35 (35)
ԱՐԾՐՈՒՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ ՊԱՏՄԱԾԸ
ԾՆՎ. 1907 Թ.
ՎԱՆ
Ծնվել եմ Վանի Այգեստան թաղամասում։ Հայերը Վանում զբաղվում էին արհեստներով՝ դերձակ, ոսկերիչ, հյուսն, ծաղկագործ։ Իմ հայրը դերձակ էր, տղամարդկանց համար շորեր էր կարում։
Վանում կային երեք-չորս հարկանի շենքեր։ Ծնողներս ունեին յոթը զավակ։ Ունեին նաև երկու կով, մի այգի՝ ընկույզի և այլ ծառերով։
Ֆիդայական շարժումներն ուղղված էին անարդարության, կողոպուտի, հալածանքի դեմ։ Հայրս հրացաններ ուներ ցախատանը։ 1915 թ. վանեցիները կարողացան պաշտպանվել շնորհիվ իրենց զենքերի։ Ինքնապաշտպանությունը ծնվում է, երբ ժողովրդի նկատմամբ բռնություն է լինում։
Գաղթի ճանապարհին, Բանդիմահի կամուրջով անցնելիս, թուրքերը քարաժայռերի ետևից կրակ մաղեցին մեզ վրա։ Դա մի սոդոմ գոմոր էր։ Մենք մի քանի փոքրիկներով սայլերումն էինք։ Մի փոքրիկ մեր աչքի առաջ արյունոտվեց ու գլուխը թեքեց, անշարժացավ։ Մենք չզգացինք, որ նա սպանվեց։
Ութսունն անց եմ և զգում եմ, որ այդ նախճիրը ծրագրված էր։ Ովքեր ողջ մնացին այդ դժոխքից, նրանք երբեք չեն մոռանա իրենց աչքերով տեսածները։
Իգդիրում հայրս գտավ մեզ։ Եկանք Էջմիածին։ Ամբողջ Էջմիածինը լցված էր գաղթականներով։ Վանքի պատերի տակ, լճակի ափին մեռնում էր մի ամբողջ ժողովուրդ։ Մենք երկար չմնացինք Էջմիածնում։ Եկանք Երևան, որտեղ մահացավ իմ երկու տարեկան եղբայրը։ Մենք մեկնեցինք Թիֆլիս։ Ամբողջ ճանապարհին ճպռոտած աչքերս կուրացել էին։ Թիֆլիսում մեզ ապաստան տվեց հորեղբորս տղան։ Մեր ընտանիքից մնացել էինք ես, Վարազդատը և մայրս։ Հայրս մեռավ Արամյան հիվանդանոցում։ Փոքր քույրս՝ Արփենիկը, որը մեկ տարեկան էր, մահացավ տիֆից։ Մեծ քույրս՝ Արաքսին ևս։ Նա մի փոքրիկ աղջիկ ուներ, որը որբ մնաց։ Մեր փեսան ամուսնացավ իմ մյուս քրոջ՝ Սիրանուշի հետ, որ երեխային խնամի, ու նրանք գնացին Եգիպտոս բնակվեցին։ Մեր ինը հոգիանոց ընտանիքից մնացինք երեք հոգի։ Մեր կոտորածն էլ տարափոխիկ հիվանդությունների համաճարակից եղավ արդեն այս կողմում։
Մենք որբանոցում մնացինք մինչև 1918 թիվը։ Էնտեղ էին նաև ապագա բանաստեղծ Վաղարշակ Նորենցը, Ազատ Վշտունին, Նորայր Դաբաղյանը։ Որբանոցում ես տառաճանաչ դարձա։ Մի գիշեր լսեցի, որ մեր որբանոցը փոխադրում են Կարս, որտեղ ստեղծել էին մանկական կացարան։ Այնտեղ մեր որբերը շատ կորուստներ ունեցան։ Խեղճ մայրս լվացք էր անում։ Ես փողոցում կոշիկ էի մաքրում, ջուր էի ծախում։ Ես կառչում էի վագոնին, գնում էի գյուղ։
1928 թ. դարձա Լենինականի պետական թատրոնի սկսնակ դերասան։ Մռավյանը ղեկավարում էր այդ գործը։ Դրա համար Մռավյանի անվան թատրոն կոչվեց։ Այդ թատրոնը ինձ շատ բան տվեց։ Ես նվիրվեցի թատրոնին։ Թատերական արվեստի միջոցներով ես պետք է ծառայեի իմ ժողովրդին։
Տարիների ընթացքում դարձա վաստակավոր արտիստ, ժողովրդական արտիստ։ Հայրենական պատերազմի օրերին ինձ վստահվեց թատրոնի տնօրենի պաշտոնը։
Ես շատ եմ մտածել հայկական ցեղասպանության մասին և զարմանում եմ, որ կան պետություններ, որ չեն ընդունում հայոց ցեղասպանությունը։
Շատ եմ երազել գնալ, տեսնել մեր Վանը։ Հիշում եմ մեծ ջրամբարը, որը ջրում էր Այգեստանի այգիները։ Ես ուզում եմ տեսնել, թե ո՞վ է այն մարդը, որ առանց քրտինք թափելու վայելում է մեր տոհմական վաստակը։
Ո՜վ արդարություն, թող որ թքնեմ քո ճակատին։
http://ermeni.hayem.org/turkce/vkayutyun.php?tp=ea&lng=arm&nmb=35
Շարունակելի
Կարդացեք յուրաքանչյուր շաբաթ և կիրակի օրերին:
Leave a Reply