Թուրքը լավն է, հայը` դավաճան, քուրդն` անխիղճ, արաբը` թշնամի

Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիրները, ովքեր օսմանցիներից ժառանգել են իթթիհադականների մտայնությունը, որոշել են երկիրը գծագրել որպես ազգ-պետություն: Եվ այս գործընթացում շրջանի վերաբերյալ զեկույցների հիմք են հանդիսացել քրդերի և Քրդստանի նկատմամբ համընդհանուր ինժեներության ենթակառուցվածքը: Տասնյակ բյուրոկրատներ` այդ թվում ժամանակի բարձրաստիճան պետական այրեր Իսմեթ Ինոնյուն, Ջելալ Բայարը, Ֆևզի Չաքմաքը, հազարավոր զեկույցներ են պատրաստել: Բացառությամբ մի քանիսի` գրեթե բոլոր զեկույցների ընդհանրությունն այն է, որ պաշտպանում են այն տեսակետը, թե քրդական հարցը կարելի է լուծել ռազմական միջոցներ ձեռնարկելու, կոտորածի, բռնի բնակեցման և թուրքացման ճանապարհով: Այս զեկույցներում, որտեղ առաջ էին քաշում քրդերին դեպի Թուրքիայի արևմուտք տեղահանելու, Բալկաններից և Կովկասից եկած գաղթականներին քրդերի հողերում բնակեցնելու տեսակետը, որպես լուծում առաջարկվում էր բոլոր տարբեր էթնիկ ինքնություններին թուրքացնել, այսինքն` ձուլել:

Նման զեկույցներ գրողներից մեկն էլ Հասան Ռեշիդ Թանքութն է, ով, որպես Դիարբեքիրի Թուրք օջախների տեսուչ, պատրաստել է 4 զեկույց: 1925 թ. Շեյխ Սաիդի ապստաբությունից հետո անձամբ Մուստաֆա Քեմալի կողմից որպես Արևելյան նահանգների անվտանգության գծով խորհրդական և Թուրքական օջախների համակարգող շրջան ուղարկված Թանքութը իր պատրաստած գաղտնի զեկույցները ներկայացրել է Մուստաֆա Քեմալին և Ժողովրդահանրապետական կուսակցությանը:

Ինչպես հայտնում է հետազոտող-լրագրող Այշե Հյուրը, հետագա տարիներին 4 շրջան պատգամավոր եղած Թանքութը մանուկ հասակից որբացել և որդեգրվել է Մարաշի Էլբիստանի ալևի քուրդ ընտանիքի կողմից: Հասան Ռեշիդ Թանքութը, ով արև-լեզու թեորիայի հեղինակն է, քրդերին, հայերին, արաբներին, չերքեզներին ստորացնելով որպես «դավաճան», «թշնամի» է ներկայացնում, մինչդեռ թուրքերի մասին խոսում է որպես «աշխարհի ամենալավ մարդիկ»:

1930 թ. փետրվարի 1-ին իր չորրորդ զեկույցում Թանքութը մինչհանրապետական Դիարբեքիրն այսպես է նկարագրում. «Շուկայում կլսեք թուրքերեն, արաբերեն, զազաերեն, քրդերեն, հայերեն ասորերեն, ալբաներեն, բոսներեն խոսվածքներ: Ամեն մի համայնք իր կրոնի համար գիշերվա չափ մութ է, յուրաքանչյուր անհատ իր լեզվի համար մոլեռանդության չափ համառ է»: Դիարբեքրիը պետք է որ լինի այն վայրը, որտեղ իսլամի ու քրիստոնեության տարբեր դավանանքները իրարից ամենաշատն են տարերվում. այստեղ  հանաֆի և սունի ուղղություններն այնքան տարբեր են, որքան սուննիզմն ու ալևիականությունը:

Այս պատկերը, որտեղ յուրաքանչյուր էթնիկ և կրոնական ինքնություն կարող է ապրել խաղաղ և ազատ, Թանքութին անհանգստացնում է: Չի հանդուրժում, որ թուրքերենից բացի` այլ լեզվով են խոսում: Խեղճ Թանքութը սրտնեղում է, որ թանը  վաճառելու համար քրդերեն «Hayde dew (էստի համեցեք, թա~ն-Ակունքի խմբ.)» գոռացող քուրդ կանանց երեք տարի շարունակ չի կարողացել թուրքերեն «Haydi ayran» գոռալ տա:

Հայերն ու ասորիները դավաճան են

Թանքութն իր զեկույցում տարբեր ինքնություններն ու մշակույթները շարունակաբար ստորացնում է: Թանքութը, ով պնդում է, թե ոչ մուսուլմանները հայրենիքին դավաճանել են, ասում է. «Բեշիրի (Տեր Կիրակոս) հարթավայրից նայելու դեպքում հարթավայրի վրա նկատելի են գյուղի ավերակները, այս գյուղի նախկին բնիկները հայերն ու ասորիներն էին: Սրանք քանի որ դավաճանել էին հայրենիքին, համաշխարհային պատերազմը սկսվելիս  աքսորվեցին այնտեղ, որտեղ չէին կարող դավաճանություն կատարել. հաշտությունից հետո էլ մնացել են սահմանից դուրս»:

Եզդիներն իրենց աղջիկներին վաճառում են մանուկ հասակից

Թանքութը չի զլանում ծանր մեղադրանքներ հնչեցնել նաև եզդիների հասցեին. «Եզդիները երկրպագում են սատանային. համաձայն իրենց հավատքի`սատանան ալլահի և’ բարեկամն է, և’ խորհրդականը: …Սենջարի կողմերում ազատ կատարում են իրենց ծիսակատարություններն ու աղոթքները: Օրը դեռ չբացված` մուեզինները բարձրանում են մի բարձր տեղ և գոռում` «Շուայբի աքլորը կանչեց, արդեն ամոթ չկա»: Իրենց աղջիկներին մանուկ հասակից վաճառում են, այս շահավետ գործը դեռևս կա, վաճառված երեխան իր պարոնի ամեն մի գործին նայում է հավատացյալի հավատարմությամբ և միևնույն ժամանակ, քանի որ գեղեցիկ են, մեծամասամբ դառնում են նրանց կանաց մրցակիցը կամ էլ գրվում են նրանց տեղը: Միդյաթի եզդիներն այսօր էլ վաճառում են իրենց աղջիկներին… Անդրադառնալով ծնողներին` նրանք չեն հիշում նույնիսկ իրենց երեխաների անունները, ում վաճառքի գումարը վերցրել են: Այս իրավիճակը շատ լավ ցույց է տալիս, որ հասարակական կյանքում նախնադարյան կարգեր են:

Զազաները ամեն մի գործում հայտնի են իրենց խորամանկությամբ

Թանքութը չի մոռացել նաև զազաներին, որոնց անվանում է «իրանացված թուրքեր». «Կին, տղամարդ հարուստ են միայն մարմնական ուժով և ստախոսությամբ, շատ նվաստ ծառայություններ են կատարում. զազան, ով վառարանի ողջ պարարտանյութը հանում է կտուր և փռում, գրաստի բեռը 5 ժամ կրում է մեջքին, իր աշխատանքի դիմաց վերցնում է միայն 15 ղուրուշ, խեղճի մատուցած այս ծառայությանն ականատես քաղաքացիներից կլսես հետևյալ արտահայտությունը. «Եթե զազաները չլինեին, գրաստների վիճակն ի՞նչ կլիներ»: Զազաները հայտնի են նրանով, որ ամեն խոսքում երդվում են, իսկ գործում հայտնի են խորամանկությամբ: Եթե ձեր գնած խոտը կշռելիս զազայի ոտքին ուշադրություն չդարձնեք, կշեռքն ինչ ուզում է լինի, ավել է կշռելու, և այս կեղծիքը կատարած զազային եթե հանցանքի վրա բռնեք, չկարծեք, թե կարմրելու է. այդ պահին մտքում միայն մի բան կա` «Ինչու՞ բռնվեցի և օգուտս կորցրեցի»:

Քուրդը գայլի չափ դաժան է

Բնականաբար Թանքութը չի մոռացել քուրմանջիով խոսող քրդերին: Թանքութը, ով պնդում է, թե քուրդ (Kürt-թուրքերեն նշանակում է քուրդ-Ակունքի խմբ.) բառը ծագում է գայլ բառից (Kurt-թուրքերեն նշանակում է գայլ-Ակունքի խմբ.), նշում է, թե քրդերին այդպես են անվանել, քանի որ «նրանք գայլի պես դաժան են»: Այնուհետև հայհոյանքները շարունակում է. «Քուրդը թափառական է: Չնայած անհամեմատելի համբերությանը` նրանք, ովքեր իրենց համար նոր բեյ, նոր տեր են փնտրում, իրենց օթևանը թողելով` կազմում են մի նոր քարավան: Երբ բեյն ասում է` «Քեզ այլևս չեմ ուզում, վեր կաց գնա», քրդի տխրությանը սահման չկա, սակայն այս վիշտը նրա համար չէ, որ հեռանում է իր օթևանից, հողերից, որտեղ մեծացել են իր երեխաները, դաշտերից, որտեղ տարիներ շարունակ քրտինք է թափել, այլ մինչև նոր օթևան գտնելը անցկացնելիք ճգնաժամային ժամանակների մասին մտածմունքից է»: Քուրդը հնազանդ է. նրան ո’չ անհանգստությունը, ո’չ աղքատությունը չեն կարող հեռացնել իր տեղից, որից նրան չեն վռնդել: Պետք է հավատալ երկար ժամանակ անվնաս և հնազանդ եղած քրդի ճշմարտացիությանը, հատկապես մեծ է փողի և վրեժի հրավերի առաջ թուլակամությունը: Եթե շրջապատի թույլտվություն և հարմար առիթ լինի, չի կարող արգելել, որպեսզի բարոյական սովորություններից որևէ մեկը գործի:

Աշխարհի ամենալավ մարդիկ մենք` թուրքերս, ենք:

Թանքութը ասում է. «Մենք երբեք չհասկացանք պրոպագանդան, թե «աշխարհի ամենալավ մարդիկ մենք` թուրքերս, ենք»: Ըստ նրա` արաբները շարունակ թուրքերի դեմ քարոզչությամբ են հանդես եկել: «Mekke-i mükerreme» պրոպագանդիստական գրքից բերում է հետևյալ օրինակը, որը խորհուրդ է տրվում բոլոր մուսուլմաններին անգիր անել և անգիր անել տալ. «Թող ուշադրություն դարձնեն, թե այս բեյթը որքան հզոր պրոպագանդայի զենք է. երեք բան` ծղրիդը, տիզը, թուրքը ստեղծված են տանջալից խառնաշփոթի համար»: Միայն արաբնե՞րը: Ըստ Թանքութի` «չերքեզներն էլ այդպիսին են. նրանք կոպիտ, անզգամ, ատելության արժանի մարդուն թուրք են ասում»:

Ինչ վերաբերում է քրդերին, ըստ Թանքութի` քուրդը ևս մյուսներից շատ չի տարբերվում. «Նա այդքան էլ չի սիրում հարկ եղած դեպքում թուրքին, ում ասում է ռումի, ճիշտ անվանել»:

Չինացիները և’ փրկեցին իրենց հայրենիքը, և’ 30 միլիոն թյուրք ասիմիլացիայի ենթարկեցին:

Թանքութը մեկ նախադասությամբ համառոտ ներկայացնում է այն, ինչ անհրաժեշտ է կատարել. «Կարծում եմ, որ այս դեպքում մենք պատավոր ենք առանց երկմտելու ոչ միայն դեմ կանգնել պրոպագանդային, այլև ինքներս գաղափարախոսական հարձակման անցնել»: Այսինքն` ձուլում: Այս հարցում ամենագնահատելի ազգը չինացիներն են. «Քանի որ նրանց որդեգրած քաղաքականությունը ճիշտ էր և շարունակական, և’ իրենց հայրենիքը փրկեցին, և’ առնվազն 30 միլիոն թյուրքի բառիս բուն իմաստով դարձրեցին չինացի»: Թանքութը հայտնելով, որ անգլիացիներն էլ Կանադայում են դիմել բնակեցման և ձուլման քաղաքականությանը, առաջարկում է քրդերին միմյնցից անջատ-ամջատ գաղթցնել և բնակեցնել արևմուտքի այն հողերում, որոնք չեն օգտագործվում, իսկ քրդերից դատարկած հողերում բնակեցնել Բալկաններից եկած գաղթականներին:

http://www.firatnews.com/index.php?rupel=nuce&nuceID=62360

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net