Սան Պաուլոյում ծնված Ստեփան Նորայր Շահինյանը 1915 թ-ից 97 տարի անց իր լուսանկարչական ապարատի հետ մեկտեղ անցել է այն ճանապարհներով, որոնցով քայլել է իր ընտանիքը, և գտել իր պապերի` Ուրֆայում գտնվող տան պատին փորված գրությունը: «Ակօս» շաբաթաթերթի լրագրողներից Էսրա Էլմասի հրապարակումը մեկն է այն հազարավոր հայ ընտանիքների պատմություններից, որոնք հարկադրված են եղել լքել իրենց հողերը:
1979 թ. Բրազիլիայի Սան Պաուլոյում ծնված Ստեփան Նորայր Շահինյանի ընտանիքն ընդամենը մեկն է այն հազարավոր հայ ընտանիքներից, որոնց 1915-ին պոկել են իրենց հողերից և ստիպել աշխարհի տարբեր անկյուններ փախչել: Շահինյանը ծնվել է որպես այս գերդաստանի երրորդ սերնդի անդամ, որի արմատները հորական կողմից ձգվում են Ուրֆա և Մարաշ, իսկ մորական` Իսքենդերուն: Այժմ, 1915 թ-ից 97 տարի անց, լուսանկարչական ապարատը ձեռքին, շրջում է այն ճանապարհներով, որոնցով անցել է իր ընտանիքը: Այն բանը, որի հետքերով գնում է Շահինյանը, բոլորովին էլ տուն կամ հող չէ, որ նա ուզում է հետ վերցնել: Այս ճամփորդությանն է դուրս եկել, քանի որ խոստում է տվել իր պես լուսանկարիչ եղած մարաշցի պապիկին, որն իրեն ասել էր. «Գիտեմ` մի օր մեր ծննդավայրը կգնաս»: Բացի այդ` մտքում պահել էր իր պապերի` Ուրֆայում գտնվող ընտանիքի տան պատին փորված գրությունը…
«Հալեպ եմ գնում…»
Տունը Շահինյանի պապերն են կառուցել` Նշան և Աղաջան Տեր Պետրոսյանները: Աղաջանն ունևոր է եղել` օսմանյան շրջանում պատգամավոր եղած լինելու պատճառով: Հետևաբար երկու եղբայրները նյութական միջոցներ են ունեցել` նման մեծ տուն կառուցել կարողանալու համար, իսկ նրանց հայրը` Տեր Պետրոսը, եղել է տան հենց դիմաց գտնված Սուրբ Հովհաննես Պրոսմրոմոս Ադդայի եկեղեցու քահանան, եկեղեցի, որի տեղում ներկա պահին Սելահադդին Էյուբի մզկիթն է:
Նրա պապը և եղբայրները, երբ հարկադրված են լինում փախչել Ուրֆայից, իրար մեջ պայմանավորվում են. «Եթե իրարից առանձնացվենք, մեր միջից նա, ով տուն կհասնի, թող անպայման տան երկրորդ հարկում գտնվող փոքրիկ սենյակի պատին գրի, թե ուր է գնացել»:
1922 թ. տուն հասած եղբայրներից մեկը հետևյալ գրությունն է թողնում մյուսներին. «1922 թ. Նշան էֆէնդու տուն եկա: 25 օր այստեղ մնացի: Հիմա Հալեպ եմ գնում: Բարո~վ մնաք, բարեկամնե’ր»:
Շահինյանը Ուրֆայում գտնվող հյուրանոցը հասնելուց հետո այստեղի աշխատողներին հայտնում է, որ ցանկանում է մնալ այն սենյակում, որի պատին հայերենով գրություն կա: Բախտը բերում է, կամ էլ իր արտահայտությամբ` Վերին կարգավորողը վաղուց էր նման որոշում ընդունել. տեղավորվում է այդ պահին դատարկ եղող սենյակում: Հյուրանոցը բավականին մեծ է, մի քարե կառույց, որտեղ ապրում են մի քանի ընտանիքներ… Քանի