Բնակչությունը, իթթիհադականությունը և Հայոց ցեղասպանությունը

Հալիլ Բերքթայ

19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբներին ներքին-արտաքին թշնամիների դեմ (նրանցից ավելի) «մեծ բնակչության» փնտրտուքը ուշ շրջանի օսմանյան վերնախավի և նոր զարգացող թրքականության (թուրք ազգայնամոլության) խնդիրն էլ էր: Կործանման գործընթացի մեջ գտնվող կայսրությունը նախ, չնայած ընդարձակ տարածքներին, փոքր էր և հետևապես` նոսր բնակեցված, իսկ դա էական թերություն էր համարվում այն դարաշրջանում, երբ հաշվի էր առնվում, թե երկիրը քանի գունդ և դիվիզիա կարող է ռազմի դաշտ դուրս բերել, և ըստ այդմ` զորահավաք ու ռազմական գործողություններ իրականացնել: Ավելին` 1911 թ. Լիբիայի, 1912-13 թթ. Բալկանների և ամենաշատը` 1914-18 թթ. Առաջին համաշխարհային պատերազմները գրեթե տեղիք տվեցին իսկական ժողովրդագրական անկման. Անատոլիայի բազմաթիվ գյուղերում միայն կանայք, երեխաներ և տարեցներ էին մնացել: 1933 թ. «10 տարում 15 միլիոն երիտասարդ կերտեցինք բոլոր տարիքներից» հպարտությամբ ասված խոսքը ճշմարտություն է:

Երկրորդը` տարբեր էթնիկական և կրոնական խմբեր ներառող ավանդական կայսրության մեջ այդ փոքր և նոսր բնակչության ներքին կազմությունը ևս թե’ ղեկավարողների և թե’ ղեկավարվողների համար «ռազմավարական» չափանիշի պես էր: 19-րդ դարում Բալկաններում ժողովրդագրությունը քաղաքական հաղթաթուղթ էր. գրեթե բոլորը խաղում էին բնակչության թվերի և վիճակագրության հետ, աշխատում այս կամ այն շրջանում իրենց միակը կամ որպես մեծամասնություն ներկայացնել, իսկ մնացածին` փոքրամասնություն: Բնականաբար դա գործնականում հանգեցնում էր նաև գումարման (մյուսներին էլ` հանման) գործողության: Ոմանք կարողանում էին ավելի «անմեղ», ոմանք էլ` ավելի վայրենի լինել այդ միջոցների ընթացքում: Օրինակ` ըստ Քեմալ Քարփաթի և Ֆիքրեթ Ադանըրի` Աբդուլ Համիդ Երկրորդը, անհանգստանալով այն փաստից, որ Արևմտյան Անատոլիայում քրիստոնյաների (հույների և հայերի) համեմատ մուսուլման բնակչությունն անփոփոխ է մնում, բժիշկների խմբեր է ուղարկել մահմեդականների գյուղեր և ձգտել է կանխել «ծնելիության վրա եղած հսկողությունը», այսինքն` տեղական և ավանդական մեթոդներով կատարվող արհեստական վիժեցումը: Իսկ Ֆուաթ Դյունդարն իր ատենախոսության մեջ, Միություն և առաջադիմություն կուսակցության` բնակչությանն ուղղված քաղաքականությունը մեկ ամբողջության մեջ ուսումնասիրելով, բազմաթիվ հանգամանքներ` 1915-ն (Հայոց ցեղասպանությունը-Ակունքի խմբ.) էլ ներառյալ, բացատրում է այդ «ժողովրդագրական ինժեներության» մտայնությամբ և «Անատոլիայի թուրքացման» նախագծով:

Այդ վերլուծության համար ամենակրիտիկական գաղափարախոսական ապացույցները դարձյալ գտնում ենք Օմեր Սեյֆեդդինի ստեղծագործություններում: Այս գրողի «Ճերմակ կակաչ» (Beyaz Lâle) ստեղծագործության մեջ, որը կարող ենք բնութագրել որպես ամենասարսափահարույց «ատելության մասին պատմություն», աբդուլհամիդյան տիպի վախերը հակառակն են շրջվում և առնչվում են իսկը բուլղարական պրոտոֆաշիստը հանդիսացող մայոր Ռադկոյի հետ: 1912 թ. Սերեզն ընկնում է, և Ռադկոն սույն քաղաքում էթնիկ զտում է կազմակերպում: Պատմությունը հետևյալն է. նա հրամայում է սպանել ոչ միայն տղամարդկանց, այլ նաև` 8-45 տարեկան բոլոր աղջիկներին ու կանանց և հետևյալ կերպ է փորձում իր արածն արդարացնել թույլ առարկության համարձակված հեղափոխականներից Դիմչոյի առջև. «Մեր բաղձած Մեծ Բուլղարիայի գրկում մեկ թշնամի իսկ չպետք է մնա: 60-ն անց տղամարդիկ և 45-ն անց կանայք այլևս չեն կարող երեխա ունենալ: Նրանց ողջ թողնելով` կարող ենք միայն քրիստոնյա դարձնելով բավարարվել: Նույն բանը կիրառելի է նաև 8 տարեկանից ցածր աղջիկների դեպքում: Մինչդեռ ծննդաբերելու ունակ տարիքում գտնվող կանայք վտանգավոր են: Հասունացած աղջիկներին սպանելը նշանակում է սպանել ոչ թե նրանց երեխաներին, այլ` ապագա հասուններին: Որևէ երիտասարդ կնոջ արգանդը կարող է 15 թշնամու կյանք պարգևել: Նրան սպանելով` մեկ հարվածով 15 թշնամի ենք ոչնչացրած լինում: Եթե թուրքերն էլ այս կողմերը նվաճելիս, խելացի գտնվելով, մեզ բոլորիս սրի քաշեին, Բուլղարիա անվամբ ոչ մի բան չէր մնա: Նրանք մեծ սխալ են գործել` մեր կանանց ու երեխաներին չսպանելով, այն դեպքում, երբ ունեին այդ հնարավորությունը: Ողջ մնացած բուլղարները ավելացել են, բազմապատկվել և բարեգութ, այսինքն` թույլ էֆենդիների դեմ դուրս գալով` առավելությունն իրենց ձեռքը վերցրել: Հիմա մենք դրա շնորհիվ նրանց էֆենդին ենք դարձել»:

Մայոր Ռադկոյի` (նրան քաղաքական բնույթ հաղորդել ձգտող Օմեր Սեյֆեդդինի կողմից խոսքը երկարացնելու պատճառով) մի քանի էջ ձգվող այս տիրադայի շարունակությունը նման է սոցիալ-դարվինիզմի գրքույկի: Ինչպես որ անցյալում էլ եմ բազմիցս գրել, Օմեր Սեյֆեդդինը դեմ չէ Ռադկոյի գաղափարների բովանդակությանը. դրանք «գիտական» են, հետևաբար` «ճիշտ»: Մեզ` թուրքերիս, մնում է դաս քաղել այդ «գիտությունից», որպեսզի բուլղարական ազգայնամոլությունը մեր դեմ գործադրվի: Մենք էլ այդպիսին պետք է լինենք, մտածենք և անենք: Այլ կերպ չենք կարող ողջ մնալ: Գրողը հետևյալ փաստարկն է ստեղծում. պանթուրքիզմի ժողովրդագրական վախերը Ռադկոյին են պարուրում և նրան ստիպում զանազան ցեղասպան զառանցանքներ ասել: Սեյֆեդդինը դա մեզ է սովորեցնում և ուզում, որ հետևյալ եզրահագման գանք. մենք ևս պետք է վախենանք նրանց` (կամ երկրում մնացած մեր մյուս թշնամիների) բազմանալուց և դա կանխելու համար (բարեգթության և առաքինության նման սապատներից ազատվելով) անենք այն, ինչ հարկավոր է:

Ով գիտի, քանի անգամ եմ ասել. թող ոչ ոք ինձ մոտ չկրկնի այն հեքիաթը, թե թուրքական ազգայնականությունը ցեղապաշտական չէ: Օմեր Սեյֆեդդինը և նրա սերունդը ոչ միայն «մեծ», այլ նաև` «զտարյուն» բնակչության փնտրտուքը եվրոպական պրոտոֆաշիստական գաղափարախոսությունից ներմուծել են Թուրքիա: «Ճերմակ կակաչ» ստեղծագործությունը 9 մասով հրատարակվել է «Դոնանմա» հանդեսում` 1914 թ. հուլիսի 27-ից մինչև հոկտեմբերի 5-ը, և ժամանակի ուսյալ ազգայնամոլ վերնախավին իր ուղղակի փորձի կողքին որպես «անուղղակի փորձ» է ներկայացվել` ազգ դառնալու ճանապարհին: Սույն ստեղծագործությունը Հատուկ կազմակերպության ոգին ունեցող ընթերցողներին, լինեն դրանք սպա, բժիշկ, թե բյուրոկրատ, մահաբույր ատելություն է ներարկել:

Երբ դրա հրատարակումն ավարտվել էր, Հայոց ցեղասպանությանն ընդամենը 6-7 ամիս էր մնացել:

http://www.duzceyerelhaber.com/koseyazi.asp?id=8824&N%C3%BCfus,%20%C4%B0ttihat%C3%A7%C4%B1l%C4%B1k%20ve%20Ermeni%20soyk%C4%B1r%C4%B1m%C4%B1

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net