Հայկական հարցի ողնաշարը հանդիսացող «գույքերը»…

Էնգին Արդըչ

Հրանտ Դինքը, որը, ինչպես տեղեկացանք (!) դատարանի կայացրած վճռից, սպանվել է ոչ թե պարտիզանական պայքար մղողների հակառակորդների, այլ իրար հետ կապ չունեցող 4-5 դատարկապորտների կողմից, լիովին իրավացի էր, երբ ասում էր. «Եթե բարձրացվի այն հարցը, թե ովքեր են իրար մեջ կիսել հայերից մնացած գույքը, և ում ինչ է պատահել, դա շատ մեծ ցնցում կառաջացնի, որովհետև կփլվի երկրին ուսուցանված մի ողջ պատմություն: Հասարակության մեջ տարածում կգտնի այն գաղափարը, թե «Եթե այս պատմությունը սխալ է ներկայացվել, ուրեմն սխալ են պատմվել նաև այլ բաներ»: Թուրքիայում կգրանցվի մի կարևոր բեկում»:

(Հե~յ, ինձ էլ մի սպանեք, խնդրում եմ):

Այո’, դա ևս մեր երկրի «ծանոթ-անծանոթ» ճշմարտություններից մեկն է:

Շատ մարդ խոզի պես գիտի, բայց ոչ ոք չգիտի:

1915 թ., (անունը ինչ ուզում եք` դրեք), «հայոց կոտորածներից» հետո Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստանում-Ակունքի խմբ.) հարստությունը «փոխանցվել է»:  

Հարստություն ասելով` նկատի չունենք այժմյան պայմանները. խոսքն այն ժամանակվա հարստության մասին է` արտեր, տներ, խանութներ, դրամներ… եթե անգամ ոչ արդյունաբերության, ապա մանր ապրանքների արտադրության միջոցներ, ատաղձագործական արհեստանոցներ, ժամագործի, դերձակի պիտույքներ և այլն: (Դաշնամուրները նրանց չէին հուզում, քանի որ պիտանի չէին նրանց):

Չգիտես ինչու` «Ձեր պապի պարտեզում թաղված կավե մի կժի մեջ հանկարծ գտնված» ոսկիները:

Այդ անշարժ գույքերում իջևանածները հետագայում կազմել են մեր ազատագրական պայքարի (ազգայնական շարժման-Ակունքի խմբ.) «շարժիչ» ուժը դարձած «մեծամեծերը»: Մուստաֆա Քեմալ փաշան նրանց ասել է. «Էֆենդինե’ր, դուք ստիպված եք ինձ աջակցել, այլապես եթե Դաշնակից ուժերն այս կողմերը գան ու հայկական գույքերի հաշիվը պահանջեն, ապուրը կուտեք»:

Ուստի Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի առաջին իսկ հրապարակած օրենքներից մեկը (որն ընդունվեց ԹԱՄԺ-ի կազմավորման տարեթիվը եղող 1920 թ. ապրիլի 23-ից ընդամենը մի քանի օր անց) եղել էր հետևյալը. «Չպետք է թույլ տրվի, որ Դաշնակից ուժերի սպաները Անատոլիայում հետաքննեն տեղահանության հարցը»…

Մեծամեծերը միաբանվեցին բյուրոկրատիայի հետ` իրենց իսկ պաշտպանելու համար: Այդ ակամա միասնականությունը տևեց 25 տարի` մինչև 1945 թվականը: Այդ տարեթվին մեծամեծերն արդեն սկսեցին նեղվել, որ բյուրոկրատիան կապում է իրենց ոտքը (նրանք ուժեղացել էին այնքան, որ կարող էին ինքնուրույն ոտքի վրա մնալ), և «Հերիք է, խոսքը ազգինն է» ասելով` հիմնեցին իրենց կուսակցությունը:

Այսօր վախենում են, որ 95 տարի անց այդ անդորրագիրը մեզ կներկայացվի:

Հայերը գումար կուզեն. ահա թե ինչից են վախենում:

«Հանուն հայրենիքի»-ն այդ մտահոգության պատյանն է ընդամենը:

Ես երաշխավորում եմ, որ եթե համայն աշխարհի հայությունը կարողանա հանձն առնել, թե «փոխհատուցում չի պահանջի», կարողանա դրա երաշխիքը տալ, ապա Թուրքիան կընդունի այդ կոտորածների հարցը:

Չգիտեմ` այդ օրը կտեսնե՞մ, թե ոչ: Չեմ էլ կարծում, որ այդպես կլինի:

Եվ այսուհետ այլևս չեմ գրելու սույն թեմայով, որովհետև ուզում եմ մեռնել անկողնուս մեջ և ոչ թե փողոցի մեջտեղում:

Վախենու՞մ եմ: Այո’, վախենում եմ: Եվ վախենում եմ ոչ թե մեռնելուց, այլ` իզուր նահատակվելուց: Իմ թաղմանը 100 հազար հոգի չի գա: Ժողովրդավար ձևացող ոչ մի «մտավորական» լակոտ իմ արյունը չի փնտրի. ինձ ընկած տեղում կթողնի:

20.01.2012

«Սաբահ» օրաթերթ

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net