Ասում էին` «Հայ ազգին այնպես ենք ոչնչացնելու, որ ընդամենը մի հայ մնա, այն էլ` թանգարանում»

Հիշում եմ հիվանդ հորս: Քահանան եկավ և ասաց. «Ռուբե’ն, մեզնից պահանջում են զենքերը հանձնել, թե չէ կսպանեն մեզ»: Հայրս նրան պատասխանեց. «Գնա’, դու էլ նահատակվի’ր, բայց զենքը չենք հանձնի»: Խոսքին չանսաց: Հիշում եմ` թուրքերը հորս տարան. տարան մեր բոլոր տղամարդկանց: Սկսվեց կողոպուտը»:

Մեր ունեցած-չունեցածը տվեցինք մեր թուրք հարևանին, նա էլ մեզ թաքցրեց: Երբ ժանդարմները եկան, մենք թաքնված էինք թուրքի տանը: Մայրս խնդրեց դուռը չբացել: Մեր թուրք հարևանը օղի տվեց ժանդարմներին, նրանք խմեցին և գնացին. մեր հարևանը դուռը չբացեց, բայց երբ լույսը բացվեց, ասաց. «Ես չեմ կարող ձեզ թաքցնել: Գնացե’ք այստեղից»:

Տուն վերադարձանք: Հետո բժշկությամբ զբաղվող մեկ այլ թուրք հարևանի տուն գնացինք: Մայրս մեր ոսկիները բաժանում էր բոլորին` մեր կյանքը փրկելու համար: Ապա մայրս գնաց իր մոր տուն: Մայրը նրան հարցրեց. «Էսթե’ր, ինչու՞ ես եկել»:

«Եկել եմ, որ եթե դու մեռնես, ես էլ մեռնեմ»,-պատասխանեց մայրս: Մայրս, մորական տատս և մենք` երեք երեխաներս, գնացինք մի թուրք գործարանատիրոջ տուն: Մայրս նրան մի մաղ լիքը ժամացույց տվեց: Թուրքն ասաց. «Եթե ժանդարմները գան, մտեք բաղնիք. այնտեղ մտնելու իրավունք չունի ոչ ոք»:

Նորածին մանուկն օրորոցում քնած էր: Երբ ժանդարմները եկան, մայրս ինձ և եղբորս` Ժոզեֆին, վերցնելով մտավ բաղնիք, բայց նորածին երեխային մոռացավ օրորոցի մեջ: Ժանդարմներն ասացին. «Այս ի~նչ անուշիկ բալիկ է: Նա չի կարող թուրք գործարանատիրոջ երեխան լինել: Ըստ երևույթին, հայ մանուկ է»:

Մայրս զգալով, որ իր փոքրիկը վտանգի մեջ է, թաքստոցից դուրս եկավ և ասաց. «Ես բողոքական եմ»: Բողոքականները զերծ էին մնում աքսորից:

Մեզ տարան Ալմաօղլու այգին: Այնտեղ բաց հողատարածքներ կային: Մնացած կին, երեխա` բոլորն այնտեղ էին: Առաքելականներին և բողոքականներին իրարից առանձնացրին: Մայրս և տատս շվարած մնացին մեզ հետ:

Այդ պահին այնտեղից անցնում էր քեռուս` Գարեգինի ընկեր Շյուքրյու բեյը: Մայրս նրան մոտենալով` ասաց. «Շյուքրյու’ բեյ, մի՞թե բոլորովին խաթր չունենք: Ես Թութելյան Գրիգորի կինն եմ»:

Նա էլ պատասխանեց. «Ա’յս կողմ անցեք»:

Հաջորդ օրը Հայ առաքելական եկեղեցու բոլոր հետևորդներին տարան և սպանեցին: Կաթոլիկներին ու բողոքականներին ստուգեցին: Տեսան, որ մայրս նորածին ունի: Մեծ մայրս իր ուսից է կախել նորածին մանուկին: Երեխան բոլորովին ձայն չի հանել. Աստված է պահել: Եվ այդպիսով, որպես Թութելյան Գարեգինի ընտանիք, փրկվեցինք: Շյուքրյու բեյն ասաց ժանդարմներին. «Նրանց տար և փրկիր: Հանձնիր բողոքականներին, այսինքն` գերմանացիներին»:

Մայրս քափ-քրտինք կտրեց հուզմունքից: Հետո քեռուս թուրք ծառան տեսավ, որ մենք փրկված ենք. ոտելիք եփեց, որ ուտենք, և մեզ բերեց: Տեսանք, որ մեր տան հատակը և պատերը քանդված են. ոսկի էին փնտրել: Սակայն մենք փրկված էինք: Իզմիրում մի գերմանական որբանոց կար: Քանի որ մայրս փոքր ժամանակ 6 տարի մնացել էր գերմանական մանկատանը, լավ գերմաներեն էր սովորել: Նրան հրավիրեցին դասավանդելու: Բայց բոլորիս օրեկան 4 փոքր կտոր հաց էին տալիս: Մենք դրանք ուտում էինք, բայց մեր նորածին մանուկը մահացավ, որովհետև մորս կաթը վշտից կտրվել էր:

Ճանապարհին Որբելյանների հորը հանդիպեցինք. գլուխը կտրել էին: Օրգանն էլ կտրելով` բերանն էին խոթել: Շատերի հետ էին այդպես վարվել: Մայրս հիվանդացավ գերմանական որբատանը: Մեր այգում թթենիներ և թզենիներ կային: Տատս թթի կոմպոտ էր պատրաստել և ամեն օր կերցնում էր մեզ: Բոլոր փրկվածների փորն ու փայծաղն ուռչել էին: Մայրս էլ էր լալիս, քանի որ իր փայծաղն էլ էր ուռչել: Մի գերմանացի բժիշկ դեղ էր գրել, բայց մայրս նրան ասել էր, որ փող չունի: Բժիշկը խղճացել էր նրան և դեղեր տվել: Մայրս դեղահաբեր ընդունեց և կազդուրվեց: Այդ դեղից մնացած հաբերն էլ մյուս հիվանդներին տվեց. նրանք էլ ապաքինվեցին: Մայրս այդ կերպ ողջ մնաց: Գերմանական որբանոցը վերածվեց ամերիկյան մանկատան: Մեզ տարան Հալեպ: Այդ դեպքը տեղի ունեցավ 1921 թ.: Մեր գերդաստանը շատ մեծ էր: Մոտ 200 հոգի էինք: Ունեի քեռիներ, հորաքույրներ, հորեղբայրներ: Նրանց բոլորին էլ Դեր Զորի ճանապարհին կոտորեցին: Միայն երեք հոգի էինք մնացել` ես, մայրս և եղբայրներս:

Ամուսինս համշենահայ էր: Նրա ընտանիքը միմիայն իսլամադավան չլինելու համար 1895 թ. փախել էր Օրդուից և ափի երկայնքով Ադլեր հասել: Ապա եկել էր Երևան, տեղավորվել Նոր Մալաթիա թաղամասում: Երբ ինձ հանդիպեցին, բացատրեցին, որ Ադլերում բնակվող բոլոր համշենահայերը դավանափոխ չեն եղել: Թուրքերը մեծ ու փոքր չէին նայում և ասում էին. «Հայ ազգին այնպես ենք ոչնչացնելու, որ ընդամենը մի հայ մնա, այն էլ` թանգարանում»:

http://aykiridogrular.com/haber-689-Ermeni-Milletini-oyle-bir-yok-edecegiz-ki-sadece-muzede-bir-tane-Ermeni-kalacak-diyorlardi.html

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net