որ Շահինյանի մի մասնագիտությունն էլ ճարտարապետությունն է լինում, ընդամենը մի հայացք գցելով` հասկանում է, թե որքանով է կառույցն իր նախկին տեսքը պահպանել, և որ քարերն են տեղահան արվել: Ցույց է տալիս սենյակի պատի գրությունը` «Ահա’, այստեղ է» ասելով: Շատ փոքրիկ մի սենյակ, որը մի ժամանակ հավանաբար որպես աշխատասենյակ է օգտագործվել… Դեպի պատշգամբ բացվող ձախ ապակու պատին թերևս սեպով կամ ապակով փորագրված տառերով մի գրություն, որը հասնում է հասցեատիրոջը…
«Այդ գրությունը երբեք չի ջնջվի»
Ջևահիր հյուրանոցը 2005 թ. ի վեր աշխատեցնում է Ջևահիր Ասուման Յազմաջըն, որը մեկն է այն փոքրաթիվ երիտասարդ գործարար կանանցից, որոնց կարելի է մատների վրա հաշվել Շանլըուրֆայում: Նա աչքի լույսի պես է պահում հյուրանոցը: Շահինյանի այցը նրան էլ է ոգևորել: Ասում է` «Գիտեի, որ մի օր մեկը գալու է պատի վրայի այդ գրության համար, բայց չգիտեի, թե երբ»: Շահինյանը նախքան հյուրանոցից հեռանալը ասում է, որ հաջորդ տարի հոր հետ է գալու` մի կողմից էլ ցանկանալով համոզվել, որ պատի գրությունը չի ջնջվի: Յազմաջըի պատասխանը բավականին ընկալելի է լինում Շահինյանի համար. «Սպասում եմ Ձեզ` Ձեր հոր հետ միասին: Եթե այդ գրությունը մինչ օրս չի ջնջվել, այսուհետ էլ երբեք չի ջնջվի, կարող եք վստահ լինել դրանում»:
Մարաշից Հալեպ, ապա` Սան Պաուլո…
«Մեր ընտանիքի ներսում ոչ հաճախ էին խոսում 1915 թ. մասին: Մերոնք` մարաշցիները, փախչում են երկու անգամ: Առաջին անգամ 1915-ին` Սիրիա… Այստեղ 4-5 տարի են մնում: Հետո լուր է ստացվում, թե «Կարող եք հետ վերադառնալ. գործերը կարգավորվել են»: 1920-ականներին երկիր են վերադառնում: Սակայն տեսնում են, որ առանձնապես շատ բան չի փոխվել: Մեկ անգամ ևս ճանապարհ են ընկնում` դարձյալ Հալեպ գնալու համար: Երկրորդ ուղևորության ժամանակ ընտանիքի անդամներից յուրաքանչյուրը մի տեղ է գնում: Պապս Հալեպում լուսանկարչությամբ է զբաղվում: Հալեպում են լինում հայտնի հայ լուսանկարիչներ` Տերունյան եղբայրները. պապս սկսում է Տերունյանների մոտ աշխատել: Մերձավոր Արևելքի ներկայացուցիչն է դառնում “National Geographic” ամսագրում: Տերունյան եղբայրները Հալեպից հեռանալիս իրենց ստուդիան պապիս են թողնում: Իսկ մեծ մայրս` Անահիտ Շահինյանը, նկարչուհի է, Հալեպում գտնվող Մարտիրոս Սարյանի գեղանկարչության ակադեմիայի հիմնադիրներից: 60-ականների սկզբին, մինչև անհրաժեշտությունից դրդված` Բրազիլիա գաղթելը, այդ գործով է զբաղվում»:
(«Ռադիկալ» օրաթերթը սույն հոդվածը վերցրել է «Ակօս» շաբաթաթերթից և ներկայացնում է որոշ կրճատումներով)
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1093112&CategoryID=82
Թարգմանությունը` Մելինե Անումյանի
Akunq.net
Leave a Reply