Ազգային կապիտալը գոյացել է հայերի տեղահանությունից

Հայկական ծագմամբ Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի, լեզվաբան և լրագորղ Սևան Նշանյանը հայտնեց, որ Թուրքիայում ձևավորված «Ազգային կապիտալը», այնպիսի ընկերությունների կապիտալը, ինչպիսիք են «Քոչ» և «Սաբանջը» ընկերությունները, հայերի տեղահանությունից ձեռք բերած կապիտալի արդյունքն է:

Նշանյանը նշելով, թե 1919 թ. կազմավորված Ազգային բանակի հիմնական նպատակը ոչ թե անգլոֆրանսիական օկուպացիային դիմակայելն էր, այլ աքսորված հայերի վերադարձն արգելելը, ասաց, որ Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի Ակունքի խմբ.Նշանյանը հայերի և քրդերի ճակատագրերը պատմության յուրաքանչյուր ժամանակաշրջանում տարբեր պատճառներով հատվել են:

Սևան Նշանյանն ասաց. «Ցեղասպանությունը 1915 թ. տեղի ունեցած և ավարտված իրադարձություն չէ, պետական քաղաքականության անունն է, որը սկիզբ է առել մոտավորապես 1913 թ. և շարունակվում է մինչև օրս»: Հայաստանի հետ հարաբերությունները զարգացնելու նպատակով կատարվող աշխատանքների և յուրաքանչյուր տարի ապրիլին երկրի օրակարգում անժխտելի տեղ զբաղեցնող  հայկական հարցի վերաբերյալ «AKnews»-ի հարցերին պատասխանել է Ս. Նշանյանը:

Հարց- Ասում են, թե մինչ 1915 թ. Անատոլիայի հայ բնակչությունը եղել է 1.5-2 միլիոն: Մի կողմ թողնենք ցեղասպանության պնդումները. եթե լավատեսական մոտեցմամբ Անատոլիայի հայերի աքսորը համարենք «բռնի տեղահանություն», ինչպե՞ս կարելի է բացատրել այն, որ այս հոծ բնակչությունը պատերազմից հետո Թուրքիա չվերադարձավ:

Պատասխան- Սիրիայում ողջ մնացած կես միլիոն գաղթականների մի հատվածը 1918 թ. նոյեմբերից հետո վերադարձավ կամ էլ փորձեց վերադառնալ, սակայն սրանք 1919 թ. մայիսից սկսած տարբեր ճնշումների և հարձակումների պատճառով նորից փախան: 1919 թ. կազմավորված Ազգային բանակի հիմնական նպատակը ոչ թե անգլո-ֆրանսիական օկուպացիային դիմակայելն էր, այլ հայերի վերադարձին խոչընդոտելև և ամեն ինչ անելը, որպեսզի հույները ևս հայերի հետևից թողնեն գնան:

Տեղացի կեղեքիչների մեծ մասը, որը բաժին էր ստացել հայերի ունեցվածքի թալանից, միացավ Ազգային իրավունքների պաշտպանության միություններին և կարողացավ վերադարձած գաղթականներին վռնդելը ժողովրդին որպես «հայրենիքի հարց» ընդունել տալ: 1919 թ. վերջին ֆրանսիական ուժերի հետ միասին Ադանա-Մարաշ-Այնթեփ շրջանում իրենց հայրենիք վերադարձած հայերը ենթարկվել են Անկարայի ստեղծած զինված հրոսակախմբի հարձակմանը: 1924 թ. հանրապետական կառավարության կողմից կազակերպված ռազմական գործողության ժամանակ նույն տարում Հյուսիսային Իրաքից Հաքքարի վերադարձած նեստորական քրիստոնեական աշիրեթները ոչնչացվեցին կամ էլ կրկին փախան:

