Օզջան Ալպեր. «Քո ֆիլմերում ստեղծածդ կերպարները ինչ-որ բան են կրում քեզնից»

Համշենահայ բեմադրիչ Օզջան Ալպերը և «Ակօս» շաբաթաթերթի հայերեն էջի խմբագիր Սարգիս Սերոբյանը վերջերս գտնվում էին Հայաստանում` Երևանում ամեն տարի կազմակերպվող «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնին մասնակցելու նպատակով: Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրությունների կենտրոնի տնօրեն Հայկազուն Ալվրցյանը և աշխատակից Մելինե Անումյանը հանդիպեցին նրանց հետ և զրուցեցին Ալպերի կողմից նկարահանված ֆիլմերի մասին` առանձնահատուկ անդրադառնալով «Ապագան ձգվում է հավերժ» ֆիլմին:  Ստորև ներկայացնում ենք նրանց` «Ակունքին» տված հարցազրույցը:

Հայկազուն Ալվրցյան-Ո՞ր շրջաններում են զարգանում «Ապագան ձգվում է հավերժ» ֆիլմի դեպքերը:

Օզջան Ալպեր-Ֆիլմս նկարահանվել է Դիարբեքիրում, Բիթլիսում և Հաքքարիում: Սակայն ոչ թե Հաքքարիի մեջ, այլ` Իրանին սահմանակից գյուղերում: Բայց դեպքերը սկսում են զարգանալ Ստամբուլում:

Հայկազուն Ալվրցյան-Ձեր բոլոր ֆիլմերում առկա է համշենահայի կերպարը: Ի՞նչ գաղափար եք ցանկանում առաջ քաշել այդ կերպ:

Օզջան Ալպեր- Քո ֆիլմերում ստեղծածդ կերպարները ինչ-որ բան են կրում քեզնից: Քանի որ այդպես է, այդ ձևով ինքնությունը միշտ որևէ հետք է կրում իմ ստեղծած կերպարներում: «Աշուն» ֆիլմում Յուսուֆը ինչ-որ չափով ընկերներս են, ինչ-որ չափով էլ` ես: Թեև Սյումրեն աղջիկ է, բայց քանի որ այդ կերպարը ես եմ ստեղծել, նա էլ է ինձնից ինչ-որ բան կրում: Մյուս կողմից էլ հետևյալ պատկերը կա Թուրքիայում. քանի որ մայրենի լեզվով կրթությունն արգելված է, թուրքերենից բացի` մյուս լեզուներն անհետանալու եզրին են: Այդ պատճառով էլ թուրքերեն են խոսում թե’ քուրդը, թե’ հույնը և թե’ հայը: Մինչդեռ բոլորը պետք է դրսում թուրքերենով հաղորդակցվեն, բայց ոչ` տանը… Երբ մարդիկ սեփական լեզուներով են զրուցում իրար մեջ, այնժամ, եթե ավելի ռեալիստական ֆիլմ ես ստեղծում, ապա մարդը որ լեզվով որ խոսում է, ճիշտ կլինի, որ հենց այդ լեզվով էլ նրան խոսել տաս ֆիլմում: Եթե դու արվեստի գործիչ ես, այդպես վարվելն ավելի ճիշտ է: Այդ պատճառով էլ ես միշտ տեղին եմ համարել ֆիլմերիս հերոսներին խոսել տալ իրենց մայրենի լեզուներով. եթե համշենցի է` համշեներենով, քուրդ է` քրդերենով, հայ է` հայերենով:

Հայկազուն Ալվրցյան-«Ապագան ձգվում է հավերժ» ֆիլմից շատ ծանր զգացում մնաց իմ մեջ: Այդ ֆիլմում Թուրքիան ներկայացվում է որպես ճնշումներ բանեցնող ռեժիմ և ժանդարմերիական պետություն: Դրա համար Ձեզ չե՞ն անհանգստացրել Թուրքիայում:

Օզջան Ալպեր-Խնդիրը որոշ առումով հենց դրանում է: Այդ բոլոր խնդիրներն առկա են, բայց դրանք այլևս փակված չեն մնում մի տեղ: Թուրքիայում հարկադրված են լինում խոսել դրանց մասին: Մենք, դրանց խոսքով անդրադառնալուց բացի, նաև ներկայացնում ենք ֆիլմերում: Դա մի կողմից կարևոր է. այլևս կարողանում ենք բարձրաձայնել այդ խնդիրների մասին: Թերևս 15 տարի առաջ ես առանձնապես չէի համարձակվի նման ֆիլմ նկարահանել, բայց հիմա այդ ֆիլմն անգամ ստացել է Թուրքիայի մշակույթի նախարարության հովանավորությունը: Այդ պատճառով էլ ես ինձ վրա ճնշումներ չեմ զգում: Քանզի մի կողմից էլ Թուրքիան է փոխվում:

Հայկազուն Ալվրցյան-Այդ ֆիլմը Թուրքիայում ցուցադրվե՞լ է:

Օզջան Ալպեր-Այո’, Թուրքիայում այն դիտել է 40 հազար հանդիսատես:

Հայկազուն Ալվրցյան-Ի՞նչ արձագանքներ է ստացել:

Օզջան Ալպեր-Դա որոշ առումով արվեստի ֆիլմ է: Այսինքն` այն ունի ոչ միայն քաղաքական, այլ նաև գեղարվեստական արժեք: Ես, չնայած այդ բոլոր ծանր քաղաքական խնդիրներին, ձգտում եմ բարձրարժեք բնույթ հաղորդել ֆիլմին: Ֆիլմի այդ կողմը ևս քննարկումների տեղիք է տվել: Արձագանքները հիմնականում դրական են եղել, որովհետև այդ ֆիլմս Թուրքիայում կազմակերպված բազմաթիվ փառատոների շրջանակներում արժանացել է 4 մրցանակների:

Հայկազուն Ալվրցյան-Իսկ Ձեր ֆիլմը Համշենում ցուցադրվե՞լ է:

Օզջան Ալպեր-Ցուցադրվել է Խոպայում և Արդվինում, մի քանի շաբաթ առաջ էլ` Տրապիզոնում:

Հայկազուն Ալվրցյան-Դուք մինչև ու՞ր եք ուզում հասցնել հայի, համշենահայի այդ գաղափարը:

Օզջան Ալպեր-Անկեղծ ասած` չգիտեմ: Ի վերջո այդ ֆիլմը միայն քաղաքական չէ: Ես դրանք նկարահանում եմ իրականությունն արտացոլելու համար, որովհետև ես ավելի լավ գիտեմ, թե տվյալ կերպարն ինչպես է խոսում, ինչպես` մտածում: Սակայն մեկ այլ ֆիլմում նման կերպար կարող է լինել, կարող է և չլինել: Այսինքն` չգիտեմ: Քանզի ես նման ֆիլմ եմ նկարահում ոչ միայն համշենցիների, այլ նաև` Թուրքիայի համար, ինչու չէ` նաև համայն աշխարհի: Օրինակ` չուզեցի Սարգիս հորեղբոր կերպարի համար անպատճառ բարձրագոչ նախադասություններ գրել: Ընդհակառակը, ցանկացա ցույց տալ, թե ինչպիսին է այդ քաղաքի, այդ հողերի պատմության, մշակույթի առանցքում միայնակ մնացած մարդը: Որովհետև ես ոչ թե քաղաքական, այլ` արվեստի գործիչ եմ: Ես նման հարցերի եմ անդրադառնում:

Հայկազուն Ալվրցյան-Սարգիս հորեղբայրը Թուրքիայում նկարահանված ֆիլմում առաջին անգամ խոսում է արևմտահայերենով: Անշուշտ, «Մոմի» և «Աշուն» ֆիլմերում ևս հայերեն է խոսվել, սակայն դա համշենահայերենն է եղել: Սակայն Սարգիս հորեղբայրը առաջին անգամ արևմտահայերեն է խոսում: Այդ երևույթը գրավե՞ց արդյոք Թուրքիայի հայերի ուշադրությունը:

Օզջան Ալպեր-Ըստ իս` Թուրքիայի հայերն այնքան բան են ապրել, որ առանձնապես չեն նկատել, որ Թուրքիայում նկարահանված ֆիլմում առաջին անգամ է իրենց լեզուն հնչել: Իմ կարծիքով Սարգիս հորեղբայրը (ի նկատի ունի Սարգիս Սերոբյանին-Ակունքի խմբ.) ավելի լավ կպատասխանի այդ հարցին:

Սարգիս Սերոբյան-Արդյոք նկատե՞լ են, թե՞ ոչ. հռետորական հարց:

Հայկազուն Ալվրցյան-Սարգի’ս հորեղբայր, ի՞նչ զգացմունքներ ունեցաք այդ ֆիլմում («Ապագան ձգվում է հավերժ» ֆիլմում-Ակունքի խմբ.) խաղալիս:

Սարգիս Սերոբյան-Ընկերս` Օզջան Ալպերը, մի օր եկավ և երկա~ր-երկա~ր նայեց դեմքիս… Ապա իր կողքի աղջկան ասաց. «Հարմար է, չէ՞: Լա’վ, դու կխաղաս մեր ֆիլմում»: «Ի՞նչ ֆիլմ, ի՞նչ բան: Որքանո՞վ է դա համար: Իսկ ինձ հարցրե՞լ եք»,-տարակուսեցի ես: «Դե լավ, մի ֆիլմ եմ նկարահանում: Կխաղաս այդ ֆիլմում: Դու մեզ կօգնես այդ հարցում»,-ասաց նա: «Ես չեմ խաղա,-ասացի ես,-դպրոցում անգամ ոչ մի ներկայացման մեջ չեմ խաղացել»: «Կխաղաս, կխաղաս»,-ասաց Օզջանը: Ես համառեցի` ոչ ասելով: Նրանք գնացին: Սակայն պարզվում է` նա մտքին դրել էր: Երբ ես հրաժարվեցի, այլ դերասաններ էր որոնել: Ի վերջո եկավ ու ասաց. «Դո’ւ ես խաղալու»: Երբ առարկեցի` ասելով, թե «Ես չեմ կարող խաղալ, չեմ կարող անգիր անել», ասաց. «Մենք քեզ ազատ կթողնենք: Դու կխոսես, ինչպես գիտես, ինչպես զգում ես: Կասես այն, ինչ մտքովդ կանցնի»: Ես էլ հարցրեցի. «Այդ դեպքում ինձ հետ խաղացող դերասանն ի՞նչ կանի: Չէ՞ որ չի կարողանա ինձ պատասխանել»: «Կպատասխանի, դու մի’ անհանգստացիր»,-ասաց նա: Այդպիսով ինչ-որ ձևով ինձ համոզեց և ստիպեց խաղալ այդ ֆիլմում: Իրոք էլ այդպես եղավ. ես ֆիլմի մի դրվագում խոսքս մոռացա, փոխանակ քրդերեն խոսեի, հայերեն ասացի: Օզջանն ասաց. «Լավ եղավ: Այդպես ավելի լավ է»: Ֆիլմի մի դրվագում էլ «Մի բան երգիր» ասաց: Ես էլ, քանի որ եկեղեցու մեջ էի, «Տեր, ողորմեա»-ն երգեցի: Այդ հատվածը, տեղի, թե անտեղի, ֆիլմից հանվեց, բայց այդքան մեծ ազատություն էր շնորհվել ինձ: Բայց և այնպես, ես բոլորովին հույս չունեի, թե լավ կստացվեր: Սակայն ասում են, թե իմ կերտած կերպարը հաջող է ստացվել:

Թարգամանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net