Փոքրամասնություն լինել Թուրքիայում

Ումութ Իսլամ Այար

Այսօր մեր ունեցած գրեթե բոլոր խնդիրների տակ ընկած է Թուրքիայի հիմնադիր կամք քեմալիզմը: Հասարակության համարյա բոլոր «գույների» մեջ ապաստանած այդ խնամակալական ռեժիմը շարունակում է նոր ցնցում հարուցել:

Ժամանակակից հասարակությունների կազմավորումը գրեթե պահանջում է այն ընթերցել որպես գաղթերի և աքսորների պատմություն: Ժամանակակից շրջանում հասարակություններն ու պետություններն ունեցել են այնպիսի բնաջնջման/ոչնչացման պրակտիկա, ինչպիսին է` իրենց մեջ որպես օտար համարված/ընկալված բնակչության տարրերից ձերբազատվելը: Ժամանակակից հասարակության մեջ և ժամանակակից պետությունում օտարերկրացիների և օտարի մշակութային և/կամ ֆիզիկական բնաջնջումը ստեղծարար ոչնչացում է. ոչնչացնել, սակայն, միևնույն ժամանակ, վերաշինել, փչացնել, սակայն միաժամանակ` հղկել… Այդ ընթացքում հասարակարգի կառուցմանը, ազգի ստեղծմանը և պետության հիմնմանն ուղղված ջանքերը սույն գործընթացի անքակտելի տարրերն են:

Ժամանակակից շրջանը, հատկապես` վերջինիս զավակները հանդիսացող ցեղապաշտության և ազգայնականության պատճառով, մարդկության գլխին փորձանք դարձած ժամանակաշրջան է: Այդ առանձնահատկության պատճառով այս ժամանակաշրջանը, որի անունն արդիականություն է, դեռ ի սկզբանե ստեղծել է և շարունակում է ստեղծել մեծ քանակությամբ մարդկանց ավելցուկ: Այդ ավելցուկի արտադրման գործում առաջին տեղն է գրավում ազգայնականությունը, և թուրք ազգայնականությունը ևս չի կարող զերծ մնալ դրանից: Ազգայնականությունը Թուրքիայում, որպես քաղաքական նախագիծ, արդիական երևույթ է, որն այս հասարակության մեջ արմատավորվել է Միություն և առաջադիմություն կուսակցությամբ:

Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրման գործընթացին զուգահեռ մեր հանդիպած խնդիրների կույտը հարկադրված ենք անընդհատ օրակարգում պահել` «հասարակական հիշողությունը» թարմացնելու նպատակով: Այդ հարկադրանքը արժեքավոր և էական է` ներկայում մեր ունեցած անհաջող ճակատագիրը փոխելու տեսանկյունից: Եթե փորձենք որևէ կերպ դասակարգել խնդիրների այն կույտը, որի դիմաց կանգնած է  թուրք ժողովուրդը, կարծում եմ` ոչ մեր համբերությունը կբավարարի դրա համար, ոչ էլ` կյանքը: Օսմանյան կայսրության անկումից հետո իրեն ազգային պետության պարադիգմայի վրա կառուցած քեմալիստական քաղաքականության արդյունքում հասարակության գրեթե բոլոր շերտերի վրա գործադրվել է «բնաջնջման-ժխտման-պատժի-ուծացման» քաղաքականություն: Քեմալիստական քաղաքականության կողմից «քաղաքակիրթ», «ժամանակակից», «մոդեռն» հասարակություն ստեղծելուն ուղղված փնտրտուքը շարունակվեց` «10 տարում 15 միլիոն երիտասարդ» ստեղծելու միջոցով:

Թուրքիայում ազգայնականության հիմնական սուբյեկտը եղող թրքության վրա հավելված անատոլիականության և սուննիականության խյուսերով ստեղծված «ժամանակակից» պարադիգման, «թուրք լինելու» կոնկրետ օգուտները նկատելով և հայրենիքի «հիմնական անդամները» և «հավատարիմ քաղաքացիները» լինելու փաստարկով, իր սուրբ պարտականությունն է համարել մերժել փոքրամասնական տարբեր էթնիկ ինքնություններին, պատճառ դարձել` իրեն հայրենիքի հիմնական պահապան սահմանելուն:

Մութ և ամոթալի բազմաթիվ իրադարձություններ են եղել Թուրքիայի պատմության ընթացքում: Այդ դեպքերից մեկն էլ մեր դեմ է հառնում որպես 1955 թ. սեպտեմբերի 6-ին և 7-ին կառավարության և զանգվածային լրատվամիջոցների կողմից պլանավորված ու համակարգված տոտալ հրահրումների քաղաքականության հետևանք:

