1915 թ. Ցեղասպանության հետքերը` Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկի գրանցումներում. մաս առաջին

Սաիթ Չեթինօղլու

Որպես Ցեղասպանության զոհեր` մահվան ճամփորդության հանված մարդկանց խնայողությունները ընդամենը մի գրչի հարվածով բռնագրավվել են` «Ավանդների պահպանման մասին» օրենքի շրջանակներում: Ես ցանկացա դրանց հավելել նաև այդ քանակի այսօրվա արժեքը, սակայն տեսա, որ տնտեսագիտության այն թուրք պրոֆեսորների անծայրածիր գիտելիքները, որոնց դիմեցի, դեռևս չեն բավարարում նման հաշվարկ անելու համար:

Սույն հոդվածի շրջանակներում փորձում ենք այս անգամ 1915 թ. Ցեղասպանության հետքին հետևել, ցեղասպանություն, որը ժխտելն այլևս անհնար է` պետության մեկ այլ պաշտոնական գույքագրումների միջոցով: Ավանդների պահպանման օրենքի համաձայն` Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկում ավանդների պահպանումը դյուրացրել է սույն թեմայի շուրջ մեր կատարած ուսումնասիրությունը, ավանդներ, որոնք 10 տարուց ավելի է, ինչ հնարավոր չէ գտնել: Այդ հաշիվները չեն գտնվում, որովհետև դրանց հաշվետերերը մահվան ճամփորդության են հանվել 1915 թ. Ցեղասպանության ընթացքում: Կենտրոնական բանկ փոխանցված այդ հաշիվների տերերը և թիվը հրապարակվել են տվյալ ժամանակաշրջանի թերթերում: Բավականին մեծ այդ թվերը մենք ստորև ցանկագրել ենք` միայն 1915 թ. Ցեղասպանության զոհերի` հայերի և հույների խնայողությունների վերաբերյալ ուսումնասիրություն կատարելով:

Այդ հարցի շուրջ տեղեկությունները 2007 թ. մարտի 27-ին դիմումով պահանջվել են Կենտրոնական բանկից, սակայն 2007 թ. հուլիսի 24-ին տրված պատասխանում նշվել է, թե նման գրանցումներ չեն եղել:

Ստորև ընթերցողի անսահման համբերությանն ապավինելով` կատարված երկար ցանկագրումների միջոցով բացահայտ կերպով ցույց ենք տալիս, թե ինչպես են «Ավանդների պահպանման մասին» օրենքի շրջանակներում մի գրչի հարվածով բռնագրավել որպես Ցեղասպանության զոհեր մահվան ճամփորդության հանված մարդկանց խնայողությունները: Ես ցանկացա դրանց  հավելել նաև այդ քանակի այսօրվա արժեքը, սակայն տեսա, որ տնտեսագիտության այն թուրք պրոֆեսորների անծայրածիր գիտելիքները, որոնց դիմեցի, դեռևս չեն բավարարում նման հաշվարկ անելու համար: Կարծում եմ, որ ընթերցողն ըմբռնումով կմոտենա հոդվածիս այդ թերությանը և 1915 թ. մասին որևէ գիրք ընթերցելով` կկարողանա հեշտորեն համեմատել, թե ինչ են նշանակել այդ արժեքները:

