Դերվիշը ծունկի իջավ և խնդրեց տասնամյա տղեկին` աղոթել իր ժողովրդի հոգու փրկության համար

«1915 թ. կոտորածի ժամանակ Դեր Զորում պապին` տասնամյա մի երեխա, փրկել է մի դերվիշ: Ողորմության իր թասի ամենօրյա գրոշներն իրար վրա դնելով` կաշառել է թուրք ոստիկաններին, գնել է պապին, ազատել ու թաքցրել: Հետո տարել է Մեքքա… Մեքքայում դերվիշը ծունկի է իջել իր  փրկած տասնամյա տղեկի առջև, խնդրել Մարգարեի գերեզմանի վրա աղոթել իր ժողովրդի (դերվիշը հենց այդպես էլ ասել է`«իր ժողովրդի») հոգու փրկության համար… Միասին գնացել են Երուսաղեմ: Այստեղ էլ խնդրել է, որ Հիսուս Քրիստոսի գերեզմանին աղոթի «իր ժողովրդի» հոգու փրկության համար: Երկուսով ծունկի են իջել Տիրոջ գերեզմանի առջև, աղոթել»:

Լույս է տեսել արձակագիր Հակոբ Սողոմոնյանի «Թլփատվածները» եռագրության առաջին գիրքը: Այն վերնագրված է «Նախազգուշացում»:

Եռագրությունը նվիրված է մարդկության ամենահրեշավոր եղեռնագործությանը`1915 թ. Հայոց ցեղասպանությանը:

Գրքի համար որպես բնաբան հեղինակն ընտրել է  Վազգեն Առաջին կաթողիկոսի «Մուսա լեռան հայերը Ֆրանց Վերֆելին վեպին մեջ» հոդվածից մի հատված, որում  կաթողիկոսը գեղեցիկ պարզությամբ ճշգրտում է. «…հայը և թուրքը մարդկային հոգու երկու բևեռներ են…»:  Հենց այս ճշմարտությունն էլ հիմք ընդունելով` հեղինակը շարադրում է իր գիրքը:

 Հոգեբանական խոր վերլուծություններով կերտվող կերպարները մարդկության, իրավիճակների, պատմական անցյալի, իրողությունների ու փաստերի մասին իրենց խոհերով, հաճախ նաև վեհ փիլիսոփայությամբ, գնահատանքով ի վերջո հավաստում են մարդկային հոգու երկբևեռումը, սակայն նրանց նպատակն ու ձգտումը մաքրվելն ու մարդկային հոգու արժեքներով ապրելն է:

Երկու երկրներում` նախ` Հայաստանում, ապա` մեկ ամիս անց Թուրքիայում տեղի են ունենում Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված գիտաժողովներ, որոնց մասնակցում են ողջ աշխարհից ժամանած հայտնի ցեղասպանագետներ, գիտնականներ, պետական գործիչներ: Երկու գիտաժողովներն էլ ընթանում են միևնույն հունով, երկուսի ընթացքում էլ խորհրդավոր մի հյուր է ելույթ ունենում և վերահաս դժբախտություն`վրեժխնդրություն ու թուրքերի բնաջնջում է կանխագուշակում: Երկու գիտաժողովների անվտանգությունն ապահովելու հանձնարարությունն ստացած անվտանգության` համապատասխանաբար` հայ և թուրք սպաները խորհրդավոր հյուրի մեջ միևնույն կերպարն են տեսնում` հնագույն դիցարանից կենդանություն ու շունչ առած Կասանդրան` իր ստույգ ու ահազդու գուշակություններով:

Հայաստանում գիտաժողովի մասնակիցներին դիմելով` Կասանդրան ասում է. «…թեև դուք հավաքվել եք սուրբ նպատակով, սակայն հիմա, այս պահից և հետայսու ձեր առջև կանգնած գերագույն խնդիրը ոչ թե Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելն ու դատապարտելն է, այլ հայերի` ցեղասպան դառնալը կանխելը:

Ճշմարիտն ասում եմ ձեզ. շուտով, շատ շուտով ի հայտ է գալու մի կազմակերպություն, որն իրեն կոչելու է «Թլփատվածներ» և ցեղասպանության համար վրեժխնդիր լինելով թուրքերից` ստեղծելու է գենետիկ զենք, գործածելու է համակարգչային ցանցի` ինտերնետի օգնությամբ և բնաջնջելու է բոլորին, ում գենի մեջ թուրքական գենի նշույլ կա… Լինելու է այնպես, ինչպես եղել է: Եվ զոհը հանդես է գալու որպես դահիճ, և դահիճը լինելու է զոհ: Եվ լինելու է մի նոր եղեռն, ուր կործանվելու են և զոհը, և դահիճը: Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչել տալու ձեր հիմնական կռվաններից մեկն այն է, որ քանի դեռ Հայոց ցեղասպանությունը չի ճանաչվել, դատապարտվել ու հատուցվել, աշխարհում կլինեն այլ ցեղասպնություններ, ցեղասպանությունը կդառնա գործելաձև ու ոճ…

Ցեղասպանությունը ճանաչել տվեք ոչ թե սոսկ ձեր, այլ մարդկության դատը հետապնդելով»:

Այնուհետև նկարագրվում է Ստամբուլում տեղի ունեցող նույն` Հայոց ցեղասպանության հարցի քննարկմանը նվիրված գիտաժողովը, որտեղ անսպասելի մուտք գործած միևնույն հյուրն է ելույթ  ունենում: Նա այս անգամ թուրք մասնակիցներին և հյուրերին աղետալի ապագայի իր գուշակությամբ  կոչ է անում ընդունել իրենց մեղքը, դրանով հանդերձ «թուրք ժողովրդին փրկել ցեղասպան լինելու ռեալ սպառնալիքից և Հայոց ցեղասպանության հարցը քննարկել այդ տեսանկյունից»:

 «Թլպատվածները» գրքի հերոսները հանդես են գալիս զուգահեռաբար Երևանում և Ստամբուլում: Ցեղասպանությունից մազապուրծ և օտար երկրում բույն դրած հայ մարդու ծոռնուհի լրագրողը ճակատագրորեն գործուղվում է Ստամբուլ` գիտաժողովին բոլորին զարմացրած դեպքը լուսաբանելու համար: Նույն նպատակով թուրքի և գերմանացու խառնարյուն ունեցող մեկ այլ լրագրող գործուղվում է Երևան:

Հեղինակը հոգեկան ու գիտակցական հիանալի կերտվածքով է մարմնավորել իր հերոսներին և հոգեբանական միանգամայն ճշգրիտ ու խորունկ վերլուծություններ է կատարում նրանց միջոցով ու նրանց հոգում:

Թրքուհու արյուն կրող լրագրողը իր ծագման համար մշտապես վիրավորանք կրելով իր ներքին խուլ անկյուններում, իրեն հզոր պետության անդամի հպարտ կեցվածք տալու մշտական ձգտմամբ, ուզում է մեղադրել անցյալից կառչած հայերին` թուլության, Աստծու պարգևած բարեբեր դրախտավայր երկիրը պահելու անկարողության համար: Երևան հասնելով, ինքնաթիռի բարձրությունից  Արարատ լեռանը նայելով` թուրք լրագրողի մեջ արդեն իսկ փշրվում է իր ժողովրդի հզորության պատրանքը, նա լսում է լեռան հառաչանքը, տեսնում է, որ լեռը իրեն «նայում էր մեղադրանքով ու սպասումով»: Հետո հայտնվում է Նոյյան արծվի տեսիլքը, և թրքուհին իր համար նոր բացահայտումներ է անում:  Նա խորապես գիտակցում ու տեսնում է ցեղասպանված մի ժողովրդի ոգու ու հոգու հզոր գերազանցությունն ու աստիճանաբար դադարում է անցյալից հրաժարվելու մասին իր պնդումներից ու հորդորներից: Նա ի վերջո ըմբռնում է, որ արյան ու ավերի ճանապարհով պետություն ստեղծած իր  ժողովուրդը դեռևս անկատար է:

Ստամբուլում  հայ լրագրողուհու մեջ արթնանում են տատից, պապից, ծնողներից լսած պատմություններից ստեղծված հիշողությունները, և քաղաքը նրան ծանոթ է թվում, ուր տեսնում է արյունարբու նախճիրը, որը, սպանդի ենթարկելով մի ողջ ժողովրդի, «արյան խրախճանք էր կազմակերպել»: Նրան ամենուր հետապնդում են թլփատվածները: Հայ լրագրողին բազում տեսիլքներ են այցելում, նրա հոգին այրում է նախնյաց մեծ կորուստների համար  վրեժի ծարավը, սակայն նա իր մեջ արյունարբու թլփատվածների գազանային ուժը չի տեսնում, չի գտնում: Հայրենի հողից զրկված հայուհի լրագրողը հիանալի բացահայտումներ է անում իր ժողովրդի պատմության, Տիգրան Մեծի, Մեսրոպ Մաշտոցի անթերի հոգու ու համամարդկային գերազանցության մասին:

 Հեղինակը` Հ. Սողոմոնյանը, իր թուրք հերոսների մեջ աստիճանաբար մեղքի զգացման ծլարձակում է նկատում` սարսափելի  պատմության, անհերքելի փաստերի ու վկայությունների  դեմ հանդիման նրանց կանգնեցնելով: Իսկ առաջին գրքի ավարտին հայ սպայի մազապուրծ պապի` տասնամյա մի տղայի և  թուրք սպայի  պապի հոր` երիտթուրք պաշտոնյայի, որ դերվիշ էր դարձել, զգայացունց հանդիպման պատկերով  նկարագրում է մարդկային հոգու տառապանք և հույս ներշնչում արդարության վերականգնման, թուրք ժողովրդի հոգու փրկության:

Հեղինակը Հայոց ցեղասպանության  եվրոպացի ականատեսների  մի շարք վկայություններ է մեջբերել, որն անվանել է «Մղձավանջների գիրք», և այդ մղձավանջներով տառապանքի ու սարսափի գիրկն է մղում դարասկզբի թուրք նախճիրի այսօրվա հետնորդներին, ովքեր մեծ դժվարությամբ են ուզում ընդունել նախնիների սխալը: Սակայն ամենօրյա սարսափով սպասում են հատուցման օրվան ու սկսում են գիտակցել. «Եթե հանցագործությունը չի պատժվում, ուրեմն նաև չի վերացվում: Ու եթե արդարադատությունը լռում է, դրանով իսկ ինքնադատաստանի իրավունք է վերապահում տուժողին»: Նաև գիտակցում են, որ ապրելու համար նրանց դեռևս տրվում է հնարավորություն` մեղքերը քավելու:

«Թլպատվածներ» գիրքը գրված է սահուն ու գեղեցիկ լեզվով: Սյուժետային հետաքրքիր կառուցվածքի, գեղեցիկ նկարագրությունների ու պատմական տարբեր ժամանակաշրջանների իրադարձությունների յուրօրինակ մեկնաբանությունների ու վերհանումների շնորհիվ  գիրքն ընթերցվում է մեծ հետաքրքրությամբ:      

Փառանձեմ Շահբազյան

Akunq.net