Գազազ Հարութիւն ամիրա Պեզճեան

Հայ ձկնորսներ, կապոյտ Վոսփորի ափին նստած, իրենց ուռկանները կը նորոգէին: Հայ տղեկ մը աննպատակ անոնց շուրջը կը թափառէր: Փորձառու և իմաստուն ձկնորս մը տղան իր մօտ կանչեց ու խիստ ձայնով անոր հարցուց.

-Դպրոցի պահուն ի՞նչ գործ ունիս փողոցները:

Ձկնորսը տղուն պատասխանը չսպասեց: Անոր երեսին ապտակ մը զարկաւ ու ըսաւ.

-Անմիջապէս դպրոց վազէ:

Տղան անպատասխան դպրոց վազեց:

Տարիներ անցան: Ձկնորսը ծերացած էր: Գործէն քաշուած` Պոլսոյ խաղաղ ու աղքատ թաղերէն մէկուն մէջ կ’ապրէր:

Օր մը երկու ոստիկաններ ներկայացան ծերուկ ձկնորսին և ըսին.

-Մեծ Նախարարին հրամանով եկանք: Քեզի անոր քով պիտի տանինք:
Ձկնորսը այլայլեցաւ այս անակնկալ հրաւէրէն: Հաւանական պատիժի մը վախն ու սարսափը սրտին մէջ` ֆէսը գլուխը դրաւ և լուռ հնազանդութեամբ ոստիկաններուն հետեւեցաւ: Անոնք Մեծ Նախարարին գրասենեակը հասան: Հոն պետական մեծամեծ պաշտօնեաներով լեցուն էր: Ձկնորսը Մեծ Նախարարին սենեակը մտաւ: Մեծ Նախարարը, աղքատ ու ծերուկ ձկնորսին մօտ գնաց և անոր ձեռքին համբոյր մը դրոշմեց:

Մեծ Նախարարը սապէս ըսաւ.

-Ահա այս օրհնեալ ձեռքին բարի ապտակը զիս մարդ ըրաւ: Ես անոր առջեւ կը խոնարհիմ:
Ձկնորսը տարիներ առաջ ծովեզերքը թափառող տղեկը յիշեց:

Մեծ Նախարարը ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՄԻՐԱ ՊԷԶՃԵԱՆՆ էր:

Յարութիւն Ամիրա Պէզճեան 10 ապրիլ 1771 թուականին Պոլսոյ Ենիգաբու թաղին մէջ ծնաւ և 3 յունուար 1834 թուականին Պոլսոյ Ենիգաբու թաղին մէջ մեռաւ: Իր մայրն ու հայրն ալ նոյն տան մէջ մեռած էին:

Յարութիւն Պէզճեանի հօրը անունն է պէզճի հաճի Պողոս աղա կարսեցի: Պողոս աղա կտաւի վաճառական էր: Մօրը անունն է Վառվառէ, երկու քոյրերուն անուններն են՝ Համասփիւռ և Մարիամ:

Ան Գումգաբուի դպրատուն յաճախեցաւ: 1783-ին մետաքսավաճառի մը մօտ աշխատեցաւ և 1795 թուականին հօրը աջակցութեամբ իր մետաքսավաճառի խանութը բացաւ:

Պէզճեան, նշանաւոր Տիւզեան ընտանիքը ճանչցաւ և անոնց հետ միասին աշխատիլ սկսաւ: Այդ օրերուն Օսմանեան Պալատական անդամներու հետ ծանօթացաւ: Ան Բ. Մահմուտի դրամական ու սեփական խորհրդականը և շատ մտերիմ բարեկամը եղաւ:

Գազազ Ամիրա Յարութիւն Պէզճեան, Օսմանեան պալատին մէջ հայ հասարակութեան ներկայացուցիչը եղաւ:

5 սեպտեմբեր 1819 թուականին հայոց մեծամեծներուն յատկացուած Ամիրա տիտղոսին տիրացաւ: Փողերանոցի վերատեսուչ կարգուեցաւ:

Պէզճեան վերանորոգիչն է Գարթալի Սուրբ Նշան Եկեղեցւոյ: Ան, եկեղեցւոյ պարտէզին մէջ աղբիւր մըն ալ շինել տուաւ: Տէօվլէթ Վարպետ Սուրբ Նշան եկեղեցւոյ և եկեղեցւոյ կից դպրոցին նորոգութեան ճարտարապետն է:

Յարութիւն Պէզճեան 1820 թուականին Գումգաբուի մէջ հիմնեց աղջկանց արհեստանոց մը, ուր կը շինուէին եկեղեցական զգեստներ: 1824-ին հիմնեց Բերայի աղջկանց ասեղնագործութեան վարժարանը:

1826 թուականին Գէորգ Դպիրի աննման պարսկահայ ընդարձակ բառարանին մեկենասը եղաւ: Այս բառարանը Օրթագիւղ Պողոս Արապեան տպարանին մէջ տպուեցաւ:

1828 թուականին վերակառուցուեցաւ Մայր եկեղեցին: «Եկեղեցին 1826 թուականին հրդեհէն աւերուած էր»: Նոյն թուականին ուսումնարան մըն ալ վերակառուցուեցաւ, որ ապագային Պէզճեան մայր վարժարան կոչուած է:

Այս շինութեան ծախսին կէսը ինք վճարեց և միւս կէսն ալ ժողովուրդէն ու ամիրաներէն հանգանակուեցաւ:

Գազազ Յարութիւն 1829 թուականին` Թուրք և Ռուս պատերազմին, Պոլսոյ մէջ յառաջ եկած սովին վերջ տալու համար արմտիքի գիները ազատ ձգել տուաւ: Այս գործին մէջ յաջողելուն պատճառաւ ալ Սուլթանէն Մուրասսա անուն պատուանշանը ստացաւ:

Ան, պաշտօնական հրովարտակ «ֆէրման» ստանալով, հիմնարկէք դրաւ Սուրբ Փրկիչ Ազգային հիւանդանոցին: 1833 թուականին հիւանդանոցի շինութիւնը աւարտեցաւ: 1834 թուականին՝ Գազազ Ամիրա Պէզճեանի մահուընէ վերջ, հիւանդանոցին պաշտօնական բացումը կատարուեցաւ:

Պէզճեան կարգ մը նենգամիտ խաղերու պատճառաւ Լիմնի Կղզի աքսորուեցաւ: Ան աքսորուելէ առաջ ուղիղ յանձնեց փողերանոցին հաշիւները: Տարի մը վերջ աքսորէն Պոլիս վերադարձաւ և դարձեալ փոխերանոցին գլուխը անցաւ:

Պէզճեան Հիւնքար Իսքէլէսիի դաշնագրութենէն վերջ հայ սեղանաւոր ամիրաներէ 11 միլիոն ոսկի հաւաքեց: Ան Ռուսիոյ պատերազմական ծախսը պայմանաժամէն առաջ յաջողեցաւ վճարել: Այս առթիւ Սուլթան Մահմուտէն «ԹԱՍՖԻՐԻ ՀԻՒՄԱՅՈՒՆ» անուն ամենաբարձր շքանշանը ստացաւ:

«Սիրօզ» ըսուած անողոք հիւանդութիւնը կրծել սկսաւ մեծ հայուն մարմինը: Օսմանեան մեծազօր կայսրութեան Սուլթանն ու բոլոր իսլամներու խալիֆան հայ Ամիրային հիւանդտես երթալու որոշում տուաւ: Սուլթան Մահմուտ երբ Յարութիւն Ամիրա Պէզճեանը հիւանդ անկողինին մէջ տեսաւ, շատ յուզուեցաւ:

3 յունուար 1834 թուականին Գազազ Յարութիւն Ամիրա Պէզճեան յաւիտեան բաժնուեցաւ այս աշխարհէն: Ան շատ սիրեց Մայր Եկեղեցին: Անոր մարմինը մեծահանդէս թաղումով Մայր Եկեղեցւոյ կից Սուրբ Յարութեան տաճարը իր կենդանութեանը պատրաստուած դամբանին մէջ ամփոփուեցաւ:

Զանազան աղբիւրներէ քաղեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան

http://shushankordonciyan.blogspot.com/2011/01/blog-post.html