Անբարոյական Չիքան. Էբրուի սև գույնը

Թալին Սուջյան

Սև անցքերը չտեսնելու համար նախ կապույտի վերածված, հետո խճանկարով և ի վերջո էբրուով պատված Անատոլիայի սիրահարները, հետաքրքիր է, կցանկանայի՞ն որպես հույն, ասորի կամ էլ հայ կին դարասկզբի (XX դար-Ակունքի խմբ.) առաջին քառորդում ծնվել Անատոլիայում:  

Այսօրվա մեր իրականությունը, ինչպես նաև` յուրաքանչյուրիս կյանքը շարունակում է որոշվել` համաձայն 20-րդ դարի առաջին քառորդի արդյունքների: Այս իրականությունն ամենաբաց և միգուցե ամենաուժգին ձևով մեզ է ներկայացնում Անբարոյական Չիքայի* կյանքը: Հավանաբար պատահականություն չէր, որ այս գիրքը դարձավ «Իսթոս» հրատարակչության լույս ընծայած առաջին ստեղծագորություններից մեկը:   

Գրող Թոմաս Քորովինիսի և 1989 թ. Հունաստանի հյուպատոսարանում նյութական օգնության սպասող 80-ամյա գիրենսունցի Պոնտոսի հույն Էֆթալիայի հանդիպման արդյունքն է այս գիրքը: Քորովինիսը, գրի առնելով այն, ինչ պատմել է Էֆթալյան, բացահայտ երևան է հանում, թե 20-րդ դարի առաջին քառորդում ծնվածները ինչքան թանկ են վճարել լույս աշխարհ գալու համար:

Գիրեսունի պոնտոսցի մի հույնի ընտանիքում ծնված Էֆթալիային նախակրթարան գնալու առաջին իսկ օրվանից առաջին բանը, որ մտահոգել է, ոչ թե այն է եղել, թե ինչ գեղեցիկ են իր ընկերնեը, դպրոցը, կամ էլ` ինչ ձանձրալի տեղ է իր դպրոցը, այլ` փողոցի սկզբում կախված մարդիկ: Փողոցի անկյունում կախված մարդկանց առջևով փորձում էին տուն հասնել` դատարկ փողոցներում ժանդարմներից վախենալով: Ռուսական բանակը հետ էր քաշվել: Էֆթալիան տեսել է Երզնկայի զինադադարը: Կարճ ժամանակ անց կորցնելու էր մորը, հայրը կտտանքների էր ենթարկվելու, եղբայրը, դատելով ամեն ինչից, սպանվելու էր, տատիկը կյանքին հրաժեշտ էր տալու` մեջքին բեռնած վառոդի ծանրությունից, հայրը չէր կարողանալու փրկվել. վերջում` Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, գերմանացիները Հունաստանում սպանելու էին նրան, մի խոսքով` Էֆթալիան ստիպված էր լինելու միայնակ ապրել Ստամբուլում:

Լա’վ, եթե որպես հույն, հայ, ասորի ծնվեիք 1900-ականների առաջին քառորդում, կորցնեիք Ձեր ողջ ընտանիքին և գտնվեիք «ամենաապահով» համարվող Ստամբուլում, որպես կին` ինչպե՞ս կապրեիք: Պետք է որ շատ լավ իմանաք այս հարցի միակ պատասխանը: Էթնիկ խումբը, որի ներսում ծնվել եք պատմության որևէ ժամանակահատվածում, այն, որ պատահաբար կորցածների շարքերում եք հայտնվել, այսուհետ ձեզ կզրկի սեփական կյանքը տնօրինելու կամքից: Ձեր գոյությունը, էությունը կարող է ի հայտ գալ միայն զգացմունքային թուլության, փխրունության և, բնականաբար, մարդուն կուրացնող հույսի պահերին: Եվ Ձեր կյանքը կանցնի ձեզ ձեր էությանը վերադարձնող սարքող այս ամենահիմնական հոգեվիճակը ճանաչելով: Ձեր կյանքի, էության ամենահիմնական պայքարի ասպարեզը լինելու է այն, թե երբ  և որպես ով եք ծնվել: Էֆթալիան երբ եկավ Ստամբուլ և հասկացավ, որ իր հորաքույրը, ինչպես և ինքը հետագայում, սեքս-ստրուկ է, արդեն թաքնվելու կամ փախչելու տեղ չէր մնացել: Դրանից հետո նրա կյանքը մշտապես անցնելու էր «փրկության» սպասելով: Փրկության սպասելը մարդու հենց իր ներքին աղետի դեմ կուրացնող հույսն է: Ամեն վայրկյան մահից վատթար մի բան ապրելու, աղետի հենց սրտում լինելու, ամենանպատմելի  և անասելի վատ դրությունն ու իրեն փրկության հույսով միացնողը մարդու հոգու ամենախորը և ամենավիրավոր ամուսնությունն է: Այն, ինչ պատմել է Էֆթալիան, հենց սա է, որ կա:

«Հիամ հասկացա՞ք, թե ինչ է կյանքս … Գոմաղբից դուրս արի, մտիր կղանքի մեջ և` հակառակը»**

Տարիներ շարունակ անհնարին սերեր, հույս, որ հասարակաց տներ եկող տղամարդկանցից ոմանք կփրկեն իրեն իր ապրած կյանքից և վերջում` կյանքի մայրամուտին, հասկանալ, ինչպես ինքն է ասում, որ «ամենաթանկ գանձը» հենց ինքն է…

Անբարոյական Չիքան շատ կարևոր լույս է սփռում վերջին հարյուրամյակում Անատոլիայի և Ստամբուլի հասարակական պատմության վրա: Սև անցքերը չտեսնելու համար նախ կապույտի վերածված, հետո` խճանկարով և ի վերջո` էբրուով պատված Անատոլիայի սիրահարները, հետաքրքիր է, կցանկանայի՞ն որպես հույն, ասորի կամ էլ հայ կին դարասկզբի (XX դար-Ակունքի խմբ.) առաջին քառորդում ծնվել Անատոլիայում:   

* Thomas Korovinis, Fahişe Çika. Istos Yayınları. 2012

** Նշվ. աշխ., էջ 20

http://bianet.org/bianet/toplum/139754-fahise-cika-ebrunun-siyah-rengi

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net