1933 թ. մայիսի 30-ին ընդունված և 1933 թ. հունիսի 5-ին «Ռեսմի գազեթե»-ի (Թուրքիայի Հանրապետության պաշտոնաթերթը-Ակունքի խմբ.) 2419 համարում հրապարակված 2243 թվակիր «Ավանդի պահպանման մասին» օրենքի 17-րդ հոդվածի համաձայն` «Բանկերում և այն բոլոր հաստատություններում, որոնք կարող են ընդունել ավանդներ կամ գումարներ` որպես ընթացիկ հաշիվներ, առկա կանխիկ դրամների և միևնույն ավանդով փոխանցված կամ ընթացիկ հաշվի ձևով եղող ամեն տեսակի խնայողությունների, ավանդների և փոխառությունների առնչությամբ` եթե ամենավերջին պահանջի և գործարքի ամսաթվից անցել է 10 տարի, այն ավանդները, որոնք չեն պահանջվել տերերի կողմից, վերոնշյալ ժամկետի ավարտից սկսած` 6 ամսվա ընթացքում պատրաստված ցանկով հանձնվում են Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկին: Սույն օրենքի հրապարակման ամսաթվից սկսած` այս դրույթը գործադրվում է բանկերին և հաստատություններին որպես ավանդ պահ տրված, 10 տարուց ավել որևէ գործարքի չենթարկված կամ տերերի կողմից չփնտրված ավանդների և ընթացիկ հաշիվների տեսքով ամեն տեսակի փոխառությունների համար: Հանրապետության Կենտրոնական բանկին ցանկի հետ մեկտեղ տրվելիք այս հավանական իրավունքները վերոհիշյալ բանկի կողմից պահպանվում են չորս տարվա ժամկետով` հանձնման տարեթվից սկսած, և այդ ժամանակահատվածում, տերերին և ժառանգներին գտնելու ուղղությամբ աշխատանք տանելով հանդերձ, ամեն տարի ծանուցում է տրվում տերերի անունների վերաբերյալ, իսկ թերթերի միջոցով էլ հայտարարվում, որ տերը կամ վերջինիս ժառանգները դիմեն բանկ: Երբ չորս տարվա ժամկետը լրանում է, պետությանն են փոխանցվում այն ավանդները և ընթացիկ հաշիվները, որոնց տերերը կամ ժառանգները չեն հայտնվել»:

Ըստ հոդվածի դրույթի` բանկերում և այլ խնայողական գանձարկղներում 10 տարուց ի վեր որևէ գործարքի չենթարկված և տերերի կողմից չփնտրված նրանց հարստությունները հանձնել են տվել Կենտրոնական բանկին և դրանց մասին ծանուցել մամուլի միջոցով: 1915 թ. հայերի` բանկերում գտնվող հարստությունների առումով ևս նրանց հնարավորություն չեն ընձեռել այնտեղից վերցնել իրենց թանկարժեք իրերը, երբ տեղահանության անվան տակ նրանց հանել են մահվան ճամփորդության: Եվ քանի որ նրանց բնաջնջել են Ցեղասպանության ընթացքում, նրանք չեն կարողացել պահանջել իրենց հարստությունները, որի պատճառով էլ դրանք չեն ենթարկվել որևէ գործարքի: Իրենց տերերի կողմից չփնտրված այդ հարստությունների մասին թերթերում ծանուցում տալուց հետո բռնագրավել են Ցեղասպանության զոհերի հարստությունները` գանձարանի անվամբ գրանցելով:

Մենք մեր այս հոդվածում այդ ծանուցումներին հետևելով` գտնում ենք Ցեղասպանության հետքը: Երբ հայացք են գցում Օսմանյան բանկի տրապիզոնյան մասնաճյուղի կողմից 1934 թ. դեկտեմբերի 23-ին Կենտրոնական բանկին հանձնված հայերին պատկանող հաշիվներին, տեսնում ենք, որ հնարավորություն չի տրվել, որպեսզի նրանք ստանան բանկում գտնվող իրենց խնայողությունները.

Օսմանյան բանկի տրապիզոնյան մասնաճյուղ

ԱՆՈՒՆ, ԱԶԳԱՆՈՒՆ, ԱՎԱՆԴ, ԴՐԱՄԻ ՔԱՆԱԿ

Ամսաթիվ` 23.12.1934

Տեր. Մեղ. Քաչայան-Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 298.48

Անտոն Քաշքավալիյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 205.59

Ադամ Ս. Նոբարյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 24.45

Օննիկ Բոյաջըյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 659.86

Արմենակ Թոքմաքյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 122.51

Գրիգոր Էգիսիյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 37.30

Մարտիրոս Քազիքիյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 30.60

Օհաննես Փաչաջըյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 1102.30

Հակոբ Չըրաքյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 306.40

Կ. Զարիֆյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 120.3

Մարտիրոս Էգիսիյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը`865.99

Կ. Մինասյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 291.18

Մ. Գորգոդիյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 114.66

Մեսրոպ Գոդբաշիյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 100.70

Սութբեյազիյան Քարդաշը- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 27.70

