215