Հայ-ֆրանսիական հնագիտական արշավախումբն ամփոփեց «Երեբունի» ամրոցի պեղումները

ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԿԱՐՅԱՆ

Երեկ «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տնօրեն Գագիկ Գյուրջյանը հնագետներին ներկայացրեց Ստեֆան Դեշամպին, որը Բրետանի հնագիտական ծառայության ղեկավարն է, եւ նաեւ հայ-ֆրանսիական համատեղ խմբի պատասխանատուն, խմբի անդամ Ֆրանսուա Ֆիլե դե Կլերֆոնտենին եւ հայկական կողմի ղեկավար` թանգարանի փոխտնօրեն Արաքսի Մեշինյանին:

Ինչպես նշեց պրն Գյուրջյանը, «անցած տարի ավարտվել է հայ-ֆրանսիական հնագիտական պեղումների քառամյա ծրագիրը: Անցած էտապը բաղկացած էր երեք արշավախմբից` հայ-ամերիկյան, հայ-ֆրանսիական եւ զուտ հայկական: Ծրագրի ավարտին ՀՀ-ում Ֆրանսիայի դեսպան Անրի Ռենոն այցելեց թանգարան, եւ հենց այդ ժամանակ հայ-ֆրանսիական արշավախումբը, կարեւորելով ծրագիրը, առաջարկեց այն եւս չորս տարով երկարաձգել»: Հենց այդ ծրագիրը մեկնարկեց հունիսի 5-ին, եւ արդեն արշավախումբը ամփոփում է կատարված աշխատանքները: Իսկ թե ի՞նչ տվեցին այս պեղումները «Ազգի» հարցին պրն Գյուջյանն ասաց. «Նախ հրաշալի համագործակցություն էր հնագետների եւ ուսանողների միջեւ, որը շարունակական բնույթ ունի, եւ որ կարեւորն է` արգելոցի տարածքում ինչպես համագործակցել օտարերկրյա արշավախմբերի հետ` հատուկ մշակված ծրագրով»: Իսկ ի՞նչ է ներառում այդ ծրագիրը հարցին պրն Գյուրջյանն ասաց. «Նրանք մեզ հանձնում են աշխատանքային օրերի բոլոր օրագրերը, բոլոր գծագրերը, բոլոր պեղած նյութերը եւ հնավայրը պեղելուց հետո իրականացվում է հնավայրի պահպանման խնդիրների համատեղ լուծում»:

Արշավախմբին շնորհակալություն հայտնելով պրն Գյուրջյանը տեղեկացրեց, որ շերտագրումներից հետո «Էրեբունի-Երեւան» տոնակատարությունների շրջանակում կկազմակերպվի «Էրեբունի. երեկ ու այսօր» խորագրով ցուցահանդեսը: Տկն Մեշինյանը տեղեկացրեց, որ ամերիկյան արշավախումբը իր աշխատանքների ավարտից հետո թանգարանի ֆոնդին է հանձնել իրենց պեղումների ընթացքում գտնված 55 կտոր արժեքավոր գտածոները եւ դեռ այդ գործընթացը շարունակվում է:

Ստեֆան Դեշամպը կարեւորեց հուշարձանի շերտագրումը, որից էլ պարզ կլինի «Էրեբունի» ամրոցի ավերումից հետո շինարարության շարունակության մանրամասները: «Մենք հենվելով 50-60-ական թվականներին Կոնստանտին Հովհաննիսյանի կողմից կատարված պեղումների ու գրառումների վրա, փորձում ենք հասկանալ ու նորովի բացահայտել «Էրեբունի» ամրոցը: Հնավայրում մենք աշխատում ենք երկու ողղություններով եւ արդեն բացել ենք Ուրարտական փողոց, եւ աշխատում ենք նաեւ Խալդ աստծո տաճարի հյուսիսային մասում գտնվող Սյունազարդ դահլիճի շուրջը, որը մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում, քանի որ, ի վերջո պետք է հասկանանք դա Ուրարտակա՞ն, թե՞ Աքեմենյան ժամանակաշրջանի կառույց է, քանի որ Ուրարտուի կործանումից մինչեւ Աքեմենյան ժամանակաշրջան մոտ մեկ դար կա, որը բացահայտելուց հետո մեծ նշանակություն կունենա հայ պատմության համար», ասաց Դեշամպը: Պեղումների ընթացքում, նշում էին արշավախմբի անդամները, գտնվել են շուրջ 3000 խեցու կտորներ, որոնք թվագրվում են Քրիստոսից առաջ 7-րդ դարի կեսեր: Գտածոները շատ բարձրորակ խեցեղեն է, ինչը ըստ հնագետների, այդ ժամանակաշրջանում շատ լավ զարգացած է եղել: Բացի դրանից, հայտնաբերվել են ճրագաման, կճուճներ, կուժեր, սափորներ, սկիհներ, բազմաթիվ այլ իրերի բեկորներ, որոնց վրա կան նկարներ, արձանագրություններ ու նաեւ նապաստակի պատկերով դրոշմներ, պղնձյա զարդեր, կարմիր գույնի ջնարակված ու փայլեցված խեցեղեն, որոնք հիմնականում ծառայել են արքաներին եւ արված են բարձր ճաշակով, անհատականության դրոշմով:

Հնագետները պնդում էին, որ «Էրեբունու պեղումներն թույլ են տալիս պարզել, թե ինչ է եղել Ուրարտուի կործանումից հետո, որը նաեւ մեծ նշանակություն կունենա ու պատմության նոր էջ կարող է բացել: Ամենակարեւորը, որ Էրեբունի ամրոցի կործանումից հետո կյանքը շարունակվել է, այնտեղ բազմաթիվ շինություններ են եղել: Այս պեղումների կարեւոր նշանակությունն այն է, հնարավորություն է տալիս բացելու հայ ժողովրդի պատմության առաջին էջերը, հայկական առաջին ցեղերն են այդ տարածքում հայտնվել»: Պրն Գյուրջյանը ամփոփելով ասաց. «Եթե մենք առաջիկայում վերականգնենք Խալդի աստծո տաճարը, արդեն իսկ բացված այս շերտագրական տարածքները կարեւոր դեր կարող են խաղալ, եւ բացահայտումները տալիս են ճշգրիտ փաստեր»:

Տեղեկացնեմ, որ Ստեֆան Դեշամպը հնագիտական պեղումներ եւ ուսումնասիրություններ է արել նաեւ Շիրակի մարզի Բենիամին գյուղում:

http://azg.am/AM/2012063018