«Ակունքի» հարցարզույցը Հրանտ Դինքի անվան հիմնադրամի աշխատակիցների հետ

Բանավոր պատմության ծրագրի շրջանակներում Հրանտ Դինքի անվան հիմնադրամին աշխատակցող Մելիսա Բահարը և «Ակօս» շաբաթաթերթի թղթակից, Հրանտ Դինքի անվան հիմնադրամի աշխատակից Մարալ Դինքը վերջերս եկել էին Հայաստան: Մարալ Դինքն ու Մելիսա Բահարը, այցելելով Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի գրասենյակ, հարցազրույց տվեցին «Ակունքին»:

Մելինե Անումյան-Ի՞նչ ծրագրեր է իրականացնում Հրանտ Դինքի անվան հիմնադրամը:

Մարալ Դինք-Հրանտ Դինքի անվան հիմնադրամը հիմնվել է Հրանտ Դինքի մահից հետո և ծրագրեր է իրականացնում` նրա մտքով ու սրտով երազած ավելի ժողովրդավար և արդար աշխարհի ստեղծման նպատակով նրա նախանշած ուղով գնալ կարողանալու համար: Հիմնադրամը ծրագրեր ունի կրթության, պատմության և մշակույթի ոլրտներում: Բանավոր պատմության ծրագիրը մեկնարկել է անցյալ տարի. մեր առաջին գիրքը հրատարակվել է անցած տարում: Բացի այդ` մենք մի կոնֆերանս ենք կազմակերպել` նվիրված Դիարբեքիրի սոցիալական ու մշակութային գոյությանը: Ամեն տարի Հրանտ Դինքի անվան մրցանակն ենք շնորհում: Իրականացնում ենք նաև «Խղճի ֆիլմեր» ծրագիրը: Յուրաքանչյուր ոք համացանցի միջոցով ներկայացնում է իր` սիրողական կերպով և խղճի թեմատիկայով նկարահանած ֆիլմը: Միջազգային ժյուրին գնահատում է այդ ֆիլմերը և ընտրում լավագույնները: Ամեն տարի գումար ենք տրամադրում` պատմության ոլորտում ուսումնասիրություն իրականացնելու համար: Ունենք նաև լրագրողների փոխանակման ծրագիր: Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերություններ զարգացնելու նպատակով Թուրքիայից լրագրողներ են գալիս Հայաստան, իսկ հայաստանցի լրագրողներն էլ մեկնում են Թուրքիա: Նրանք այցելում են տարբեր լրատվամիջոցների, և կապ է հաստատվում նրանց միջև:

Մելինե Անումյան- Կարո՞ղ եք բանավոր պատմության ծրագիրը ավելի մանրամասն ներկայացնել:

Մելիսա Բահար-Այդ ծրագիրը` «Լռության ձայնը» վերնագրի ներքո, սկսել է իրականացվել անցյալ տարի` ընդգրկելով Թուրքիայի բոլոր հայերին: Այն մեջտեղ բերվեց որպես այդ մշակութային գոյությունն ի հայտ բերելու և ժողովուրդների հասարակական, մշակութային ու քաղաքական հիշողությունները բացահայտելու ծրագիր: Բացի այդ` այս տարի ևս, փոքր-ինչ ավելի մասնավորեցվելով, իրականացվում է դիարբեքիրցի (տիգրանակերտցի-Ակունք խմբ.) հայերի ծրագիրը: Այն կազմակերպվում է սփյուռքում, Հայաստանում և Թուրքիայում ապրող հայերի մշակութային գոյությունն ի հայտ բերելու համար, այսինքն` եթե իրոք կորուսյալ պատմություն կա, հանուն դրա պահպանման, թերևս` նաև գրավոր փաստաթղթերի վրա լույս սփռելու…

Մարալ Դինք-Այդ ծրագիրը նաև կարևորվում է պաշտոնական պատմագրությունից դուրս, բանավոր պատմություն ներկայացնող մարդկանց հիշողություններում նրանց ապրածը մեզ փոխանցելու առումով:

Մելիսա Բահար-Ըստ էության` մենք հիշեցնում ենք չմոռանալու անհրաժեշտության մասին, այսինքն` նման մի բան առկա է այդ ծրագրում:

Մարալ Դինք-Այո’, այսինքն` հայերը հազարամյա պատմություն ունեն այդ տարածքներում: Դրա համար էլ ներկա պահին նրանց պատմություններն անընդհատ բանավոր կերպով փոխանցվում են, բայց եթե դրանք ժամանակի ընթացքում գրքի չառնենք, ինչ-որ ձևով ծրագրի չենթարկենք, կկորչեն և կանհետանան: Մեզ համար սույն ծրագրում կարևորն այն է, որ մարդկանց պատմություններն անհետ չկորչեն: Մենք ուզում ենք դրանք պահպանել և փոխանցել հետագա սերունդներին:

Մելիսա Բահար-Ամենահետաքրքիր կողմն էլ, ըստ էության, այն ժամանակաշրջանում տեղի ունեցած դեպքը ներկայում մեկնաբանելն է: Շատ քիչ ժամանակ է անցել: Իրենց փոխանցածը ներկայում մեկնաբանել կարողանալը կարևոր կետ է:

Մելինե Անումյան-Այդ ծրագիրը շրջան առ շրջա՞ն է իրականացվում:

Մարալ Դինք-Մեր առաջին գիրքը վերաբերում է Թուրքիայի բոլոր հայերին: Առանձին շրջան չենք ընտրել: Թե’ Ստամբուլում և թե’ Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի-Ակուքի խմբ.) որոշ քաղաքներում շրջելով` հարցազրույցներ ենք արել նաև գաղտնի, իսլամացած հայերի հետ: Այսինքն` այդ հարցազրույցներն իրականացվել են ոչ միայն ներկա պահին իրենց հայ անվանողների հետ: Նման մի գիրք ենք հրատարակել: Այս տարի էլ այդպիսի ծրագիր ենք իրականացնելու դիարբեքիրցի հայերի վերաբերյալ: Եթե շարունակենք, հավանաբար մեկ այլ քաղաք էլ կընտրենք:

Մելինե Անումյան-Այնուամենայնիվ, հատկապես ո՞ր շրջաններում է կատարվել ձեր առաջին ուսումնասիրությունը:

Մարալ Դինք-Ստամբուլում, Մալաթիայում, Սվասում (Սեբաստիա-Ակուքի խմբ.), Էլազիգում (Խարբերդ-Ակուքի խմբ.), Դերսիմում և բազմաթիվ այլ շրջաններում: Այս վայրերում ուսումնասիրությունն իրականացվել է թաքնված, մուսուլմանացած հայերի վերաբերյալ:

Մելիսա Բահար-Եվ կատարվել է` առանց տարիքային սահմանափակման: Այսինքն` հարցազրույց ենք արել և’ 16 տարեկան աղջկա, և’ 60 տարեկան տղամարդու հետ, որովհետև նրանք բոլորն էլ կա’մ պատմելու բան ունեն, կա’մ էլ հենց իրենց գլխին է որևէ փորձանք պատահել:

Մելինե Անումյան-Բանավոր պատմության ծրագրի շրջանակներում իրականացված հարցազրույցներում հանդիպե՞լ է արդյոք որևէ նախադասություն, որն անխտիր բոլորն են ասել:

Մարալ Դինք-Ամեն մեկի պատմությունը յուրօրինակ է:

Մելինե Անումյան-Իսկ արձանագրվե՞լ է խիստ ապշեցուցիչ որևէ պատմություն:

Մարալ Դինք-Իհարկե’: Ծրագիրն իրականացնող մարդկանց համար էլ շատ զգացմունքային և բարդ գործընթաց գրանցվեց, որովհետև այդ ամենի մասին գրքերում կարդում ենք կամ լսում, բայց որևէ մարդու հետ նստելն ու ժամերով զրուցելը զգացական պրոցես է:

Մելիսա Բահար-Մի դիարբեքիրցու աչքերը լցվեցին, երբ պատմում էր զինվորական ծառայության ժամանակ իր գլխին եկած մի արկածի մասին: Մենք էլ ազդվեցինք:

Մարալ Դինք-Մինչ օրս այնպես է եղել, որ նրանց լռեցրել են, նրանք չեն պատմել այդ դեպքերի մասին, միգուցե խոսել են միայն իրենց ընտանիքների մեջ: Անընդհատ վախեցել են, ճնշվել, միշտ իրենց պատմությունները թաքցրել` իրավացի լինելով դրանում: Եվ հարցազրույցի սկզբում, բնականաբար, հանդիպում են քաշվողներ, մարդիկ, որ չեն ցանկանում պատմել, բայց պատմելը բոլորի վրա դրական ներգործություն է ունենում: Բարերար է ազդում թե’ նրանց և թե’, իմ կարծիքով, մեր բոլորի վրա: Նրանք էլ պատմելիս սկզբում քաշվելով են սկսում, սակայն երբ հարցազրույցը խորանում է, նրանք էլ են ավելի հանգիստ զգում իրենց:

Մելիսա Բահար-Կամ էլ մտածում են, թե իրենց պատմություններն անկարևոր են, բայց երբ սկսում են պատմել, իրենք էլ են նկատում, որ իրապես շատ էական հարցեր են շոշափում: Հետևաբար հարցազրույցն էլ ավելի ոգևորիչ է դառնում:

Մելինե Անումյան-Նրանք իրենց իրակա՞ն անուններով են ներկայացնում:

Մարալ Դինք-Մենք իմանում ենք, բայց գրքում չենք հիշատակում նրանց անունները: Էական էլ չէ: Կարևորն այն է, որ տվյալ իրական պատմությունն ամփոփվի գրքում:

Մելինե Անումյան-Իսկ ո՞ր ծրագրի համար եք Հայաստան եկել:

Մարալ Դինք-Բանավոր պատմության ծրագրի: Այստեղ ենք եկել` Հայաստան գաղթած դիարբեքիրցի հայերի հետ հարցազրույցներ անելու նպատակով:

Մելինե Անումյան-Հաջողություն եմ մաղթում ձեր բոլոր աշխատանքներին:

Մարալ Դինք-Շնորհակալություն:

Մելիսա Բահար-Շատ շնորհակալ ենք:

Մելինե Անումյան-Ես էլ եմ շնորհակալ հարցազրույցի համար:

Akunq.net