Փոքրամասնությունների` բռնագրավված անշարժ գույքը հետ վերադարձնելու վերաբերյալ «պատմական որոշմամբ» նախատեսված ժամանակահատվածը լրացավ:

Անահիտ Քարտաշյան

Անցյալ տարի Թուրքիայի Հանրապետության պաշտոնաթերթ «Ռեսմի գազեթե»-ի թիվ 28071 համարում լույս տեսած թիվ 5737 օրենքի` ուժ ունեցող որոշման 11-րդ ժամանակավոր հոդվածի համաձայն` «1936 թ. կանոնագրում գրանցված անշարժ գույքերի, որոնց կալվածքները բաց են, 1936 թ. կանոնագրում գրանցված պետականացումից, վաճառքից և փոխանակումից բացի՝ այլ պատճառներով գանձարանի, Վաքըֆների գլխավոր տնօրինության, քաղաքապետարանի և նահանգային հատուկ վարչության անունով գրանցված անշարժ գույքերի, 1936 թ. կանոնագրում գրանցված հասարակական միությունների անունով գրանցված գերեզմանոցների ու աղբյուրների, գնման կայքագրի (թափու) գրանցման իրավունքի և պարտականության հետ մեկտեղ այս հոդվածն ուժի մեջ մտնելու պահից սկսած 12 ամսվա ընթացքում դիմումի դեպքում, խորհրդարանի դրական որոշումը ստանալուց հետո, կադաստրի տնօրինությունը շահագրգիռ գնման կայքագիրը գրանցելու էր համայնքային վաքըֆի անունով:

Համայնքային վաքըֆների կողմից գնված, համայնքային վաքըֆներին կտակված կամ էլ նվիրատվության դեպքում սեփականություն ձեռք բերել չկարողանալու հիմնավորմամբ Գանձարանի կամ էլ Վաքըֆների գլխավոր տնօրինության անունով գնման կայքագրի մեջ երրորդ անձանց անունով գրանցված անշարժ գույքերի` Ֆինանսների նախարարության կողմից հաստատված շուկայական գինը վճարելու էր գանձարանը կամ էլ Գլխավոր տնօրինությունը»:

Սույն օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն` համայնքային վաքըֆները, որպեսզի իրենց անունով գրանցեն 5-րդ հոդվածով սահմանված անշարժ գույքը, պետք է լրացնեին հավելված 1-ի ձևաթուղթը (բլանկը) և ներքոհիշյալ փաստաթղթերի հետ միասին (Վաքըֆի վարչական խորհրդի հիմնավորված որոշումը, 1936 թ. կանոնագիրը, որտեղ մատնանշվում է անշարժ գույքը, անշարժ գույքի գնման կայքագրի գրանցման արձանագրությունը կամ էլ ողջ գնման կայքագրի շրջանառության գրանցումները` ներառյալ կադաստրի ծանուցագիրը) պետք է ներկայացնեին Վաքըֆների գլխավոր տնօրինության այն շրջանային տնօրինություն, որի կազմում է իրենց վաքըֆը:

Թուրքական մամուլում այս որոշումը որակվեց «պատմական քայլ», փոքրամասնությունների շրջանակներում հույս առաջացավ վերականգնելու իրենց իրավունքները, սակայն այսօր` շուրջ մեկ տարի անց, երբ ավարտին է հասել օրենքով նախատեսված ժամանակահատվածը, պարզ դարձավ, որ խնդիրն արմատական լուծում չի ստացել:

«Պատմական» որոկված օրենքով վերադարձվում է միայն 1936 թ. կանոնագրում գրանցված անշարժ գույքը, մինչդեռ մինչ 1936 թ. բռնագրաված հազարավոր անշարժ գույքի ճակատագիրը մնում է անորոշ:

Թվում է` ամեն ինչ շատ թափանցիկ է, և եթե նշված փաստաթղթերը պահպանվել են, ապա շատ հանգիստ կարելի է հետ ստանալ համայնքային ունեցվածքը, սակայն գործնական կիրառության մեջ առաջանում են բազմաթիվ խնդիրներ:

«Թարաֆ» թերթի հետ զրույցում Հրանտ Դինք միջազգային հիմնադրամի կազմում հայկական հիմնադրամների ունեցվածքի խնդիրներով զբաղվող նախագծում աշխատող Օզգուր Էրենը, խոսելով դիմումների ընթացակարգի մասին, նշել է, որ ունեցվածքը վերադարձնելու ճանապարհին խոչընդոտներ կան. «Փոքրամասնությունների հիմնադրամներն իրենց ձեռքում ունեն հասցե, սակայն այդ փողոցի հասցեն տարիների ընթացքում բազմիցս փոխվել է: Հիմա չեն կարողանում գտնել, թե որտեղ է այդ հասցեն: Խոտի դեզի մեջ ասեղ փնտրելու վիճակի է նման: Մինչդեռ պետության համար սա շատ հեշտ է: Ըստ էության` պետությունն է բռնագրավել, սակայն ապացուցելու բեռը ընկած է վաքըֆների, խաբվածների ուսերին: Եթե ցանկանային փոքրամասնությունների իրավունքները վերականգնել, ապա Վաքըֆների գլխավոր տնօրինության հետ համակարգված աշխատանքներ կապահովեին»:

Վաքըֆների խորհրդի անդամ Լաքի Վինգասը «Ակօս» թերթին տված հարցազրույցում նշել է, որ 115 համայնքային վաքըֆներ 1452 անշարժ գույքի վերաբերյալ դիմում-հայտ են ներկայացրել, որը սպասվածից ավելի է: Եղել են դիմումներ, որոնք օրենքի շրջանակներից դուրս են եղել. Օրինակ` դիմում-հայտերը չեն լրացվել ինչպես որ հարկն է, կամ պահանջել են 1958 թ. փլված կրպակը:   

Վինգասի գնահատմամբ փոքրամասնությունների վաքըֆները նաև ճիշտ չեն օգտագործել հատկացված ժամանակահատվածը: Դիմումները շատացել են վերջին 1-2 ամիսներին:

Համաձայն Վաքըֆների գլխավոր տնօրինության ներկայացրած տվյալների` համայնքային անշարժ գույքը վերադարձնելու որոշման շրջանակում 165 համայնքային  վաքըֆից  56-ը  430 անշարժ գույքի վերաբերյալ դիմում է ներկայացրել, որից որոշվել է 51 անշարժ գույքը հետ վերադարձնել, մեկ անշարժ գույքի գինը վճարել: 32 դիմում մերժվել է: «Թարաֆ»-ի փոխանցմամբ` մերժվել է նաև Թուզլա կամ Արմեն ճամբարը հետ վերադարձնելու դիմումը  (այդ ճամբարում մեծացել է Հրանտ Դինքը):

Վերջին ամիսներին ներկայացված մեծ թվով դիմումներին Վաքըֆների գլխավոր տնօրինությունը գնահատական է տալու առաջիկայում: 

«Ակօս»-ի գլխավոր խմբագիր Ռոբեր Քոփթաշը խնդրի վերաբերյալ նշել է, որ սկզբում, երբ օրենքը դուրս եկավ, մտածում էին, թե շատ լուրջ գործընթացի սկիզբ է, սակայն արդյունքը բնավ էլ գոհացուցիչ չէ. «1000-ից ավելի բռնագրավված ունեցվածք կա: Կարծում եմ, որ դրանց 10 տոկոսը կվերադարձվի»: Քոփթաշը շեշտել է, որ կառավարությունը, վախենալով ազգայնականների հակազդեցություններից, խնդրին արմատական լուծում չի տվել, սակայն նաև հավելել է, որ համեմատած անցյալի կիրառումների հետ` դրական քայլ է, որը թույլ կտա վաքըֆներին տնտեսապես շունչ քաշել:

Հարցի վերաբերյալ «Ակունք»-ի հետ զրույցի ժամանակ «Ակօս» շաբաթաթերթի հայերեն բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուկյանը ցավով նշեց, որ կատարվածի մեջ մեղավոր է նաև Պոլսո հայ համայնքը. «Դժբախտաբար մենք որպես համայնք այնքան էլ լավ կազմակերպված չենք: Հայտնի է, որ մեր արխիվները շատ անմխիթար վիճակում են: Մենք մեր ունեցվածքը ճշգրիտ չենք գրանցել և պահել, որպեսզի հարկ եղած դեպքում ներկայացնենք, թե այսինչ կալվածքն ունեինք, այսինչ թվականին այսպես եղավ, այնինչ թվականին էլ` այսպես, և անիրավորեն ձեռքներիցս խլեցին: Մենք դժվարացանք սա տվյալներով փաստել: Շատ քիչ հաստատություններ էին խնամքով կազմել իրենց կորցրած ինչքերի ցանկը: Հետևաբար կա մեզ հատուկ համայնքային թերացում:  Մենք չպահանջեցինք մեր իրավունքների կարևոր մեծ մասը: Եվ այս պարագայում, հակառակ այն բանի, որ մեզանից որոշները համառորեն պայքարել են, սակայն մենք, որպես համայնքային իշխանություն, պահանջատեր չենք եղել, հետևաբար` այսօրվա եղելությունը դիտում ենք որպես կառավարության շնորհք, կառավարության բարի կամքի դրսևորում: Ճիշտ է. եթե կառավարությունը հակառակ դիրքորոշում որդեգրի, մենք անելու շատ բան չունենք: Պետք է նաև շեշտել, որ այս համայնքում եղել են մարդիկ, ովքեր պահանջել են իրենց իրավունքները, ձայն են բարձրացրել անարդարության դեմ, որքան որ հնարավոր է` դիմել են դատարաններ: Ճիշտ է. դատարաններն այս համակարգի մաս են կազմել և ոչ թե արդարությամբ են շարժվել, այլ` քաղաքականությամբ:

Եթե այսօր կա որոշ առաջընթաց, ապա այդ մարդկանց պայքարի հետևանքն է, ցավոք, այսօր սրա մասին չեն հիշում: Օրինակ` իրավաբան Տիրան Բաքար կար, որ այս ուղղությամբ հսկայական աշխատանք է կատարել: Հրանտ Դինքը «Ակօս»-ում համառորեն հրապարակումներ է տպել այս անարդարության դեմ, բայց ո’չ Տիրան Բաքարն էր  այս համայնքի կողմից սիրված իրավաբան եղել, ո’չ էլ Հրանտ Դինքը` սիրված լրագրող: Պատճառն այն է, որ այս համայնքի դիմագիծը ներկայացնողը առհասարակ պահպանողականներն են, և նրանք իրենց ձեռքից խլվածի համար այն գիտակցումն ունեն, թե «ինչ կարող ենք անել, պետություն է, եթե չուզի` ջուր էլ չի տա, ծարավ կմնանք»: Ահա այս հոգեբանության կրողն են: Միչդեռ մյուսները պայքարելու որոշ փորձ ունեն և պահանջատեր են: Պահպանողականները նաև միաժամանակ իշխանություն են ձեռք բերել: Իշխանությունն այն տարրերն են, ովքեր ներկայացնում են ստամբուլահայ համայնքը: Պատրիարքարանը պահպանողականների բերդն է, հասկանալի է, քանի որ եկեղեցի է: Մեր թաղական խորհուրդները, մեր բոլոր բարերարները ևս այդ պահպանողականների մասն են կազմում: Պահպանողականներն ունեն նույն հետաքրքրություններն ու մտայնությունը, ինչ որ  Օսմանյան կայսրության ժամանակ մեր ամիրաների դասն ու մեծահարուստներն ունեին»:

Akunq.net