Ագրեսորը և զոհը` հոգեբանի գնահատմամբ

Հոգեբան ԱԼԲԵՐՏ ՆԱԼՉԱՋՅԱՆԻ «Էթնիկական զոհագիտություն եւ էթնոցիդի հոգեբանական պատմություն» նոր աշխատությունը հետաքրքիր կողմեր է բացում ցեղասպանագիտության պատմության մեջ:
  
  –Պարոն Նալչաջյան, ցեղասպանության թեման բազմաթիվ ծալքեր ունի, ընդ որում, եթե անգամ այն դիտվում է զուտ հոգեբանական տեսանկյունից: Արդ, ի՞նչ խնդիրներ եք կարեւորել այս բարդ գործը ձեռնարկելիս։
 -Ցեղասպանությունը որպես միջէթնիկական կոնֆլիկտի լուծման ծայրահեղ դաժան միջոց, այնքան ծավալուն երեւույթ է, որ յուրաքանչյուր լուրջ հետազոտող բախվում է բազում դժվարին խնդիրների։ Ձեռնարկելով այս գործը` բնականաբար հստակ ձեւակերպեցի իմ խնդիրները. այն է` պարզել, թե զոհագիտական եւ պատմահոգեբանական տեսանկյունից ինչպես է նախապատրաստվում նման ոճրագործությունը, ինչ փուլերով է անցնում, ինչ եղանակներով` իրագործվում։ Հիմնական խնդիրներից մեկն այդ փուլերի հոգեբանական չափանիշների հայտնաբերումն է։
Մեկ այլ կարեւորագույն խնդիր` ո՞ր էթնիկական խմբերն են ընդունակ այդպիսի ոճրագործության, ինչպիսի հատկություններ եւ էթնոհոգեբանական զարգացման ինչպիսի աստիճան պետք է ունենալ դրա համար։ Կամ` ունենալով համապատասխան ներքին նախադրյալներ, ցեղասպան էթնոսն ինչպիսի՞ պայմաններում է այն իրագործում։
Ոչ պակաս կարեւոր էր նաեւ պարզել` կա՞ն էթնոցիդների առաջ գալու ընդհանուր օրինաչափություններ եւ նախադրյալներ, թե՞ յուրաքանչյուր ցեղասպանություն ինքնատիպ է, անկրկնելի։
Ի վերջո, անչափ կարեւոր էր հստակեցնել, թե ինչ հետեւանքներ է թողնում էթնոցիդն ինչպես ագրեսորի, այնպես էլ զոհի հոգեկերտվածքում, ապրումներում, վարքում եւ մշակույթի մեջ։ Խնդիրներն, ինչպես տեսնում եք, բազմաթիվ են։
-«Թուրքը մնում է թուրք» ձեւակերպումը վաղուց ասույթի ուժ է ստացել: Հոգեբանի գնահատականը կամ եզրակացությունը որն է` նման ոճրագործություն կատարող ազգերն ինչ–որ ուրույն գծեր ունե՞ն։
-Այո, նման էթնոսներն ունեն որոշ ուրույն գծեր։ Բացի դրանից, նրանց որոշ գծեր, որոնք հատուկ են բոլոր ազգերի ներկայացուցիչներին, խիստ շեշտված ու սրված են լինում՝ ընդհուպ մինչեւ պաթոլոգիական աստիճանի։ Բայց քանի որ նման էթնոսների այդ շեշտված եւ պաթոլոգիական գծերը նրանց միջավայրում լայն տարածում ունեն, ապա նրանց թվում է, թե հենց այդպիսին պետք է լինի մարդը։

Այս տեսակետը շատ վտանգավոր է, քանի որ սահմանափակում է այդ մարդկանց բարոյական հասունացման հնարավորությունները։ Ինքնագոհ մարդիկ չեն զարգանում։
–Եվ որո՞նք են այդ գծերը։

-Մասնավորապես շատ բարձր, անմտորեն բարձր ինքնագնահատականը, որը, որպես կանոն, կամ տգիտության արդյունք է, կամ էլ ավելի խորը նստած թերարժեքության բարդույթի նկատմամբ հակադարձ ռեակցիա։ Այս մեխանիզմը շատ ակտիվ է, օրինակ, թուրքերի շրջանում։

Այդ գծերի թվում է ագրեսիվ, չարամիտ էթնիկական ցինիզմը, որի ուսումնասիրությունը, կարելի է ասել, առաջին անգամ այս աշխատության էջերում է արվում: Նաեւ ագրեսիվության բարձր մակարդակը, որն իռացիոնալ եւ ավերիչ աստիճանի է հասնում հատկապես միջէթնիկական հարաբերություններում:
Նման էթնոսների հատկանշական գծերից է իմացական զարգացման միջինից ցածր աստիճանը, նախնական (նախնադարյան) վիճակը, խոր նախապաշարվածությունը։ Այս հետամնացության հետեւանքներից մեկը ուրիշի վիճակի մեջ մտնելու ընդունակության թույլ զարգացումն է, սաղմնային վիճակը. արդյունքում անհատը դառնում է սադիստական տիպի փսիխոպատ:
Ի վերջո, այդօրինակ էթնոսներին հատուկ է նաեւ պարզունակ եւ կրոնական գաղափարներով հագեցած ճակատագրապաշտությունը` ֆատալիզմը։ Այդպիսի աշխարհընկալման հիման վրա որոշ էթնոսներ, նույնիսկ գրեթե ոչ մի մշակութային արժեքավոր նվաճում չունենալով, իրենք իրենց պատմական մեծ առաքելություն են վերագրում։
Այսքանն էլ բավական է հասկանալու համար, որ նման էթնոսները մեծ վտանգ են ներկայացնում այլ ազգերի համար, հատկապես եթե բազմամարդ են եւ լավ զինված։
–Դուք անդրադարձաք ցեղասպան էթնոսներին` առանձնացնելով նրանց բնորոշ գծերը, իսկ ի՞նչ է ցուցանում հոգեբանության պատմությունը զոհերի, զոհ–տեսակների մասին:
 -Վիկտիմոլոգիան, այսինքն՝ զոհագիտությունը, ինչպես եւ անունն է ցույց տալիս, ուսումնասիրում է այն հարցը, թե ովքեր են հաճախակի այլոց ագրեսիայի եւ պատահարների զոհեր դառնում եւ ինչու, ինչ հատկություններ ունենալու հետեւանքով, զոհերի ինչպիսի տեսակներ կան, ագրեսորներն ինչպես են ընտրում իրենց զոհերին, ինչպես պաշտպանել զոհի հատկություններ եւ հակվածություն ունեցող մարդկանց իրավունքները եւ այլն։
Մինչեւ վերջերս այս գիտությունը զարգանում էր միայն հոգեբանության եւ իրավագիտության սահմաններում՝ որպես իրավաբանական հոգեբանության խնդիրներից մեկը։ Մինչդեռ էթնիկական զոհագիտության ստեղծման սուր կարիք է զգացվում հենց թեկուզ ցեղասպանության հնարավորության պատճառները հասկանալու համար։ Հուսով եմ, որ խնդրո առարկա աշխատության մեջ այդ գործի սկիզբն արդեն դրված է։

ԱՆԱՀԻՏ ԵՍԱՅԱՆ

http://www.armworld.am/detail.php?paperid=4085&pageid=126117&lang=