Հայկական վերջին ընտանիքը

Ջևաթ Սինեթ

Անատոլիական հայերեն (արևմտահայերեն-Ակունքի խմբ.) խոսող հայկական միակ ընտանիքին տեսնելու համար դժվարին ճամփորդություն կատարեցինք դեպի Բաթման նահանգի Սասուն գավառի Վանք գյուղ…

Երբ լսեցի, որ մի հայկական ընտանիք է ապրում Բաթման/Սասուն գավառում գտնվող Մարութա լեռան փեշերին, ուրախությունիցս տեղս չէի գտնում և անմիջապես սկսեցի պատրաստվել: Շատ վաղ ճամփա ընկա, և չորս ժամ տևողությամբ ուղևորությունից հետո հասանք Սասուն: Գյուղը գտնվում է Սասնա Մարութա լեռան ստորոտին: Գյուղում երկու թաղամաս կա: Մի թաղամասի անունը Քոմեք է, մյուսինը` Ղարվեր: Հենց Ղարվեր էլ գնալու էինք: Այնպիսի մի վայր է, ուր բարձրանալը դժվար է և հոգնեցուցիչ ճամփորդություն է պահանջում: Քանզի այդ շրջանում, ինչպես ասում է վարչապետը, ասֆալտե ճանապարհ չկա, գյուղական ճամփան լրիվ քարքարոտ է և միայն ջիպով է հնարավոր այնտեղ հասնել: Սակայն դժվարությունները չեն սահմանափակվում միայն գյուղ հասնելով. տուն հասնել կարողանալու համար պետք է մեկ կիլոմետրանոց ճանապարհ էլ քայլենք: Սասնա շրջանի բոլոր ուղիները ժայռոտ են: Անհնար է դրանք ճամփա անվանել, որովհետև ճանապարհ ասված բան չկա այնտեղ: Ձմռանը գյուղական ճամփան ուղիղ վեց ամիս փակ է մնում: Մի բուլդոզեր է եկել և, այսպես կոչված, «ճանապարհ» կառուցել, այսպես կոչված, որովհետև դրանով անհնար է անցնել ոչ միայն ավտոմեքենայով, այլ նույնիսկ` ոտքով: Բայց այնտեղ գնալը պատիվ էր մեզ համար: Գյուղի անվանումը հայերենով Վանք է: Այն իր անունն ստացել է Վանք եկեղեցուց: Քրդերենով գյուղի անվանումը Հաթինե է, իսկ թուքերենով` Չալըշըրլար գյուղ: Բնակչությունը բաղկացած է 60 տնից, տներում բնակվում են 500 հոգի:  

Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի-Ակունքի խմբ.) տարածքներում 1000-ի չափ հայկական դպրոցներ, 2000-ի չափ եկեղեցիներ, հարյուրավոր գերեզմանոցներ և, թերևս, տասնյակ հազարավոր անձնական գույքեր կային: Դրանցում ներկա պահին բնակվում են ոչ թե հայեր, այլ ուրիշ էթնիկական և կրոնական ծագում ունեցող մարդիկ: Եվ Սասունում 1915 թ. ցեղասպանությունից առաջ թալանվել են բոլոր եկեղեցիները և վանքերը` 127 եկեղեցին և 17 դպրոցն էլ ներառյալ: Այն եկեղեցիներն էլ, որոնց հաջողվել է կանգուն մնալ, Գոմք վանքի նման, օգտագործվում են որպես ախոռ կամ կողոպտվել են գանձ որոնողների կողմից:  

Առանց հապաղելու., անմիջապես ընտանիքի տան ճամփան բռնենք: Այնպիսի մի ուրախություն է, որ գրեթե անհնար է բառերով բացատրել, որովհետև ցեղասպանությունից հետո չցրված մի ընտանիքի այդ կերպ նման վայրում գտնելը անհնարին բան է համարյա: Եվ նման ընտանիք այդ շրջանում չկա էլ. չի մնացել: Ինչևէ, հոգնեցուցիչ ճամփորդության վերջում հասանք նրանց տուն: Ընտանիքն անմիջապես մեզ ներս հրավիրեց, բայց տուն մտնելուն պես նկատեցինք, թե ինչքան չքավոր են նրանք: Չքավոր են, քանի որ ցեղասպանության ժամանակ այս ընտանիքը թաքնվել է լեռներում ու քարանձավներում: Էլ դժբախտություն չի մնացել, որ նրանք ապրած չլինեն: Գերդաստանի նահապետը` Ջեմիլ հորեղբոր հայրը, հարկադրված է եղել ընտանիքի անունը փոխել: 1937 թ. ծնված Ջեմիլ հորեղբայրն այստեղ է ապրում` իր 7 դուստրերի և 3 որդիների հետ մեկտեղ:

Գյուղում է գտնվել Սուրբ Քորքին գերեզմանատունը, որը, սակայն, գետնին է հավասարեցվել` գանձ որոնողները և մինչև անգամ այլ գյուղերից եկած գանձագողների կողմից: Մեկ էլ կա Սուրբ Հակոբ հայկական գերեզմանատունը: Առկա է նաև Սուրբ Սարգիս գերեզմանոցը, բայց այս գերեզմանատների մեծ մասն անհետ ոչնչացված է, որովհետև այս վայրերը ներկայում որպես արտ են օգտագործվում: Ջեմիլ հորեղբոր տիկինը` Ֆերիդեն ևս այնքան տառապանքներ է քաշել, որ դրանց նկարագրությունը ոչ մի հոդվածում կամ գրքում հնարավոր չի լինի տեղավորել: Ֆերիդեի պապը` Բըղդեն, և տատը` Ղընզորցիկը, փախչում են և կորչում: Ոչ ոքի հայտնի չէ, թե որտեղ են նրանց սպանել: Հայրն էլ մի ընտանիքի կողմից գերի է տարվում ցեղասպանության ժամանակ: Այդ ընտանիքը ստրուկի պես բանեցնում է նրան: Հովվություն է անում, տնային գործեր, որպեսզի չսպանեն: 8 տարի հետո էլ փախչում է գերությունից և ամուսնանում Մարգրիտի հետ:

Ջեմիլ հորեղբոր գլխին եկածներն այդքանով չեն ավարտվում: Բացի չքավորությունից, մի օր էլ տեղի անտառապահներն են աղջկան առևանգում: Երեք օր ու գիշեր դստերն է որոնում, բայց` իզուր: Չի կարողանում գտնել, որովհետև ոստիկանական տեղամասը չի խառնվում: Չնայած իր բոլոր դիմումներին` ոստիկանական տեղամասի հրամանատարը տեղից անգամ չի շարժվում: Երեք օր անց սկսում է որոնողական աշխատանքները: Հետագայում դուստրը գտնվում է, բայց Ջեմիլ հորեղբայրը ենթարկվում է անտառապահների սպառնալիքներին, թե եթե մեր դեմ բողոք ներկայացնես, վերջդ մահը կլինի: Այդ վախով Ջեմիլ հորեղբայրը հրաժարվում է բողոքել, տուն վերադառնում, որովհետև անտառապահների ձեռքին 2 հազար ռումբ է լինում: Ջեմիլ հորեղբայրը, ճարահատյալ, երեք աղջիկներին ուղարկում է Ստամբուլում ապրող փեսայի տուն: Գյուղում մնում է միայն մի որդու և 5 թոռների ու կնոջ հետ, որովհետև մյուս կողմից էլ չքավորությունն է նրանց նեղում:

«Այս ամբողջ դժվարին կյանքին հակառակ` պարտավոր եմ ապրել,- ասում է նա,-Այնքան տառապանք կա, որի մասին կարելի է պատմել. մեկը չավարված մյուսն է սկսվում»:

Մենք էլ նրան չդառնացնելու համար այլևս հարց չենք տալիս: Հետ վերադառնալիս մեր հրաժեշտն եմ վերհիշում:

«Այնքան տառապանք ենք կրել, որ չենք կարողանա մոռանալ մինչև մեր կյանքի վերջ, որդի’ս,-ասում է նա,-Ձեզ տեսնելով` ես աշխարհի ամենահարուստ մարդը դարձա»:

Մենք էլ հրաժեշտ տալիս այլևս հազիվ ենք զսպում մեր արցունքները:  

http://www.aykiridogrular.com/koseyazisi-44-Son-Ermeni-Aile.html

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net