Մեր Հայկական հարցը, արդար հիշողությունը և 2015 թվականը

Օմեր Թաշփընար/Վաշինգտոն

Անցած շաբաթ Փարիզից վերադարձին արտգործնախարար Ահմեդ Դավութօղլուն լրագրողներին դարձյալ ասաց երկար ժամանակ 1915 թ. կապակցությամբ օգտագործած հասկացությունը: Այդ հասկացությունը «արդար հիշողությունն է»: Դավութօղլուն ասում է. «Հայերի հանդեպ 1915 թ. ոչինչ տեղի չի ունեցել» ասող արտգործնախարար չկա: Ես դեպքերը ցեղասպանություն չեն համարում, սակայն դա ասողների ընտրությունն է: Այս հարցի վերաբերյալ պետք է նոր լեզու գտնենք: Մենք ձեր ցավը չենք ժխտում, հասկանում ենք, եկեք միասին նայենք, թե ինչ կարելի է անել: Սակայն դա չի կարող միակողմանի մեղադրական լինել»: Դավութօղլուի հետևյալ արտահայտությունը պարզաբանում է, թե արդար հիշողություն հասկացությունն ինչ է նշանակում. «Մենք գերմանացիների նման չենք: Մեր պատմության մեջ էթնիկ զտում, գետտոներ չկան: Բալկաններում, Կովկասում մուսուլմանները ևս վախեր, տագնապներ և կորուստներ ունեն: Անատոլիայում ևս աքսորներ են եղել, սակայն սա ամբողջովին մեկ ռասայի էթնիկ զտման ուղղությամբ գաղափարախոսական ռեֆլեկս չէ: Այս հոգեբանությունը նման է նացիստներին, եթե ուզում եք ներկայացնել որպես մարդասպան ազգ, չի լինի: Միակողմանի մեղադրական չի կարող լինել»:

Ինչպե՞ս պետք է գնահատել «արդար հիշողություն» հասկացությունը այս հայտարարությունների լույսի ներքո: Նախ և առաջ անհրաժեշտ է Դավութօղլուին շնորհավորել, որ այս հարցում Արևմուտքի և Թուրքիայի միջև որևէ ճգնաժամ չլինելու պարագայում 1915 թ. թեման օրակարգ բերեց: Մեծամասամբ 1915 թ. և  ցեղասպանության հարցը Թուրքիայի օրակարգ բարձրանում է այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ի կոնգրեսում կամ Ֆրանսիայի խորհրդարանում որևէ օրինագիծ է քննարկվում: Այդ իսկ պատճառով էլ հակազդող, մոլագար և ազգայնական քարոզարշավ է լինում: Մինչդեռ այս հարցին պետք է մոտենալ սառնասրտությամբ և ռազմավարությամբ: Արևմուտքից սկիզբ առնող մթնոլորտում, որտեղ ճնշում չկա, Դավութօղլուն խնդիրն օրակարգ բերելու ճիշտ ժամանակ ընտրեց: Թուրքիան պետք է արևմուտքի ճնշումներին չսպասելով` այս խնդիրը սկսի քննարկել  պահ առաջ, նախքան 2015 թ`. 1915 թ. հարյուրամյակը, իր իսկ ժամանակացույցով և դինամիկայով:

Եթե «արդար հիշողություն» հասկացությանը նայենք այս տեսանկյունից, կտեսնենք, որ հիմքում ընկած է հավասարակշռության փնտրտուքը: Այս արտահայտությունն ասում է` այո’, ողբերգություն է տեղի ունեցել, սակայն այն միայն հայերի համար չի ողբերգություն եղել: Միևնույն ժամանակ միլիոնավոր թուրքեր և մուսուլմաններ ջարդերի են ենթարկվել կամ աքսորվել իրենց հողերից: Համատեղ ցավ է: Սա բոլորիս ողբերգությունն է: Դավութօղլուն ընդծում է` ասելով, թե միակողմանի մեղադրական չի կարող լինել:  

Եթե այս հայտարարությունը Թուրքիայի տեսանկյունից տրամաբանակյան և հասուն հնչի,  Հայաստանի և հայկական սփյուռքի վրա, ցավոք, սպասելի դրական ազդեցություն չի ունենա: Պատճառը շատ պարզ է: Օսմանյան կայսրության վերջին շրջանում մահացած և սպանված միլիոնավոր  մուսուլմանների համար հայերը մեղավոր չէին: Այս արտահայտության իմաստն այն է, որ հայերին ասում է «Դու էլ փորձիր ինձ հասկանալ, դու էլ իմ ցավը կիսիր»: Գիտական աշխատության տեսանկյունից չափազանց կարևոր է բացատրել, թե 1915 թ. ինչու տեղի ունեցավ: Սակայն եթե նպատակը 2015 թ. նախօրյակին Հայաստանի և հայերի հետ հաշտվելն է, ապա այս ակադեմիական վերլուծության ազդեցությունը կնվազեցնի ի սրտե ցավը կիսելու ազդեցությունը: Հայերն սպասում են, որ իրենց նկատմամբ կատարված բռնության և անիրավության համար ներողություն կամ գոնե կարեկցանք զգան: Բնականաբար, պետք է ցավենք Բալկաններում, Գալիպոլիում, Եմենում մահացածների համար, սակայն իրատեսական չէ հայերից  սպասել, որ այդ ցավը իրենց սրտերում պահեն, որովհետև Բալկաններում, Գալիպոլիում և Միջին Արևելքում օսմանցիների  նկատմամբ կատարած ողբերգության համար Հայաստանն ու հայերը պատասխանատու չէին:

 http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/taspinar/2012/07/16/ermeni-meselemiz-adil-hafiza-ve-2015

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net