Մի կողմ թողնենք կատարված կողոպուտներից, ավիրումներից, թալանից կրված նյութական վնասը. բարոյական իմաստով մասնատվել էր երկրի կոսմոպոլիտ կառուցվածքը` այլևս երբեք չվերականգնվելու ձևով, և իրականում տեղացի հազարավոր մարդիկ հարկադրված էին եղել լքել իրենց հայրենիքը:

Մեր Աթայի տունը ռումբից վնասվել է

Այն ժամանակաշրջանում ևս Թուրքիայում մեծ հեղինակություն վայելող «Հյուրրիյեթ» օրաթերթը, իր վերնագրերից մեկում գրելով, թե «Ստամբուլում ապրող հույն փոքրամասնության ներկայացուցիչները նվիրատվություններ հավաքելով, այդ գումարն ուղարկել են Կիպրոսի հույների ENOSİS ավազակախմբերին», հասարակությանը հրահրող բազմաթիվ հրապարակումներ էր տարածում:

Աթաթուրքի` Սալոնիկում գտնվող տան մեջ ռումբ պայթեցնելու պնդման մասին լուրը առաջին անգամ հաղորդվել է 1955 թ. սեպտեմբերի 6-ին` ժամը 13:00-ին, և Սալոնիկի համալսարանի Քաղաքագիտության ֆակուլտետի ուսանող Օքթայ Էնգինը հետագայում հեռակա կարգով դատապարտվել է` «Աթաթուրքի` Սալոնիկում գտնվող տան վրա ռումբ նետելու» մեղադրանքով:

Ռադիոյով հաղորդվելուց հետո Ստամբուլում հրատարակվող «Էքսպրես» պարբերականը, որը հարում էր Դեմոկրատական կուսակցությանը, պատկանում` Միթհաթ Փերինին, և որի խմբագիրն էր Գյոքշին Սիփահիօղլուն, իր գլխավոր էջում հանդես է գալիս «Մեր Աթայի տունը ռումբից վնասվել է» վերնագրով: Սույն թերթը, որը սովորաբար ուներ 20 հազար տպաքանակ, սեպտեմբերի 6-ին տպագրվում է 290 հազար տպաքանակով և բաժանվում տվյալ ժամանակաշրջանի թուրքական մշակութային կազմակերպություններին:

Ըստ թուրքական մամուլի` սույն դեպքերի զոհերի թիվը 11-ն է եղել, սակայն արտասահմանյան մամուլում նշվել է 15-ը: Զոհերի թվի նվազեցնելու պատճառը մեկնաբանվել էր այն փաստարկով, թե «սպանելու հրաման չէր արձակվել»:

Պաշտոնական տվյալների համաձայն` 30 հոգի է վիրավորվել, իսկ ոչ պաշտոնական` 300: Ըստ Գյուվենի և պաշտոնական տվյալների 60 հոգի ներկայացվող բռնաբարված և ամոթից կամ վախից դատական ատյանների չդիմած կանանց թիվը ենթադրվում է, թե իրականում եղել է մոտ 400:

Հարձակման են ենթարկվել 5317 վայր, որոնց մեջ եղել են գործարաններ, հյուրանոցներ, բարեր, ինչպես նաև` 4214 տուն, 1004 աշխատատեղի, 73 եկեղեցի, 1 սինագոգ, 2 վանք, 26 դպրոց:

Ողջ հասարակությանը վարակած այդ ազգայնականությունը, տարբեր ժամանակներում և տեղերում իր մասին հիշեցնելով, իրականություն է դարձրել «ազգայնականությամբ խարանված ազգային պետության» գաղափարը: Այսօր մեր ունեցած գրեթե բոլոր խնդիրների տակ ընկած է Թուրքիայի հիմնադիր կամք քեմալիզմը: Հասարակության համարյա բոլոր «գույների» մեջ ապաստանած այդ խնամակալական ռեժիմը շարունակում է նոր ցնցում հարուցել:

Այդ ցնցման ներգործությունը չեզոքացնելը և ողջ հասարակությանը պարուրած այդ մահաբույր արտացոլումը ոչ ազդեցիկ դարձնելու համար ստիպված ենք հաշվի նստել մեր ունեցած այս խնդիրների հետ…

Այդ առերեսումն իրականացնելը, անշուշտ, հասարակության առաջ իրեն պատասխանատու զգացող և դրա համար պայքար մղող հասարակական բոլոր շերտերի պատասխանատվությունն է…

http://www.timeturk.com/tr/2012/09/05/6-7-eylul2de-neler-olmustu.html

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net