Ադըյամանից Փարիզ` մի հեղափոխական

Մելինե Մանուշյանի կյանքի ընկեր Միսաք Մանուշյանը ծնվել է 1906 թ. Ադըյամանի մի գյուղական ընտանիքում:

Հայրը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ զոհվել է Ադըյամանում մղված մարտերից մեկի ընթացքում, մայրն էլ` վախճանվել նույն ժամանակ` սովի տարիներին: Երբ Միսաքը որբ է մնացել, մի քուրդ ընտանիք է նրան որդեգրել և թաքցրել: Այդպիսով` նա փրկվել է կոտորածներից: Հետո ողջ մնացած հայ մանուկներին որոնող Հայ առաքելական եկեղեցու ներկայացուցիչների միջոցով նա տեղավորվել է Սիրիայում գտնվող մի որբանոցում և մեծացել այնտեղ: Նա գրական հայերեն է սովորել այնտեղի իր ուսուցչից և 1925 թ. Ֆրանսիա գնալով` այստեղ է բնակվել ընդհուպ մինչև 1944 թ. փետրվարը` մինչև իր գնդակահարվելը:

Բանաստեղծ Միսաք Մանուշյանի կենսագրությունը գրել է Մելինե Մանուշյանը, որը վախճանվել է 1989 թ.: Մելինե Մանուշյանը նրա կյանքը «Չավարտված սիմֆոնիա` երբեմն մի քանի սխալ նոտայով, երբեմն մի ամբողջ նվագախմբով կատարված, մե’րթ Մոցարտի մեղմությամբ, պարզությամբ, մե’րթ Բեթհովենի ուժով, դղրդյունով…» բնորոշելով` հավելում է. «Ոչ ոք չի կարող ասել, թե այդ սիմֆոնիան ինչ ավարտ կունենա»: Ուշագրավ է նաև գրողի կյանքի վերաբերյալ նրա տված բնութագրումը. «Քանզի ամեն մի կյանք մի առանձին կռիվ է: Մերը` Մանուշի հետ իմ կյանքը, հայտնի մարտի մի մասն էր: Այդ կռվի դեմքը կարող է փոխվել, անգամ կփոխվի ավելի շատ և հաճախ, սակայն մարտը կշարունակվի անընդմեջ: Հենց դա է կյանքը կյանք դարձնում»:

Միսաք Մանուշյանի օրագրում տեղ է գտել նրա կյանքի փիլիսոփայությունն արտահայտող երկտող. «Կյանքում լավագույնը գտնելու համար մարդ պետք է խմի բոլոր աղբյուրներից»: (1935 թ.)

Բանվոր` «Սիթրոյեն» գործարանում

Միսաք Մանուշյանն իր աշխատանքային կյանքն սկսել է «Սիթրոյեն» գործարանում բանվորություն անելով: 1929 թ. Մեծ ճգնաժամի տարիներին հայտնվել է գործազուրկների առաջին իսկ խմբում` փախստական լինելու պատճառով: Մանուշյանը գրում է, թե գործարանում աշխատելու տարիներին ճանաչել է աշխատավոր զանգվածներին, հասկացել նրանց հոգեբանությունը, հոգսերը, մտահոգությունները, հույսերը: Բանաստեղծ Մանուշյանն իր ընկերներից մեկին գրում է, որ իրեն մեծապես ոգևորում է իր գիտելիքները պոեզիայի միջոցով հաղորդելը… Մանուշյանը բանվորական կյանքից հետո գրական կյանքը համատեղում է քաղաքականի հետ: Նա Ֆրանսիայում այստեղ արտագաղթած հայերի հիմնած կազմակերպության բարձրաստիճան ղեկավարներից մեկն է: Կազմակերպության ինքնալուծարումից հետո նա իր քաղաքական պայքարը շարունակում է ֆրանսիական Կոմունիստական կուսակցության շարքերում: Իր կյանքը շարունակել է խիստ դժվարին պայմաններում` բազմաթիվ աշխատանքներից շատ քիչ եկամուտ ունենալով: Գրական գործունեության շրջանակներում հայերենով «Ջանք» և «Մշակույթ» ամսագրերը թողարկած Մանուշյանը հոդվածներ է գրել գրականության, պատմության և արվեստի ասպարեզների վերաբերյալ և թարգմանություններ արել Բոդլերից, Վերլենից ու Ռեմբոյից: Նա ուսումը շարունակել է Սորբոնի համալսարանում` որպես ազատ ունկնդիր: Նա հեղափոխական կոմունիստ է, որը զբաղվել է ինքնակրթությամբ: Իր բանաստեղծություններում էլ գրում է. «Թող սանձարձակ հողմերը միշտ լինեն ու զարնեն ինձ, Շղթայված վագրի զայրույթը, Բեղմնավորում է հոգիս անհաղթահարելի ուժով, Պայթելու է` հանուն մեծ փոթորկի…»:

«Մանուշյանը միայն հասարակական գործիչ չէր. անհրաժեշտության դեպքում խիզախ մարտիկ էր, որը կարող էր ռումբ նետել նացիստ դահիճների վրա»,-ասում է նույն գործողություններում այլ դերեր ստանձնելով` պայքարին մասնակցած Մելինե Մանուշյանը… Զինվորական կոմիսար Միսաք Մանուշյանը և նրա 22 ընկերները ֆաշիզմի դեմ մղված ազատության պայքարում գնդակահարվել են 1944 թ. փետրվարի 21-ին: Մանուշյանը նացիստների հրապարակած և Ֆրանսիայի ամեն մի անկյունում փակցրած կարմիր ազդագրերում ներկայացվում էր հետևյալ պիտակներով` «Հայ, պարագլուխ, 56 մահափորձ, 150 սպանություն, 600 վիրավորելու դեպք»:

Մարդ մի անգամ պիտ մեռնի

Մանուշյանի կենսագրությունը թուրքերեն է թարգմանել Սոսի Դոլանօղլուն: «Արաս» հրատարակչության կողմից 2009 թ. հոկտեմբերին հրատարակված 200 էջանոց գրքի սկզբում տեղ են գտել Մելինե Մանուշյանի գրչին պատկանող մի հատված, որում նա ներկայացնում է Միսաք Մանուշյանին, Միսաք Մանուշյանի կենսագրությունը, նրան և նրա ապրած ժամանակաշրջանն արտացոլող լուսանկարներ, կուսակցականների համառոտ կենսագրությունները, ժամանակաշրջանի դեպքերի ժամանակագրությունը: Գրքի հավելվածում ներկայացված են Մանուշյանի երկու բանաստեղծություններ, բացի այդ` նրա կենսագրության ամեն մի մասում առկա են իր բանաստեղծություններից հղումներ:

Մելինե Մանուշյանը գրքի համար գրած իր ներածական խոսքն ավարտում է մի հայկական հեղափոխական երգի (ՀՀ պետական հիմնի-Ակունքի խմբ.) տողերով, որպեսզի հավատարիմ մնա ամուսնու հիշատակին. «Ամենայն տեղ մահը մի է, Մարդ մի անգամ պիտ մեռնի, Բայց երանի, որ յուր ազգի ազատության կզոհվի»:

Թահիր Շիլքան

19.03.2012

«Էվրենսել» օրաթերթ

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net