Վերջապես, ուղիղ թվականը չեմ հիշում, եթե չեմ սխալվում, 1924 թ. հրապարակված օրենքով ազգային-ազատագրական (1919-1922 թթ թուրք-հունական պատերազմ-Ակունքի խմբ.) պատերազմի տարիներին (լինի իրենց կամքով, թե ստիպողաբար) արտերկրում գտնվողներին խոչընդոտեցին դառնալ Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի: 1927 թ. հրապարակված օրենքով մնացածներին արգելվեց հազար ու մի տեսակ աշխատանք` սկսած փերեզակությունից մինչև երկաթուղու ծառայող: Բռնագրավվեցին վաքըֆների և համայնքային ունեցվածքը: Գրեթե ամեն օր բացահայտ սուտ հիմնավորմամբ փոքրամասնության ներկայացուցիչները մեղադրվում էին հայրենիքի դավաճանության, լրտեսության, հարկերից խուսափելու մեջ. մամուլում ահաբեկեցին, տնտեսական տեսանկյունից ծնկի բերեցին: Բացի Ստամբուլից և Իզմիրից` մյուս նահանգներում նրանց համար անհնար դարձավ ապրել:

Ցեղասպանությունը 1915 թ. կատարված և ավարտված դեպք չէ: Ցեղասպանությունը պետական քաղաքականության անունն է, որ սկսվել է մոտավորապես 1913 թ. և անընդմեջ շարունակվում է ցայսօր:

Հարց- Երբ նայենք հայկական տեղահանությունների համար ճանապարհ հարթած դեպքերի զարգացմանն ու ավարտին, կտեսնենք, որ Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունը մշտապես մեղավոր է: Այս տեսակետը ճշմարտության հատիկ ունի՞:

Պատասխան- Ճիշտ չէ: Հայերի նկատմամբ բռնության և ջարդերի քաղաքականությունը սկսել է ոչ թե Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունը, այլ` Աբդուլ Հմաիդը: Սկզբում Միություն և առաջադիմություն կուսակցությանը հայերը նայեցին որպես հույսի, որն իրենց փրկելու էր Աբդուլ Համիդի կեղեքումներից: Այս վիճակը 1909-1913 թթ. ամբողջությամբ չուսումնասիրված գործընթացի արդյունքում գլխիվայր շուռ եկավ:

Հարց- Եթե ընդունենք, որ միակ մեղավորը Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունն է, չէ՞ր կարող որպես ժեստ համարվել այն, որ  նորաստեղծ հանրապետությունը իրենց հողերը վերադարձրեց հայերին, որոնց, ասում են, թե բռնի տեղահանության են ենթարկել:

Պատասխան- Սկսած 1919 թ. ամռանից Անատոլիայում իշխանությունն իր ձեռքը վերցրած Ազգային իրավունքի պաշտպանության շարժումը մեծավ մասամբ կազմված էր Միություն և առաջադիմության կադրերից: Ինչպես քիչ առաջ նշեցի, տեղահանության և կոտորածի մասնակից  հարուստները սրանց մեջ կարևոր մաս են կզմում: «Ազատագրական պատերազմ» անունը ստացած իրողությունն ընդհանուր հաշվով 1913-1915 թթ. սկսած տեղահնության քաղաքականության շարունակությունն ու արդյունքի հասնելն է:

Հարց- Հայերին Անատոլիայից աքսորելուց հետո նորաստեղծ հանրապետության հրապարակած առաջին որոշումներից մեկը «փախստական և կորած անձանց  ու այլ վայրեր տեղափոխվածներին պատկանող անշարժ գույքը պետությանն անցնելու վերաբերյալ» 1923 թ. ապրիլին թվագրված օրենքն ուժի մեջ մտնելու մասին է:Այն, որ վերոնշյալ օրենքում «իրականացվելիք իրավական պահանջներում ևս Լոզանի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը պայմանավորված է 6.8.1924 թ. ունեցվածքի գլխին լինելով» որոշումը կյանքի է կոչվել, կարելի է մատնանշել որպես ապացույց առ այն, որ կատարված ողբերգությունը միայն սադրանք կամ էլ անկախության ցանկություն չէ, նաև տնտեսական հիմքեր ունի:

