Ահմեդ Ինսել
Թուրքիան Ֆրանսիայի վրա ճնշում գործադրելու քաղաքականության վրա կենտրոնանալու փոխարեն անհրաժշետ է նոր թափ հաղորդի այն քաղաքականությանը, որը նպատակ է հետապնդում ամոքել հիշողություններում այս մեծ ցավի վերքերը:
Այն, որ Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհուրդը Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը սահմանադրությանը հակասելու հիմնավորմամբ չեղարկել է, դեռ չի նշանակում, որ այս հարցն այլևս չի բարձրացվելու: Ահմեդ Դավութօղլուի և Ֆրանսիայի արտգործնախարարի փարիզյան մամլո ասուլիսը օրակարգ բարձրացրեց երկու ամիս առաջ Ֆրանսիայի նախագահ ընտրված Ֆրանսուա Օլանդի նախընտրական խոստումներից մեկը: Սոցիալիստ թեկնածուն իր նախընտրական քարոզարշավում իր մրցակից Սարկոզիի պես հանդես էր եկել Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող մի նոր օրինագծի խոստմամբ:
Մամլո ասուլիսի ժամանակ, երբ հարցրեցին չեղարկված օրինագծի ճակատագրի մասին, Ֆրանսիայի նախարարը պատասխանեց. «Սահմանադրական խորհուրդը որոշել է, որ այս օրինագիծը հակասում է մեր սահմանադրությանը, հետևաբար հնարավոր չէ դիմել նույն ուղուն»: Սակայն նախագահ Օլանդը մեկ օր անց նախարարի այս խոսքերը, որոնք պարունակում էին կտրուկ ժխտում, ուղղեց: Նախագահական նստավայրից Ֆրանսիայի հայ համայնքի ներկայացուցչի հետ հեռախոսազրույցի ժամանակ հաստատել են, որ «նախագահը հիշում է իր նախընտրական խոստումների մասին և որ դրանք կյանքի է կոչելու»: Օլանդը հուլիսին հանդիպումներ է ունենալու, որպեսզի ֆիքսի, թե ինչ կարելի է կատարել:
Սա անսպասելի զարգացում չէ: Հայտնի է` ինչքան մոտենա 2015 թ., այնքան «ցեղասպանության ճանաչման» վերաբերյալ ավելի շատ նախաձեռնություններ են օրակարգ բերվելու: Ցեղասպանությունը ծանուցում-օրենքով ընդունած Ֆրանսիայում հայ համայնքը նպատակ է հետապնդում, որպեսզի օրենքով ընդունված ժխտումը հանցանք որակվի:
Խնդիրը նախ և առաջ ցեղասպանություն իմաստից է բխում: Ցեղասպանությունը բացարձակ է և հետևաբար անվիճարկելի հանցանք է ընդունվում: Մինչդեռ ժողովրդավարությանը հակասում է այն, որ ինչ որ բան անվիճարկելի է: Ընդհակառակը` ժողովրդավարությունը բնորոշում է քաղաքական հասարակարգ, որտեղ հասարակական հարցերում բացարձակ ճիշմարտություն չկա, ամեն ինչ քննարկվում և վերարժևորվում է: Ժողովրդավարության տեսանկյունից ցեղասպանության` հանցանք լինելուց ավելի շատ խնդրահարույց է այն, որ կատարվածն այս կերպ անքննելի է որակվում:
Հաջորդ խնդիրը մեղադրյալի հարցն է: Քանի որ այս համամարդկային հանցանքը գործածներն այլևս կենդանի չեն, անհրաժեշտ է, որ պատմաբաններն ու քաղաքական գործիչները դատեն: Ցեղասպանության նման հանցանքը անհրաժեշտ է արժևորել քաղաքական և հասարակական մասշտաբով բացարձակ չարիք, մինչդեռ քրեական պրոցեսի ասպարեզում փակուղի է մտնում և դառնում անքննելի:
Այն, որ դատավարության ուղով բացարձակ պատմություն գրելու պահանջ է առաջացել, անշուշտ, պատմաբանների, քաղաքական գործիչների մեղքի բաժինն էլ կա, քանի որ մեծավ մասամբ և երկար ժամանակ ապրած ցավերի նկատմամբ անտարբեր են եղել: Ի հայտ եկած դատավարության պահանջի առաջին պատասխանատուն Թուրքիայի` Հայոց տեղահանության (ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) և դրա արդյունքների հարցում որդեգրած անտարբեր, մեծավ մասամբ ժխտողական դիրքորոշումն է:
Առաջիկայում Ֆրանսիայի վրա նոր ճնշում գործադրելու քաղաքականության վրա կենտրոնանալու փոխարեն սպասվում է, որ Թուրքիայում պետական ղեկավարությունը նոր թափ հաղորդի այն քաղաքականությանը, որը նպատակ է հետապնդում ամոքել հիշողություններում այս մեծ ցավի վերքերը: Ֆրանսիայում Ահմեդ Դավութօղլուի ասած «արդար հիշողությունը» նշանակում է լսել և հասկանալ հայերի ցավը, «անմիջապես բերանը փակելու» պահվածքի կողքին որդեգրել ցավն ամոքելու քաղաքականություն: Առաջին բանը, որ մարդու միտքն է գալիս, հայկական մշակութային ժառանգության պահպանումն է, նոր նպատակներ դնելով` մերօրյա պայմաններում դրանց գոյատևման ապահովումը, բնակչության հարցերում բոլոր պահոցները հասանելի դարձնելը, օրինակ` Ֆրանսիայի նախաձեռնության հետ ստեղծել խառը մասնագետների հանձնաժողով: Բնականաբար, խոսել նաեւ տեղի ունեցած բոլոր ցավերի մասին: Դավութօղլուն ասելով, թե «հայերի դիմաց 1915 թ. ոչինչ տեղի չի ունեցել ասող արտգործնախարար չկա», ընդգծում է, որ այս հարցում «անհրաժեշտ է, որ մի նոր խոսելաոճ զարգացնենք»:
Կա ռիսկ, որ կատարած այս փոքրիկ քայլը, Ֆրանսիայում որոշ իմաստով նորից օրակարգ բարձրացած ցեղասպանության ժխտման հանցանքը քննարկելով, կվերածվի դատարակ ցանկության, կմտնի փակուղի:
Այսօր այս փակուղուց դուրս գալու հիմնական պատասխանատվությունն ընկած է Թուրքիայի ուսերին: Թուրքիայում ազդեցիկ և վստահություն առաջացնող նախաձեռնություն է լինելու, որ նախագահը 1915 թ. օսմանյան պետության գործադրումների պատճառով մեծ ցավ զգա, դատապարտի այս չարիքին նպաստող քաղաքականությունը և ողջ Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի-Ակունքի խմբ.) հայերի երեխաներից և թոռներից կատարվածի համար ներողություն խնդրի: Նման ցավը կիսելու և զգալու, տեղի ունեցածի պատճառով ներողություն խնդրելու նախաձեռնությունը չի պարտադրում ժխտել տեղի ունեցած մյուս ցավերի, զգացված խորը վախերի գոյությունը: Նոր լեզու կոչվածը նման մի բան է, այնպես չէ՞:
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Leave a Reply