Թաներ Աքչամ՝ «Թուրքերի Լոզանն իրականում քրդերի Սևրն է»

Պատմաբան, պրոֆեսոր Թաներ Աքչամը հարցազրույց է տվել «Sesonline.net» կայքին, որում մասնավորապես ասել է. «Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը «ժամանակի ոգուց» բավականին հետ է: Ըստ էության, թուրքերի Լոզանը քրդերի Սևրն է… Մերձավոր Արևելքում քրդերի Սևրին վերջ տալու դիրքորոշումը կստեղծի տարածաշրջանի ապագան… Ես կարծում եմ, որ Թուրքիան ունի ներուժ` Մերձավոր Արևելքում լինել մարդու իրավունքներին և պատվին հարգանքով վերաբերվող նոր կարգ ու կանոնի առաջնորդ, խոսնակ, սակայն սրա համար պարտադիր է, որ Թուրքիան առերեսվի իր պատմության հետ…»:

ԱՄՆ-ի Կլարկ համալսարանի դասախոս պորֆեսոր Թաներ Աքչամի «Թուրքիայի մարդու իրավունքների երկերեսանիությունը» հոդվածը, որը լույս է տեսել «The New York Times» թերթի 19.07.2012 համարում (թերթում առաջին անգամ անգլերենի հետ միասին լույս է տեսել նաև հոդվածի թուրքերեն տարբերակը), շարունակում է արձագանքներ հարուցել Թուրքիայում:   «Sesonline.net» կայքը հոդվածի առաջացրած հակազդեցությունների և արձագանքի մասին զրուցել է Թաներ Աքչամի հետ, ով իր հոդվածում մասնավորապես գրել է. «ԱԶԿ-ի` Թուրքիայում և մուսոլմանական աշխարհում վայելած ժողովրդականությունը Էրդողանին հնարավորություն է տալիս առաջնորդել հանդուրժողականության ժամանակաշրջանը:  Ընդունելով քրիստոնյաների նկատմամբ կատարած ցեղասպանությունն ու մյուս խմբերի նկատմամբ իրականացված ոճիրները` թուրքերը մարդու իրավունքների ասպարեզում կարող են առաջնորդ դառնալ, սակայն քանի դեռ հատուցում են օսմանյան սխալների համար, անարդյունք կմնա Թուրքիայի` ազատության և ժողովրդավարության օրինակ լինելու ջանքերը: Պուրիստներն ու համառ իրատեսները սխալմամբ հավատում են, որ արդարության ապահովումն ու ազգային շահերի պաշտպանությունը մեկը մյուսին հակասում են, մինչդեռ պատմության ընթացքում գործած սխալներն ընդունելը սոսկ խաղ չէ, որտեղ հաղթում է միայն մեկ կողմը»:

Իմ հոդվածների նկատմամբ Թուրքիայում և արտասահմանում ցուցաբերվող հակազդեցությունների որակական տարբերությունը թերևս այն ճանապարհի սկիզբն է, որը Թուրքիան պետք է անցնի համայն աշխարհում: Այն, ինչ շեշտել եմ, շարքային բաներ են, որոնք անհրաժեշտ է պաշտպանել համատեղ մտքով, և որոնք, ըստ էության, թալիսմանի ոչ կողմ էլ չունեն… Եթե անցյալիդ հետ չառերեսվես, նա քեզ կհետապնդի, եթե չխոսես պատմության ընթացքում կատարված մարդու իրավունքների ոտնահարումների մասին, չես կարող հիմնել մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանք ցուցաբերող կարգ և ապագա, դա այնքան պարզ է… Թուրքիան պատմության հարցում նախընտրում է ջայլամի նման գլուխը ավազի մեջ խոթել:

30 տարուց ավել է` ապրում եմ բռնի-կամավոր աքսորում: Այն, ինչ գրում եմ, նախ և առաջ գրում եմ թուրքերեն` Թուրքիայի մարդկանց համար, սակայն գրածս մեծամասամբ լուրջ լռությամբ բախվում է պատին, արհամարհվում է: Բայց նույն մտքերը այլ լեզուներով լույս տեսնելիս ուշադրություն են գրավում: Երբ 2006 թ. անգլերեն լույս տեսավ «Ամոթալի արարք» գիրքս, «Հյուրիեթ» թերթը խմբակային հարձակման անցավ: Մինչդեռ այդ գիրքը 1999 թ.  թուրքերեն լույս տեսած, սակայն անտարբերության մատնված գիրքս էր՝ լրամշակված անգլալեզու ընթերցողների համար: Հիմա «The New York Times» թերթում լույս տեսած հոդվածի համար էլ եմ նույնն ուզում ասել: Ես սրանց մասին շարունակաբար գրել և ասել եմ: Անցած օգոստոսին «Թարաֆ» թերթում լույս տեսած ծավալուն հոդվածս բացառապես այս թեմայով էր, «The New York Times »-ում լույս տեսած հոդվածը դրա սեղմագիրն էր: Թուրքերեն հոդվածի վերաբերյալ հետաքրքրություն չցուցաբերվեց, սակայն կարելի է ասել, որ բնական է, երբ «The New York Times»-ում լույս տեսավ, արձագանք ունեցավ: Այս կապակցությամբ կարելի է որոշ ռացիոնալ իրողություններ առաջ քաշել, սակայն ես հավատում եմ, որ Թուրքիան մեծ երկիր է: Երանի թե այս հարցի շուրջ անհրաժեշտ քննարկումները դրսից հիշեցվեին…

ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՄԻՋԻՆ ԱՐԵՎԵԼՔԻ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Միջին Արևելքի ուղղությամբ Թուրքիայի քաղաքականության վերաբերյալ ցանկանում եմ հավելում կատարել: Չեմ կարող իմանալ, թե կառավարությունը տարածաշրջանի վերաբերյալ ընդգրկուն ծրագիր ունի, թե ոչ: Հարգելի Դավութօղլուն երբեմն որոշ բաներ է ասում, որը կարող է ընդհանուր սկզբունքների վերաբերյալ ճիշտ ուղերձ լինել: Այս շրջանակում կարելի  է քննել 2012 թ. ապրիլի 24-ին մեջլիսիում նրա ելույթը կամ էլ Փարիզում «Սիրիայի բարեկամներ» ժողովի ժամանակ ասածները, սակայն Միջին Արևելքի վերաբերյալ նրա ասածներն այնքան լուրջ թերություններ ունեն, որ կարող եմ ասել, որ Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը «ժամանակի ոգուց» հետ է մնում:

Ուզում եմ օրինակ բերել Դավութօղլուի Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ասածները: «Տեղին խոսք» կոչված արտահայտություն կա, այսինքն, եթե խոսքը տեղին է ասվում, արժեք, կշիռ և իմաստ ունի: Բավականին երկար ժամանակ է` Դավութօղլուն խոսում է «համատեղ ցավի» մասին: Ըստ իս՝ նման խոսքերն այլևս իմաստ և ուժ չունեն:

Նաև չեմ կարողանում հասականալ, երբ մեր որոշ լրագրողներ Դավութօղլուի ասածները ներկայացնում են որպես «մեծ քայլ»: Սրանք եթե ասեր 2002 թ., երբ իշխանության եկան, միգուցե և իմաստ ունենար, սակայն այս խոսքերն այլևս ոչ ոքի չեն կարող ոգևորել, որովհետև դրանք հետ են մնացել ժամանակի ոգուց, և հին թյուրքյուն նոր փաթեթավորմամբ ներկայացնելուց բացի այլ իմաստ չունեն:

ԱՅՆ ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄԸ, ՈՐԸ Մ         ԵՐՁԱՎՈՐ ԱՐԵՎԵԼՔՈՒՄ ՎԵՐՋ ԿԴՆԻ ՔՐԴԵՐԻ ՍԵՎՐԻՆ, ԿՍՏԵՂԾԻ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԻ ԱՊԱԳԱՆ
Մերձավոր Արևելքի վերաբերյալ կարող եմ հավելել հետևյալը. Սիրիայում և Մերձավոր Արևելքում 1916 թ. Սայք-Պիկոյի համաձայնագիրը հասել է իր ավարտին: Նոր կարգն անգլիացիների և ֆրանսիացիների գծած սահմաններում չի լինելու: 