Պատասխան- 1913-1922 թթ. իրականացված հունահայկական թալանի ժամանակ Թուրքիայի շարժական և անշարժ հարստության առնվազն 1/3-ը ուրիշի ձեռքն է անցել: Այս հարստությունը բռնագարվածները, բնականաբար, նախ և առաջ Մություն և առաջադիմություն կուսակցության ռեժիմին մոտ կանգնած, տեղահանության և կոտորածների ժամանակ ակտիվ մասնակցություն ցուցաբերած անձինք էին: Հնարավոր է, որ նրանց շարքերում լինեն առանց հատուկ ջանք թափելու պատահաբար ունեցվածք ձեռք բերած  և դրա շնորհիվ տնտեսական դրությունը բարելաված մարդիկ, սակայն, անկասկած, սրանք փոքրամասնություն են կազմում:

Անկասկած, այս անձինք 1919 թ. մեծ ջանք են թափել, որպեսզի պաշտպանեն և’ իրենց նոր ձեռք բերած ունեցվածքը, և’ իրենց` հավանական մեղարանքներից:

Եթե հանարապետության առաջին երկու սերնդի հարստությունը մոտիկից ուսումասիրեք, կտեսնեք, որ ձևավորվել է հայերի և հույների ունեցվածքի բռնագրավման հետևանքով: Սրանց մեջ են մտնում 1946 թ. վերջին թուրքական կապիտալիզմի առանցքային անուններ, ինչպես, օրինակ, Քոչն ու Սաբանջըն: Ամենակաևորն այն է, որ սրանց մեջ է մտնում Աթաթուրքի օրոք քաղաքական իշխանության հասած հանրապետության վերնախավը գրեթե ամբողջությամբ` Աթաթուրքի գլխավորությամբ: Պատկերացրեք, որ Չանքայա պալատը, վերջին հաշվով, Քասափյան ագարակն է: Երկրի տարբեր անկյուններում «Աթաթուրքի տներն» ամբողջությամբ, չեմ ասում` որոշները, այլ` բոլորը ոչ մուսուլմաններից բռնագրավված ռազմավար է:

Հարց- Մի քանի տարի է` «պատմաբանների համատեղ հանձնաժողով» ստեղծելու առաջարկ է հնչում: Այս հանձնաժողովի ստեղծման դեպքում կողմերը, որոնք ցայսօր հաշվապահի ակնարկով պնդում են, թե ում կողմից է ավելի շատ սպանվել, երբ հանդիպեն, հավանակա՞ն է, որ հստակ որոշում կայացնեն:

Պատասխան- Հիմնական բարոյական արժեքներում փոխհամաձայնության գալուց հետո հանձնաժողովը դատարկ բան է: Նախ` բաց սրտով և անկեղծ հաշտվելու կամք թող ցուցաբերեն, նստեն մի գործի օգուտ տան: Եթե մեր նպատակը ոչ թե արյան վրեժին վերջ տալն է, այլ` շարունակելը, նստել խոսելով խաղաղությանը չես ծառայի, այլ հին դարմանը քամուն տալով` անելանելի իրավիճակի մեջ կընկնես:

Հարց- Ի պատասխան այն մեղադրանքների, թե հայերը չափազանց կազմակերպված և մինչև ատամները զինված են եղել, իրատեսակա՞ն են պնդումները, թե 1.5-2 միլիոն «չափազանց լավ զինված և կազմակերպված հայեր» միացել են քարավաններին և անվնաս Սիրիա հասել:

Պատասխան- Չեմ կարծում, թե պաշտոնական գաղափարախոսության միջնորդները ներդաշնակ կամ  հավատ ներշնչող լինելու նման անհանգստոություն են ունեցել: Գայլը գառանն ասել է` «ջուրս պղտորեցիր»: Սակայն երբ գառը նշել է, թե «առվի վերևում դու ես», ասելով` «վա~յ, դու ինձ պատասխան տվեցիր»` գառանը կերել է: Ահա հաշվարկը սա է:

Հարց- Երբ, նկատի ունենալով Թուրքիայում մնացած փոքրաթիվ հայերին, համառորեն պնդում են, թե ցեղասպանություն չի եղել, մյուս կողմից էլ` դասագրքերում, ինչպես նաև առօրյա կյանքում (սրանք ասում եմ ցավ զգալով) դավաճանի, ավազակի պես նվաստացուցիչ արտահայտությունները դժվա՞ր է հանդուրժել:

Պատասխան- Ռասիզմը հանրապետական գաղափարախոսության ամենահիմնական հատկանիշն է: Կրթական համակրգի, պետական գաղափարախոսության, գերիշխող մամուլի յուրաքանչյուր բջիջ լցված էր ռասիզմով: Ամեն օր, ամեն վայրկյան, ամենուր ձեր առջև է: Նույնիսկ մեր շնչած օդի պես շրջապատել է ձերզ. շատ մարդկանց համար այնքան բնական է դարձել, որ նույնիսկ չեն էլ նկատում:

Պատկերացրեք, որ նրանց համար, ովքեր, սկսած նախակրթարնից, այդ ռասիզմի թիրախ են, բնականաբար սա զզվանք առաջացնող մի բան է: Սակայն ես անձամբ սա չեմ զգացել որպես բացասական մի բան, ընդհակառակը` միշտ մտածել եմ, որ սա ինձ ուժ է տալիս: Իսկ նրանց համար, ովքեր ինձ պես ինքնասածի չեն, առաջին իսկ հարմար առիթով իրենց հայրենիքը լքելուց բացի այլ բան չի մնում:

Հարց- Ապրիլ ամիսը մշտապես անցնում է «ցեղասպանության սինդրոմով»: Որպեսզի այս վախը չապրեն ու ցեղասպանության ընկճախտի մեջ չընկնեն, ի՞նչ է անհրաժեշտ անել: Դուք կարծու՞մ եք, որ հանրապետության վերջում այն, ինչ ապրել են քրդերը, նման է հայերի հետ կատարվածին: Եթե կարծում եք, ապա ի՞նչ խորհուրդ կտաք քրդերին:

Պատասխան- Բնականաբար 1925 թ. սուննի քրդերի, 1936-38 թթ. դերսիմցիների հետ նույնը տեղի ունեցավ, կարծես հայկական տեղահանությունը իր ողջ մանրամասնությամբ դրվագ առ դրվագ բեմադրվեց. համայնքի առաջնորդներին առանձնացնել և աքսորել, մահափորձ, կախաղաններ, գյուղերի վրա հարձակումներ, սադրանքների արդյունքում մարդկանց ապստամբության դրդել, այնուհետև «ճնշումներ» գործադրել, գյուղերի հրապարակներում համընդհանուր կոտորածներ և այլն: Հատկապես Դերսիմի դեպքերի ժամանակ որևէ տրամաբանական պատճառ անգամ չկար. խոսքը վերաբերում է հոգեբանական մի վիճակի, երբ մեկ անգամ վատ ճանապարհ բռնած մարդասպանը չի կարողանում հետ կանգնել նույն մեղքը կրկին գործելուց:

1960 թ. հեղաշրջումից հետո կրկին նույն հիվանդությունը կրկնվեց: Այնպիսի հոգեկան վիճակում էին, որ կարծեք, թե ասում էին. «մեր պապերը սրանց մորթեցին, մենք ինչո՞վ ենք պակաս»: Թող ոչ ոք գլուխ չհարթուկի` ասելով, թե մեր օրերում պայմանները մի քիչ փոխված են, կարծում եմ, որ քրդերը կանգնել են լուրջ վտանգի առաջ: «Նախաձեռնությունը» դասական խաբեություն է: Մի մոռացեք, որ 1914 թ. էլ «հայկական նախաձեռնություն» ձեռնարկեցին, մի շարք բարեփոխումների խոստումներ տվեցին: Վերջը գիտեք:

Ի՞նչ խորհուրդ կտամ, լավ հարց է:

ա. Միջազգային երաշխիքների վրա չհենվեք, այն օրը, երբ իրենց պետք լինի, ձեզ կվաճառեն:

