«Ակունքի» հարցազրույցը համշենական ՀԱՏԻԿ կազմակերպության հիմնադիրների հետ

Մեհմեդ Ալթունքայա Հիքմեթ Աքչիչեք Քամիլ Մութի

2011 թ. դեկտեմբերին «Ակունքի» խմբագրակազմը գտնվում էր Ստամբուլում և այցելեց նաև Համշենական մշակույթի ուսումնասիրման և պահպանման միության (ՀԱՏԻԿ) գրասենյակ, զրուցեց ՀԱՏԻԿ-ի հիմնադիրների` Մեհմեդ Ալթունքայայի, Հիքմեթ Աքչիչեքի և Քամիլ Մութիի հետ: Ստորև ներկայացնում ենք «Ակունքի» թղթակից Մելինե Անումյանի հարցազրույցը ՀԱՏԻԿ-ի հիմնադիրների հետ:

Մելինե Անումյան- Ե՞րբ է հիմնվել Համշենական մշակույթի ուսումնասիրման և պահպանման միությունը (ՀԱՏԻԿ-ը), և ովքե՞ր են միության հիմնադիրները:

Մեհմեդ Ալթունքայա- ՀԱՏԻԿ-ը հիմնվել է 2011 թ. հունիսի 29-ին: Հիմնադիրներն են Հիքմեթ Աքչիչեքը, Քամիլ Մութին և Մեհմեդ Ալթունքայան: Ունենք ևս 4 ընկերներ:

Մելինե Անումյան- Ո՞րն է ՀԱՏԻԿ միության նպատակը:

Մեհմեդ Ալթունքայա- ՀԱՏԻԿ միության նպատակը մեր սեփական մշակույթի պահպանումն է:

Մելինե Անումյան- Ինչպե՞ս ծագեց նման միություն հիմնելու գաղափարը:

Մեհմեդ Ալթունքայա- Խոփայի շրջանում բազմաթիվ միություններ էին հիմնվել, ինչպես, օրինակ, վրացիների միությունը, լազերի միությունը: Մենք առանց այդ էլ ուշացել էինք այս հարցում: Ահա և մենք էլ ստեղծեցինք մեր միությունը:

Մելինե Անումյան- Սա համշենցիների առաջին միությու՞նն է:

Մեհմեդ Ալթունքայա- Այո’:

Մելինե Անումյան- Ինչպիսի՞ գործունեություն է ծավալում ՀԱՏԻԿ-ը:

Մեհմեդ Ալթունքայա- Մեր բանահյուսությունն ենք ներկայացնում, պարկապզուկի դասընթացներ կազմակերպում և այլն:

Մելինե Անումյան- Քանի՞ անդամ ունի ձեր միությունը:

Մեհմեդ Ալթունքայա- Մեր անդամների թիվը հասել է 260-ի:

Մելինե Անումյան- Ի՞նչ նախագծեր ունեք, որ նախատեսում ենք իրականացնել մոտակա ժամանակաշրջանում:

Հիքմեթ Աքչիչեք- Այս միությունը ստեղծելու նպատակն է թույլ չտալ, որ համշենական լեզուն ու մշակույթը կամաց-կամաց անհետանան` ուրբանիզացիային զուգահեռ: Հետևյալ հասարակ օրինակը տամ. մենք` միության հիմնադիրներս, 3 հոգի ենք: Երեքիս կանայք էլ համշենցի չեն, և մեր երեխաները համշեներեն չգիտեն: Դա կարող է պատահականություն լինել, բայց պատահականություն չէ, քանի որ իրապես մեր մյուս ընկերների տիկնայք նույնպես համշենցի չեն: Հետևաբար` այդ հանգամանքը մեր մեջ մտահոգություն է հարուցում` մեր լեզվի մշակութապես ոչնչանալու առումով: Մեկտեղվել ենք` հենց այդ մտահոգությունից ելնելով: Ինչ վերաբերում է այն նախագծերին, որ պետք է իրագործվեն, դրանց շարքում առանձին տեղ ունեն սոցիալական ոլորտում նախատեսվող միջոցառումները: Խոսքը հարսանիքների, դաշտահանդեսների, յայլաների մասին: Մարդիկ իրենց ծննդավայր են գնում-գալիս տարբեր ժամանակներում: Մենք էլ նրանց առաջարկելու ենք, որ օգոստոս ամսին այդ կողմերը գնանք ու յայլա բարձրանանք և միասին պահպանենք մեր մշակույթը: Կարելի է նման առաջարկով հանդես գալ:

Համշեներեն սովորելու ցանկություն են հայտնում հատկապես Չամլըհեմշինի շրջանի երիտասարդները: Այստեղ լեզուն մոռացող մեր երիտասարդների համար դասընթացներ ենք կազմակերպելու: Սակայն համշեներեն լեզուն ուսուցանելու համար նյութեր չունենք: Հետևաբար` նախ և առաջ պետք է դասագիրք հրատարակել:

Ունենք նաև համշենական մշակույթի և պատմության վերաբերյալ գիտական որոշ ուսումնասիրություններ անելու, համշեներենը, առնվազն այսօրվա վիճակով, ներկայացնելու ծրագրեր. այսինքն` գրել համշեներենի քերականությունը, դասագրքեր, կազմել բառարան, համշենական մշակույթի վերաբերյալ նկարահանել ֆիլմեր: Ուզում ենք առաջիկայում հեքիաթներ ժողովել և այլն:

Այս միությունը ոչ միայն որոշակի գաղափարների տեր համշենցիների կազմակերպությունն է և ոչ էլ` հայ լինելու գիտակցությամբ մեկտեղված համշենցիների միություն: Կան իրենց քուրդ զգացող մարդիկ, կան իրենց հայ համարողներ կամ այդ հանգամանքը չկարևորողներ: Ձգտում ենք նրանց բոլորի համար էլ ժողովրդավարական միջավայր ստեղծել: Դրա համար էլ չենք ցանկանում, որ հատկապես ցեղին, պատմությանը վերաբերող մասը դառնա առօրյա քաղաքական լեզվի նյութ. մենք ունենք նման հարցերը գիտական հարթության վրա քննարկելու, ուսումնասիրելու դիրքորոշում: Եթե որևէ գիտնական համշենական պատմության, ինքնության մասին որևէ ուսումնասիրություն անի, նրան կհրավիրենք այստեղ` զեկուցում կարդալու: Կամ էլ որևէ գիտանականի կասենք. «Մի ուսումնասիրություն կատարիր համշենական պատմության վերաբերյալ»:

Մելինե Անումյան- Ձեր միության անդամների մեջ երիտասարդները շա՞տ են:

Հիքմեթ Աքչիչեք- Այո’: Երիտասարդներն ուզում են համշեներեն սովորել, բայց մենք դասագրքեր չունենք այդ լեզուն ուսուցանելու համար:

Քամիլ Մութի- Մենք նաև լուրջ պահանջներ ու նպատակներ ունենք` այնտեղ բնակվող մեր մարդկանց, այնտեղի մեր շրջակա միջավայրի կապակցությամբ: Մենք միաժամանակ դեմ ենք հանդես գալիս մեր շրջաններում գտնվող գետերի վրա հիդրոէլեկտրոկայանների կառուցմանը: Մենք նաև ուզում ենք, որ պահպանվի ոչ միայն համշեներենը, այլ նաև` մյուս այն լեզուները, որոնք գտնվում են անհետացման վտանգի առաջ: Մենք կողմ ենք, որ պահպանվեն նաև ոչնչացման վտանգի ներքո եղող մյուս մանր-մունր հանրությունների լեզուները, նաև կաղմնակից ենք, որպեսզի կրթօջախներում գիտական ամբիոններ բացվեն` հենց այդ նպատակով. դա պետք է պետությունն անի:

Մենք շատ լուրջ խնդիրներ ունենք համշենական պատմության առնչությամբ: Այդ խնդիրները հիմնականում քննարկվում են մտավորականների շրջանում. դրա մասին մեր ժողովրդի մեծ մասը գաղափար չունի: Հենց դա է մեր մտահոգությունը. մեր ժողովրդի հետ ինչպե՞ս կազմակերպել այդ քննարկումները, որովհետև նրանք շատ քիչ են հետաքրքրվում մեր պատմությամբ: Այսինքն` եթե մենք այստեղ կարողանանք կրթել այնպիսի գիտնականների, ովքեր կկարողանան գիտականորեն հասու դառնալ մեր գոյության, պատմության, վերաբերյալ գիտելիքներին, կամ եթե այդ հարցը քննարկենք արդեն պատրաստի գիտնականների հետ, իհարկե կխոսենք պատմության մասին: Արդեն իսկ հենց դա է մեր նպատակներից մեկը: Բնականաբար մտահոգություն չունենք այդ հարցը քննարկելու առումով, բայց ասում ենք` նախ կապեր հաստատենք մեր սեփական ժողովրդի հետ: Համշենցիների պատմության վերաբերյալ չկա գրի առնված որևէ պատմություն: Համենայն դեպս` մեր ձեռքի տակ չկա. կարող է գիտնականների մոտ լինել, բայց մեզ հայտնի չէ: Մենք տիրապետում ենք առավելապես բանավոր պատմությանը: Դրա համար էլ մենք կարծում ենք, որ պետք է ի մի բերենք մեր նախնիների, մեր ժողովրդի վերաբերյալ բանավոր պատմությունը: Հենց դրան է ուղղված մեր աշխատանքներից մեկը: Նախ պետք է անհետացող մշակույթս, վերացող լեզուս պահպանեմ, որ պատմությունս ուսումնասիրեմ: Ըստ իս` դա պարտադիր է:

Մելինե Անումյան- Ձեր երիտասարդները հետաքրքրվու՞մ են համշենական պատմությամբ:

Քամիլ Մութի- Հետաքրքրվողներ էլ կան, չհետաքրքրվողներ էլ: Սակայն մեր միությունում երիտասարդները շատ են:

Հիքմեթ Աքչիչեք- Մեր միությունն այն վայրն է, ուր կարող են դիմել նրանք, ովքեր ուզում են որևէ ուսումնասիրություն անել համշենականության վերաբերյալ, ովքեր որևէ ասելիք ունեն այդ մասին, կամ ովքեր հետաքրքրվում են դրանով: Մենք պարտավոր ենք այնպիսի մթնոլորտ ստեղծել, որ մարդիկ ասեն` ՀԱՏԻԿ-ը կա, դա քննարկենք ՀԱՏԻԿ-ում, այնտեղ որևէ լուծում կգտնենք: Այլապես եթե ՀԱՏԻԿ-ը դառնա մի տեղ, ուր 15 հոգի է այցելում, մեր կարծիքով` անիմաստ կլինի: Մենք մտադիր ենք ՀԱՏԻԿ-ը վերածել մի մեխանիզմի, որը կռանա բոլոր համշենցիների ընդհանուր բանականությունն ու ոգին: Դրա համար էլ մի փոքր դանդաղ ենք առաջ ընթանում: Գոյություն ունեն մարդիկ, ովքեր տարբեր կերպ են մտածում հատկապես էթնիկ ինքնության հարցում, ովքեր գտնվում են պաշտոնական գաղափարախոսության ազդեցության տակ: Կարևորը մարդկանց` հայկական կամ թուրքական ծագման մասին գաղափարները նորմալ մակարդակի հասցնելն է, այսինքն` հակազդեցության մակարդակից հանելը: Մենք այս հասարակությանը (նկատի ունի թուրքական հասարակությանը-Ակունքի խմբ.) պատկանող մարդիկ ենք: Արդեն իսկ կրոնական առումով այս հասարակության հետ ենք, լեզվի տեսանկյունից էլ` մեծավ մասամբ խառնված: Դրա համար էլ մեր մարդկանց մեծ մասը հակազդեցություն է ցուցաբերում հայ լինելու գաղափարին: Մենք համշենցի ենք: Ձգտում ենք տեր կանգնել մեր մշակույթին:

Քամիլ Մութի- Յուրաքանչյուր հասարակության մեջ կան պատասխանատվություն զգացող և չզգացող մարդիկ: Մեր հանրության մեջ էլ միանալու ենք մեր այն ընկերներին, ովքեր պատասխանատվություն են զգում մեր նուրբ հարցերի նկատմամբ: Սակայն չենք ցանկանում մեր կապերը խզել պատասխանատվություն չզգացողների հետ: Համոզված եմ, որ կարող ենք որևէ կետի հասնել, եթե կարողանանք այստեղ տարբեր տեսակետներով քննարկումներ անել:

Մելինե Անումյան- հայկական կազմակերպությունների հետ շփումներ ունե՞ք:

Հիքմեթ Աքչիչեք- Երբ ես 30 տարի առաջ Ստամբուլ եկա, ինքս ինձ ասում էի. «Մի հայի հանդիպեմ, համեմատեմ, տեսնեմ` արդյոք հայերենը համընկնու՞մ է համշեներենի հետ, թե՞ ոչ: Հիմա ճանաչում եմ Սարգիս Սերոբյանին, Բագրատ Էսթուքյանին. մենք ծանոթներ ունենք «Ակօս»-ում, այս երեկո գնալու ենք Դերսիմահայերի միության երեկույթին, բայց, անկեղծ ասած, հատկապես հայկական կազմակերպությունների հետ սերտ լինելու իրադրություն չկա: Դա պետք է ընդունենք:

Մելինե Անումյան- Իրենց հայ լինելը չընդունող համշենցիները մի՞թե չեն գիտակցում, որ խոսում են հայերեն:

Հիքմեթ Աքչիչեք- Դա, իհարկե, դժվար հարց է… Մի քանի տարի առաջ մի հեռուստահաղորդման ժամանակ հաղորդավարը հարցնում է համշենցի մի տարեց կնոջ. «Ձեզ համար ասում են, թե հայ եք: Ի՞նչ կասեք»: Համշենցի կինը թուրքերեն լավ չի հասկանում, համշեներենով հարցնում է կողքինին. «Ի՞նչ ասե գու» («Ի՞նչ է ասում»): Կողքինն էլ պատասխանում է. «Մեզի համար գասին, թե էրմենի եք»: («Մեզ համար ասում են, թե հայ ենք»): Կինը հետևյալ պատասխանն է տալիս` «Ի՞նչ էրմենի, էսաս թյուրքը մեկ իք»: («Ի՞նչ հայ: Բուն թուրքը մենք են»): Սա սոցիալական իրականություն է: Մենք ուզում ենք այս սոցիալական իրականության մեջ ինչ-որ բան անել մեր մշակույթի, մեր լեզվի, մեր պատմության համար: Ինչ-որ բան անենք այն «Ի՞նչ էրմենի, էսաս թյուրքը մեկ իք» ասող մորաքրոջ հետ միասին, որովհետև նա մեր մի մասնիկն է. մենք այնտեղից ենք եկել: Արդեն իսկ մի քայլ առաջ ենք գնացել` Թուրքիայում այսպիսի միություն ստեղծելով:

18.01.2012

Akunq.net