Սարգիս Չոհայան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 67

Դերմեգ Անբարյան- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 1433.50

Հունաց ուղղափառ համայնք- Հասցեն` անհայտ, դրամի քանակը` 78

«Սոն փոսթա» օրաթերթի 1936 թ. հունվարի 17-ի համարում հրապարակվել է, որ Օսմանյան բանկի Սամսունի մասնաճյուղ` Աքբար Բարսամյանի անունով` 109.28, Գյուլլյու Չոբուքյանի անունով` 626.10 և Հ. Քազանջըյանի անունով` 130.88 լիրա, Փեթրո Հուլիսի անունով` 21.40 թուրքական լիրա, Օսմանյան բանկի Ուրֆայի մասնաճյուղ` Գարեգին Թյուրեքյանի անունով` 451.00, Ադաբազարի մասնաճյուղ` Արթին Թոնբուլյանի անունով` 186.88 լիրա և Մ. Մանուկյանին պատկանող` 85 թուրքական լիրա, Է. Մարդիզոպուլեսին պատկանող` 33.82 թուրքական լիրա, Անկարայի մասնաճյուղ` Իզմիրլիյան Գառնիկի անունով` 70.18, Այդենեյան Գրիգորի անունով` 68.69, Գուլլասիյան Գրիգորի անունով` 62.84, Քազիյան Գրիգորի անունով` 75.61, Շեհիրջիյան Ջանիկի անունով` 69.12, Մալջանիյան Գևորգի անունով` 93.32 լիրա, Օսմանյան բանկի Մերսինի մասնաճյուղ` Հ.Ն. Քասսափյանին պատկանող 37,47 լիրա, Սալոնիկի բանկի Մերսինի մասնաճյուղ` Հենրի Փիլիպոսյանին պատկանող 777.50, Օսմանյան բանկի Մերսինի մասնաճյուղ` Իսթրաթի Էֆրեմօղլուին պատկանող 53.43 և Իսթրաթի Փելեշօղլուին պատկանող 42.49 թուրքական լիրա, Օսմանյան բանկի Գազիանթեփի մասնաճյուղ` Ֆերմանյան Թորոսին պատկանող 21.22 և Դանիելիդիս Էլիեին պատկանող 236.01 թուրքական լիրա, Օսմանյան բանկի Էդիրնեի մասնաճյուղին որպես փոխանցում` Միհայել Մարգարիթիին պատկանող 30.81, Ալեքսանդր Դիմիթրիյադեսին, մադամ Մարի Հրուշևային և Հաջը Զելոյին պատկանող 103.60, Օսմանյան բանկի Թեքիրդաղի մասնաճյուղի կողմից ավանդված Ն. Աքթիրիդիս եղբայրներին պատկանող 28.65 թուրքական լիրա հանձնվել է Կենտրոնական բանկին և գրանցվելու է որպես գանձարանի եկամուտ:

Նույն պարբերականի 1936 թ. փետրվարի 6-ի համարում առկա են բանկի գանձարկղներում պահված զարդեղենի փոխանցման մասին հայտարարություններ. Վահան Չամիչյան` 1 ադամանդի նմանվող քար, 2 կանաչ քար, 1 սրճագույն քար, որը գույնզգույն է, 1 դերձան` վրան 14 մանր մարգարիտներ: Մադամ Թաքոշ Քարամանյան` 2 ոսկյա ապարանջան, 1 արծաթյա շղթայով ապարանջան, 1 ասեղնագործ մանյակ, 1 կեղծ զարդասեղ, 1 արծաթյա ժամացույցի շղթա, 1 հասարակ զարդասեղ, 1 արծաթյա տուփի մեջ անգործածելի ժամացույց:

«Զաման» օրաթերթի փետրվարի 6-ի համարում առկա են բանկի գանձարկղներում պահված զարդեղենի փոխանցման մասին հետևյալ հայտարարությունները. Պարոն Մինաս (Ստամբուլի Բեշիքթաշ շրջանի Յենի մահալլե թաղամաս, փողոց Ռում, No: 22)` 35 լիրա արժեցող 1 հատ Ռոզա կոչվող միաքար մատանի և 1 հատ աստղ զարդասեղ, պարոն Նշան (Քալեքափըսը թաղամաս, փողոց Օզ, No:3)` 12 հատ արծաթե գդալ (400 գ), պարոն Մկրտիչ` 15 լիրա արժողությամբ 1 հատ Ռոզա կոչվող միաքար մատանի, պարոն Օհաննես (Ստամբուլի Բաքըրքյոյ շրջանի Անդոնի փողոց)` 1 զույգ Ռոզա կոչվող ականջօղ և 15 լիրա արժեցող 1 Ռոզա մատանի: Տիկին Էլիզա Յուվանուվային պատկանող 60 թուրքական լիրա արժողությամբ 1 հատ ադամանդե նշան: Տիկին Իդային պատկանող 30 թուրքական լիրա արժեցող 12 արծաթե ճաշի գդալներ, 5 արծաթյա գդալ, 11 արծաթե թեյի գդալներ, 5 արծաթե ճաշի պատառաքաղներ, 3 արծաթե մեծ պատառաքաղ, 3 արծաթե մեծ դանակներ, 1 արծաթյա մեծ գդալ, 1 արծաթե շաքարջարդիչ, տիկին Քիրյաքիչեին պատկանող 2 ոսկե մատանի, Միշել Քիրմիզին պատկանող 1 մատանի, որի շուրջը պատված է ալմաստով, իսկ մեջտեղում քար կա, 1 ալմաստե վարդով մատանի, 1 փոքր քսակ, 1 երկնագույն տուփի մեջ զարդասեղի ալմաստ, 1 ալմաստե ք            որոց և մեկ ճերմակ փղոսկրե սանր: Դ. Վ. Աֆենդոպուլոսին պատկանող 2 աշտանակ, 1 փորագրված արծաթի կտոր, 1 պայուսակի մեջ մեդալիոն (պատկերազարդ), 1 թանկարժեք, ծաղիկով քորոց, 1 զույգ ծաղիկով օղ: Մ. Ստեֆանի Ջեկսոնին պատկանող 27 հատ ամբողջական թուրքական ոսկի, 3 հատ կես թուրքական ոսկի, 6 հատ կես անգլիական ոսկի, 1 հատ 10 ֆրանկանոց ոսկի, 9 հատ սուլթանական արծաթե դրամ, 1 հատ կես սուլթանական արծաթե դրամ: Մ. Անտուանետ Հյուգոյին պատկանող 2 մեծ պատառաքաղ, 49 մեծ ու փոքր զանազան արծաթե պատառաքաղներ, 55 մեծ ու փոքր արծաթե գդալներ, 12 արծաթե դանակներ, 1 արծաթե կոթ ունեցող սև գդալ: Աթանաս Փեթքաքիին պատկանող 8 արծաթե թեյի գդալ, 12 զարդանախշված գդալներ, ծխախոտի 1 քսակ, 2 ոսկե նուրբ ապարանջան, 1 զույգ ոսկյա օղեր, 1 զույգ օղ` պատրաստված քառորդ ոսկուց, 1 մատանի` պատրաստված քառորդ ոսկուց, 1 քարով արծաթե մատանի, 1 կարմիր քարով մատանի, 1 ոսկե շղթայիկ, 1 քարով և Ռոզա կոչվող ոսկե մատանի, 1 ոսկե ժամացույց, 1 զույգ ոսկե օղ` վրան քար, 1 ոսկե շղթայիկ, 1 քարով ոսկե խաչ, 3 քարով մատանի, 16 մարգարիտով 1 մանյակ, աստղով 1 ոսկե քորոց, 1 միաքար ոսկե մատանի, 1 քարով ոսկե մատանի, 1 քարով ոսկե մատանի` վրան վարդ: Վերոնշյալ բոլոր թանկարժեք իրերը գրանցվել են պետության անունով:

«Սոն փոսթա» օրաթերթի փետրվարի 4-ի համարում հրապարակված Կենտրոնական բանկի հայտարարության մեջ նշված են այն բոլոր փոխանցումները, որոնք գրանցվելու էին պետական գանձարանի անունով. Սալոնիկի բանկի Սամսունի մասնաճյուղին ավանդված Վահան Չերչիյանին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 1 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ, Հայկ Գյուլբենկյանին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 1 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ, դարձյալ Սալոնիկի բանկին հանձնված Պետրոս Մելքոնյանին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 1 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ և Doyçe Orient բանկին հանձնված` Սողոմոն Քույումջույանին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 1 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ, 1 հատ թուրքական պարտքի պարտատոմս և արժեքը չնշված 1 հատ Ռումելիի պարտատոմս: Ս. Ալեքսոպուլային պատկանող Doyçe Orient բանկին հանձնված 25 ռայխ մարկի արժեքով պարտատոմս, դոկտոր Բիթրանին պատկանող 62.50 արժեք ունեցող պարտատոմս, Ե. Կոնստանտինիդիսին պատկանող 12.50 արժեքով պարտատոմս, Մ. Կոնստանտինիդիսին պատկանող 12.50 արժեքով պարտատոմս, Էլիա Հազանին պատկանող 25 ռայխ մարկի արժեքով պարտատոմս, մադամ Ժ. Պասկալիդեսին պատկանող 25 ռայխ մարկի արժեքով պարտատոմս, դոկտոր Ն. Փեթալասին պատկանող 25 ռայխ մարկի արժեքով պարտատոմս, Փենջոքո Բորիսին պատկանող 2 հատ 250 ֆունտ ստերլինգի արժեքով Անադոլու երկաթուղիների պարտատոմս, Սալոնիկի բանկին հանձնված` Ա. Գենզոլանին պատկանող 2 հատ 100 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով թուրքական պարտքի պարտատոմս, 1 հատ 24 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով պարտատոմս և արժեքը չնշված 1 հատ 1914 պարտքի մասին ստացագիր: Նիկոլա Մելանիսին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 1 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ, Դմիտրի Սքոլիսին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 3 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ` 1886, Մ. Ա. Սարրիսին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 4 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկ` 1886, Լի Բեննահինիասին պատկանող 1 հատ 25 լիի արժեքով իտալական կարմիր խաչ /Croix Rouge İtalianne/, 40 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով 1 հատ թուրքական պարտամուրհակ և արժեքը չնշված 1 հատ Ռումելիի պարտատոմս: Դիմիտրի Քոթրոփուլոյին պատկանող 100 դոլարի արժեքով 1 հատ Հունաստանի ազգային բանկի /Banque Nationale de Gréce/ արժեթուղթ: Անվտանգության գանձարկղին հանձնված` պրն. Օհաննեսին պատկանող 3 հատ 40 թուրքական լիրայի արժեքով Lo Türk: Պրն. Անտոն Յանիին պատկանող 1 հատ 40 թուրքական լիրայի արժեքով Lo Türk, Գևորգ աղային պատկանող 1 հատ 40 թուրքական լիրայի արժեքով Lo Türk, տիկին Արանիքին պատկանող 1 հատ 40 թուրքական լիրայի արժեքով Lo Türk: Հռոմի բանկին /Banko Di Roma/ հանձնված Ալեքսանդր Փերդիքալիսին պատկանող 150 հատ Galician Victore petroleum 150-անոց արժեթուղթ, որի արժեքը նշված է` L 0,50:

Ցեղասպանության մատնահետքերը` թերթերի արխիվներում

Ցեղասպանության հետքերին հնարավոր է հանդիպել այն գրանցումներում, որը կատարել է պետությունը: Բանկային գրանցումներն անգամ լիուլի են ցեղասպանության մատնահետքերով: Մահվան գիրկը շպրտված հայերը իրենց հոգիների հետ մեկտեղ, ունեցվածքը ևս թողեցին պետական արխիվներում:

«Զաման» օրաթերթի 1936 թ. փետրվարի 4-ի համարում նշված է. Մկրտիչ Անբարյան` Օսմանյան բանկի Գալաթայի մասնաճյուղում գտնվող 1903 թ. Եգիպտոսի հողային վարկի 21 հատ արժեթուղթ, որոնցից յուրաքանչյուրն արժե 250 ֆրանսիական ֆրանկ, Ժ. Կոլյանոպուլոսին պատկանող 1 հատ 92 ֆրանսիական ֆրանկ արժողությամբ թուրքական պարտամուրհակ, Սիլվեստիրոս Վասիլլինին պատկանող 100 դոլար արժողությամբ հունական 1904, Աքփար Բարսամյանին պատկանող` Օսմանյան բանկի Մերսինի մասնաճյուղում պահվող Եգիպտոսի հողային վարկի 3 հատ պարտամուրհակ, որոնցից յուրաքանչյուրն արժե 250 ֆրանսիական ֆրանկ, նույն բանկի մասնաճյուղին հանձնված` Հ. Քազանջիյանին պատկանող Եգիպտոսի հողային վարկի 250 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով արժեթուղթ 1903, Գյուլլյու Չուբուքչըյանին պատկանող մեկ Panama արժեթուղթ` 60 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով, 6 հատ Եգիպտոսի հողային վարկի` 250 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով արժեթուղթ, Ժան Ա. Ֆարասօղլուին պատկանող մեկ հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով Եգիպտոսի հողային վարկի արժեթուղթ: Օսմանյան բանկի Սամսունի մասնաճյուղին հանձնված և Սոկրատ Շերեֆօղլուին պատկանող 2 հատ Panama արժեթուղթ, որոնցից յուրաքանչյուրն արժե 60 ֆրանսիական ֆրանկ, ինչպես նաև` 1 հատ թուրքական պարտամուրհակ` 40 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով, Ժ. Դիյոդիլիսին պատկանող 1/5 Ֆրանսիայի հողային վարկ /1885/, հատը` 100 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով, Օհաննես Նիշանյանին պատկանող 1 հատ 40 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով թուրքական պարտամուրհակ: Օսմանյան բանկի Բանդըրմայի մասնաճյուղին հանձնված Ֆիլիփթոհոս Ադելֆոտիսին պատկանող 8 հատ 100 դոլարի արժեքով հունական ազգային արժեթուղթ: Կեսարիայի օսմանյան բանկի մասնաճյուղին հանձնված Ազնիվ Ջևահիրջիյանին պատկանող 1 հատ Եգիպտոսի հողային վարկի` 250 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով արժեթուղթ /1903/, դոկտոր Աֆենդուլիդիսին պատկանող 4 հատ թուրքական պարտամուրհակ, հատը` 460 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով, Օսմանյան բանկի Էսքիշեհիրի մասնաճյուղին հանձնված Մաքսութ Օհանջանյանին պատկանող 1 հատ թուրքական պարտամուրհակ և 40 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով ստացական, Կարապետ Մարգարյանին պատկանող 1 հատ թուրքական պարտամուրհակ և 40 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով ստացական, Շիշքոյանին պատկանող 1 հատ Եգիպտոսի հողային վարկի արժեթուղթ /1903/, 250 ֆրանսիական ֆրանկի պարտամուրհակ: Կայարանի հունական համայնքին պատկանող 4 հատ թուրքական պարտամուրհակ, որոնցից յուրաքանչյուրի արժեքը կազմում է 320 ֆրանսիական ֆրանկ, և 11 հատ 250 FS արժեքով Անադոլու պարտամուրհակ: Ալեքսանդր Նիյոթիին պատկանող 1 հատ 250 FS արժեքով Անադոլու պարտամուրհակ, Անասթասյադիսին պատկանող 1 հատ 250 ֆրանսիական ֆրանկի արժեքով հողային վարկ 1903:

«Զաման» օրաթերթի 1936 թ. համարում 23 երկրորդ օրենքի համաձայն` Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկին հանձնված` Սուրուչ գավառում Դիսքիյան Քիրքեքսիյանին պատկանող 30,78 թուրքական լիրա (ամենայն հավանականությամբ ուղարկվել է Սուրուչ, բայց հասցեատիրոջը չի հասել): Սույն թերթում արձանագրված են նաև այլ մանր գումարներ, որոնք, ըստ իս, առաքվել են աքսորվածներին: Սվասի (Սեբաստիա) հայկական եկեղեցում Ստեփանի 49.99 թուրքական լիրան: Փետթրիդիսին պատկանող 99.50 թուրքական լիրա:

«Զաման» օրաթերթի 1936 թ. համարում նշված է. 16 երկրորդ օրենքի համաձայն` Սալոնիկի բանկին հանձնված` Քորսքոմանդիլիին պատկանող 69.19 թուրքական լիրա, Էվանգելոս Դիմուին պատկանող 78.13 թուրքական լիրա, Քրիսթո Դոլիգոֆֆին պատկանող 54.10 թուրքական լիրա, Լինդա Ժուդոֆին պատկանող 34.54 թուրքական լիրա, մադամ Վվե Թհոդորիցային պատկանող 94.90 թուրքական լիրա, Դմիտրի Զիվանադիսին պատկանող 29.65 թուրքական լիրա, մադամ Սթանբուլ-Փանայոթիին պատկանող 80 թուրքական լիրա, Դմիտրի Փոդրոմոսին պատկանող 204.20 թուրքական լիրա, Անտոն Փափաչոյին պատկանող 99.70 թուրքական լիրա, Ափոստոլոս Թեոքարիսին պատկանող 299.75 թուրքական լիրա, Յեսերյանլը Քալինօղլուին պատկանող 149.95 թուրքական լիրա, Թեոքարիս Ափոսթոլուին պատկանող 286.60 թուրքական լիրա, Հաջը Յորգո Իվանոֆֆին պատկանող 70.40 թուրքական լիրա, Դեմետրո Քիրիաքոյին պատկանող 109.90 թուրքական լիրա, Նահլե Քաթինիին պատկանող 64.79 թուրքական լիրա, Յորդան Արանգելովիչին պատկանող 47.65 թուրքական լիրա, Օննիկին պատկանող 32.52 թուրքական լիրա, Օսմանյան բանկի Չանաքքալեի մասնաճյուղին հանձնված` Դեմ Քարաքասիսին պատկանող 65 թուրքական լիրա և Գ. Աթանասյադեսին պատկանող 63.30 թուրքական լիրա: Վանի օսմանյան բանկին հանձնված` Տիգրան Սարգսյանին պատկանող 82 թուրքական լիրա, Ա. Ա. Մելիքյանին պատկանող 106 թուրքական լիրա, Վիկտորյան եղբայրներին պատկանող 53.70 թուրքական լիրա, Գրիգոր Բաջիքյանին պատկանող 49.60 թուրքական լիրա, Ջիդեջիյանին պատկանող 145 թուրքական լիրա, Յ. Վայբեթյանին պատկանող 25 թուրքական լիրա, Գ. Գուրջյանին պատկանող 64.03 թուրքական լիրա, Հարություն Թերշումյանին պատկանող 90.06 թուրքական լիրա, Ռուբեն Ղուկասյանին պատկանող 95 թուրքական լիրա, Մկրտիչ Ջիդեջիյանին պատկանող 396 թուրքական լիրա գրանցվել է պետական գանձարանի անունով:

«Զաման» օրաթերթի 1936 թ. փետրվարի 6-ի համարում արձանագրվել են այն թանկարժեք իրերն ու զարդերը, որոնք, որպես գանձարանի եկամուտ, գրանցվելու էին բանկային գանձարկղներում: Պարոն Կոնստանտինին պատկանող 1 Ռոզա կոչվող մատանի, պրն. Դիմիտրիին պատկանող 1 վարդ տեսակի մեդալիոն, 1 Ռոզա կոչվող քորոց և մեկ ոսկե մանյակ (42.50 գ)` 150 թուրքական լիրայի արժեքով: Պրն. Մինասին պատկանող 1 Ռոզա կոչվող միաքար մատանի և մեկ Ռոզա կոչվող աստղաձև քորոց, պրն. Քոսթիին պատկանող մեկ զույգ Ռոզա կոչվող ականջօղ և մեկ Ռոզա կոչվող միաքար մատանի, տիկին Անիկային պատկանող 1 ոսկե ժամացույց (61 գ), պրն. Նշանին պատկանող 12 արծաթե գդալ, պրն. Նիքոլիին պատկանող 1 Ռոզա կոչվող ոսկյա ապարանջան` 18.9 գ, 40 թուրքական լիրա արժեցող 1 Ռոզա կոչվող զարդ և 1 ոսկե քորոց` 50.3 գ, պրն. Վելիչեին պատկանող 2 ադամանդով մատանի` 50 թուրքական լիրայի արժողությամբ և 1 ոսկե ժամացույց` 20 թուրքական լիրա: Պրն. Վասիլին պատկանող 1 ոսկյա ապարանջան: Պրն. Փեթրոյին պատկանող 1 ոսկե ժամացույց` 33.4 գ: Պրն. Մկրտիչին պատկանող 1 Ռոզա կոչվող միաքար մատանի: Պրն. Օհաննեսին պատկանող 1 զույգ Ռոզա կոչվող ականջօղ և 1 Ռոզա կոչվող մատանի` 30 թուրքական լիրա արժողությամբ: Պրն. Փարսիհին պատկանող 1 Ռոզա կոչվող մեդալիոն` 80 թուրքական լիրա: Տիկին Օգյուստինին պատկանող 1 ոսկե ժամացույց` 41.50 գ և 40 թուրքական լիրա: Պրն. Անդրիյային պատկանող 1 մատանի, 2 միաքար մատանի, 1 աստղաձև քորոց և մեկ Ռոզա կոչվող քորոց` 70 թուրքական լիրա արժողությամբ:

Նյութը վերցված է «Հալքըն գյունլուղյու» օրաթերթի 2010 թ. հուլիսի 22-ի համարից

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net