Գաղութատիրության պահանջած սահմանների իմաստազրկումը չպետք է հասկանալ նոր սահմաններ գծելու պարտադրանք… Ռազմավարությունը, որն իրականացվելու է ՄիջինԱրևելքում, չպետքէ լինի նոր կարգին համապատասխան սահմաններ գծելը: «Սահմանգծելու» մտայնությունը Մերձավոր Արևելքն ու Բալկանները վերածել է արյան լճակի: Պետք է այնպիսի ուղի որդեգրել, որը «սահմաններն իմաստազրկում է»: Սա էլ նշանակում է հեռանկար, որը հաղթահարում է ազգային պետությունների մոդելը: Ուզում եմ ակնբախ օրինակ բերել. թուրքերի Լոզանը, որին մենք ակնածանքով ենք վերաբերվում, ըստ էության, քրդերի Սևրն է:  Կարծում եմ, որ այլևս պետք է Մերձավոր Արևելքում որդեգրել մի այնպիսի ուղի, որը վերջ կդնի քրդերի Սևրին: Քրդերը մեծ հնարավորություն են տարածաշրջանի ժողովուրդների այն միասնականության համար, որը սահմաններ չի ճանաչում,  և այն դիրքորոշումը, որը վերջ կդնի քրդերի Սևրին, կստեղծի տարածաշրջանի ապագան:

ԵԹԵ ԹՈՒՐՔԻԱՆ ՄԵՐՁԱՎՈՐ ԱՐԵՎԵԼՔՈՒՄ ԿԱՐՈՂԱՆԱ ԴԱՌՆԱԼ ՄՈՒՍՈԼՄԱՆՆԵՐԻ ԴԱՏԱՎՈՐԸ, ՔՐԻՍՏՈՆՅԱՆԵՐԻ ՓԱՍՏԱԲԱՆԸ…
Սրա համար անհրաժեշտ է ոչ թե նոր սահմաններ գծել, այլ վերացնել եղածները: Իսկ որպեսզի դա կարողանաք իրականցնել, անհրաժեշտ է, որ Մերձավոր Արևելքը կազմակերպվի որպես բոլորի տուն: Մերձավոր Արևելքը կարող էլ լինել քրիստոնյայի, մուսուլմանի, հրեայի, ալևիի, թուրքի, արաբի հայրենիքիը: Սակայն սրա համար անհրաժեշտ է, որ էրդողանի կառավարությունը «մուսոլմանների դեմ կատարած հանցագործություն» փիլիսոփայության փոխարեն կարողանա որդեգրել «մարդկության դեմ գործած հանցագործություն» փիլիսոփայությունը:

Ահա սա է դժվարությունը, էրդողանն էլ հեռու է երևում նման դիրքորոշումից: Ըստ էության, սա մի քայլ է, որը հեշտությամբ կարելի է նետել: Բավական է, որ Էրդողանն իրեն կարողանա ճանաչել որպես սիմվոլիկ խոսնակ դարձած մուսուլմանների դատավոր, քրիստոնյաների գլխավորությամբ մյուս փոքրամասնությունների փաստաբան, որովհետև Մերձավոր Արևելքի պատմությունը լոկ մուսուլմանների, որպես «զոհերի», ապրած պատմությունը չէ: Այս հողերում բազմաթիվ ոճրագործություններ են կատարվել մուսուլմանների անունից…

Ես կարծում եմ, որ Թուրքիան ունի ներուժ` Մերձավոր Արևելքում լինել մարդու իրավունքներին և պատվին հարգանքով վերաբերվող նոր կարգ ու կանոնի առաջնորդ, խոսնակ, սակայն սրա համար պարտադիր է, որ Թուրքիան առերեսվի իր պատմության հետ… Անցյալը ներկա է: Մերձավոր Արևելքում և տարածաշրջանում ժողովուրդները միմյանց ընկալում են իրենց պապերի հետնորդներ: Առանց նախահանրապետական այդ մեծ երկրաշարժի հետ առերեսվելու, հայերի, հույների և ասորիների նկատմամբ կատարածը առանց բացահայտ ընդունելու` Թուրքիան չի կարող ստանձնել այդ դերը…

http://sesonline.net/php/genel_sayfa.php?KartNo=57301

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net