բ. Պատրաստ եղեք, սակայն զինված պայքարին մի վստահեք: Զինվելը սադրիչ է, հակազդեցություն է առաջացնում: Ռազմական առումով ավելի զորեղի կրակին յուղ է լցնում:

գ. Կանգնեք ոչ թե ռազմաճակատի առջևում, այլ` հետևում:Աշխատեք ստանալ թուրքական հասարակական կարծիքը: Հավատում եմ, որ քրդերը կարող են թուրքական քաղքական կյանքում շատ ավելի ակտիվ և դրական դեր խաղալ: Ցավոք, մինչ այս պահը այդ ասպարեզում շատ հաջող չեն երևում: Բոլոր քաղաքական գործողություններում որդեգրել են պահվածք, որն իրենց մարգինալացում և դուրս է մղում:

Սևան Նշանյան

1956 թ. ծնված Սևան Նշանյանը Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի, հայ, ճանապարհորդ, լրագրող, հյուրանոցի կառավարիչ, լեզվաբան և լրագորղ է: Միջնակարգ կրթություն ստացել է Ըշըք» վարժարանում և Ռոբեր քոլեջում:

1974 թ. կրթություն է ստացել ԱՄՆ-ի Յել և Կոլումբիա համալսարաններում` ուսումնասիրելով պատմություն, փիլիսոփայունթյուն և Հարավային Ամերիկայի քաղաքական համակարգերը:

1984-1985 թթ. «Commodore 64» մակնիշի անձնական համակարգիչը բերել է Թուրքիա, որը հետաքրքրական էր ծրագրավորման տեսանկյունից, և մասնակցել է տարբեր գիտաժողովների և ելույթների:

Սևան Նշանյանը ճանապարհորդական գրքեր է գրել անգլիական և հեռավորարևելյան տարբեր հրատարակչությունների համար:

1998 թ. լույս է տեսել «Փոքրիկ հյուրանոցներ» գիրքը, որը, բացի զանգվաային զբոսաշրջությունից, փորձեց թուրքական զաբոսաշրջության մեջ մի նոր ուղղություն մտցնել: Ամեն տարի վերահրատարակվելով` այն դարձել է երաշխավորված գիրք: Թուրքերենի ստուգաբանության վերաբերյալ առաջին հանգամանալից գիտական աշխատությունը` «Բառերի տոհմածառը. Ժամանակակից թուրքերենի ստուգաբանական  բառարան», ավարտելուց հետո գրել է «Էլիֆի եզը կամ անակընկալների գիրք»-ը, որը այդ նույն բառարանի ժողովրդական հակիրճ բովանդակությունն է:

2004 թ. Մարդու իրավունքների կազմակերպության կողմից Այշենուր Զարաքոլուի անվան խոսքի ազատության մրցանակով պարգևատրված Նշանյանը 2006 թ. հրատարակել է «Անկարայից արևելք ընկած Թուրքիան» ճանապարհորդական ուղեցույցը, որը քննում է Թուրքիայի արևելյան և հարավարևելյան շրջանների վերաբերյալ պաշտոնական տեսակետի տվյալները:

2008 թ. լույս է տեսել Նշանյանի «Սխալ հանրապետություն. 51 հարց Աթաթուրքի և քեմալիզմի վերաբերյալ» գիրքը, որտեղ քննադատական տեսակետներ է հայտնում Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրման վերաբերյալ:

«Ակօս» շաբաթաթերթի սյունակում հրապարակումներով հանդես գալուց հետո Սևան Նշանյանը 2008 թ.  հոկտեմբերի 29-ից մինչ 2009 թ. դեկտեմբերի 14-ը «Թարաֆ» թերթի «Քելիմեբազ» կոչվող սյունակում հանդես է եկել լեզվի վերաբերյալ հոդվածներով:

Հիշյար Բարզան Շերեֆխանօղու /AKnews

http://www.haberdiyarbakir.com/news_detail.php?id=32982

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

akunq.net